________________
મંજૂ૨ ]
प्राचीन गुजराती साहित्यमां 'गुजरात'ना उल्लेखो [ १०१
पाट धुरंधर संठविउ, मिलिय मिलावइ भूरि । संघ महोछव कारावर वाजंतइ घणतूरि ॥
૬. ભાષાઓનાં પ્રાચીન ઉદાહરણ (૧૫મા સૈકા પહેલાં)
કલકત્તાના રાજસ્થાની’ ત્રૈમાસિકના ભાગ ૩, અંક ૩માં માત્રાન્તરે ચાર પ્રાચીન જીવાદળ એ શીર્ષક નીચે એક રસિક અને મનોરંજક પ્રાચીન ગદ્યપદ્યાત્મક કૃતિ છપાયેલ છે. ગુજરાત, માળવા, પૂર્વ અને મહારાષ્ટ્ર એમ ચાર પ્રદેશની સ્ત્રીઓ શત્રુંજય ઉપર ઋષભનાથના મન્દિરમાં ભેગી થાય છે અને પોતપોતાની ભાષામાં વાતચીત કરે છે.॰ આ કૃતિમાં રચ્યાસાલ નથી, પણ તેની હાથપ્રત વિક્રમના ચૌદમા સૈકાના ઉત્તરાર્ધમાં વિવિધતીર્થકલ્પ' લખનાર જિનપ્રભસૂરિના શિષ્યના હાથે લખાયેલ છે, આથી આ હાથપ્રતનો સમય વિક્રમના પંદરમા સૈકાના પહેલા પાદ કરતાં અર્વાચીન હોઈ શકે નહીં; અને કૃતિ પોતે તો એનાથી જાની જ હોવી ઘટે.`` આ કૃતિમાં ‘ગુજરાત'ના ત્રણ પ્રયોગ મળે છે, જેમાંના પહેલા બે ગુજરાતણુની ભાષામાં અને ત્રીજો મરાણુની ભાષામાં છે.
( १-२ ) त प्रथमां चानवा गूजरी नायका भणइ । अहे बाइ एहु तुम्हारा देसु कवण लेखामाहि गणियइ । किसउ देसु गुजरातु, १२ सांभलि माहरी वात । xxx अनि किसउ घणउं भणिय माहरी माइ एहु देसु गुजराति छाडी करि अनइ देशि किसी परि मनु जाइ ।
(३) तरि भाविक जन तं पुच्छसि महं अनिक देस देशांतर चातुर्दिशा मागु मया देखुणी । × × × तरिया इकि नहीं सागिन पुरि सतरि सहस्र गुजराताचा भीतरि गिरि सेतुजंचा ऊपरि ।
૭, દેવપ્રભગણિકૃત ‘કુમારપાલરાસ’ (૧૫મા સૈકાનો પૂર્વાર્ધ)
આ પછીનો ઉલ્લેખ દેવપ્રભગણિકૃત ‘કુમારપાલરાસ'નો છે. આ રાસ મારા તરફથી ‘ભારતીય વિદ્યા’ ત્રૈમાસિકના પુ. ૨, અંક ૩માં છપાયો છે. ૪૧ રોળામાં છપાયેલા
૧૦ જીઓ
गुजर तह मालवणी पूरविणी तह य चैव मरहट्ठी । संपत्ता इय नारी सितज्जे रिसह भवणंमि ॥ X
X
Jain Education International
X
X
इंसजुयल कोमल कमलि जिम सरि बुल्लर सारसी ॥
तिम रमणि पिबिख जिणवर भवणि निय निय बुल्लइ पारसी ॥
૧૧ આ માહિતી ‘રાજસ્થાની 'માં આપેલી નથી, પણ પુરાવિદ્ મુનિશ્રી જિનવિજયજીએ મને અંગત વાતચીતમાં આપી હતી. વિક્રમના ચૌદમા સૈકાના આરંભમાં લખાયેલી આવી એક ભાષાની હાથમત તેઓશ્રીની પાસે છે. તેમાં તથા એ જ અરસામાં લખાયેલી બીજી એક કૃતિમાં ‘ગુજરાત'નો પ્રયોગ છે; પરન્તુ આ લેખ તૈયાર થયો ત્યાં સુધીમાં એ ઉલ્લેખો પ્રાપ્ત કરવાનો સુયોગ મળ્યો નથી, તેથી તેની માત્ર અહીં નોંધ કરી છે. ઉપર્યુક્ત મહત્ત્વના ઉલ્લેખો પ્રત્યે ધ્યાન ખેંચવા માટે હું મુનિજીનો આભારી છું.
૧૨–૧૨ આ બન્ને સ્થળે ‘ગુજરાત’ શબ્દ પુલ્લિંગમાં છે, એ તેને ‘દેશ' તરીકે વર્ણવવામાં આવ્યો છે તેને આભારી છે. ‘ગુજરાત'ના લિંગ વિષે વધુ ચર્ચા આગળ કરી છે.
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
