________________
१६६ ] भारतीय विद्या
[वर्ष ३ अने ए 'आरहो' पद, मीरसेनना जाति-वंशन द्योतक छे. टिप्पनकार भने अवचूरिकाकार बने 'आरद्दो' नो अर्थ 'तन्तुवाय-वणकर' करे छे. ("आरहो देशीवा[] तन्तुवायो मीरसेनाख्यः तस्य मीरस्य "मीरसेनस्य" तनयः"-पृ०२-३) रासकार, वंशपरंपराथी 'वणकर' होय, एम आ ऊपरथी लागे छे. 'मीरसेन' नाम ऊपरथी एवी पण कल्पना ऊठे छे के 'रासकार' अने वर्तमानमां काठियावाडमां वसती शूरवीर जात 'मेर' ए वे वच्चे काईक संबंध होय. आ बाबत जरूर शोधनीय छे.
देश-रासकार पोताना देश विशे कोई स्पष्ट वात करता नथी; परंतु - - "पञ्चाएसि पहूओ पुव्वपसिद्धो य मिच्छदेसो थि"(- गा० ३, पृ० २)
एम कहीने मोघम रीते 'म्लेच्छदेश'ने पोतानो देश जणावे छे अने साथे ऊमेरे छे के ए 'म्लेच्छ देश' पश्चिम दिशामां आवेलो छ भने प्रधान छे. तेथी पूर्वकाळथी सुप्रसिद्ध छे. टिप्पनकार तथा अचूवरिकाकार पण आ बाबत आथी वधारे कशुंज बोलता नथी. प्रस्तुतमा 'म्लेच्छ देश' एवा अस्पष्ट शब्दथी रासकारना देश विशे कशी खास माहिती सांपडती नथी. संभव छे के रासकारना समये 'म्लेच्छ देश' शब्द, कोई विशेष देशमुं नाम होय; परंतु वर्तमानमां तो ए पद, कोई विशेष देशने सूचवतुं नथी. 'पृथिवीराज रासो' 'कुमारपाल रास वगेरे 'रास नां नामो जोतां 'राजयश
शब्दद्वारा 'रास' शब्द आग्यो होय एम जणाय छे. जेमां राजानो यश (६) -कीर्ति-विजय अने तेनी आखी कारकिर्दीतुं सुरेख वर्णन होय तेनुं रासनुं नाम नाम राजयश-रायजस-राजस-रायस-रास-ए रीते 'रास'नी व्युत्पत्ति __ अने करी शकाय. अथवा 'रस' धातु द्वारा पण 'रास' शब्दने नीपजावी रासनी भाषा शकाय. 'रस' धातु 'शब्द करवो' अर्थमा छ ["तुस हस हस रस
शब्दे"-धातुपारायण धातु अंक ५४२] 'रास'नो अर्थ बतावतां आचार्य हेमचंद्र पोताना 'अनेकार्थसंग्रह'मां अने कोषकार पुरुषोत्तमदेव पोताना 'त्रिकांडशेष' कोशमां एक सरखी हकीकत लखे छे ते आ प्रमाणे छः
"रालः क्रीडासु गोदुहाम्" ॥५९२॥ "भाषागृहलके" (अनेकार्थ)
"भाषाशृङ्खलके रासः क्रीडायामपि गोदुहाम्" १००३ (त्रिकांडशेष) अर्थात् 'रास' एटले गोवाळियाओनी क्रीडा-रमत; अथवा भाषाशंखलक-भाषामा सांकळ जेवी सलंग रचना (?). 'स्वाद' अर्थनो 'रस' शब्द, अने प्रस्तुत 'रास' ए बन्नेनुं मूळ उक्त 'रस' धातुमा छे. प्रधानतः 'रास' शब्द यौगिक जणाय छे, परंतु पछीथी लक्षणाबले रूढ अर्थमा प्रवर्तलो छे. प्रस्तुत 'संदेशरास' साथे लागेलो 'रास' शब्द रूढ छे.
रासकारे ग्रंथना नामनो निर्देश करतां आरंभमां लखेलुं छे के "संनेयरासयं रइयं(गा० ४) भने “भासिअउ सरलभाइ सनेहरासउ (गा० १९) एम बन्ने स्थळे तेणे 'संदेश' ने बदले 'संनेह शब्द वापरेलो छे. टिप्पनकारे अने अवचूरिकाकारे उक्त बन्ने स्थळे 'संदेशरास' एवी व्याख्या आपेली छे. 'संदेश'- 'संनेह'ए विशेष विकृत उच्चारण छे एथी आपणे रासनुं नाम 'संदेशकरास'के 'संदेशरास' समझवानुं छे; 'संनेह' शब्दनुं 'संस्नेह' उच्चारण पण थाय छे परंतु प्रस्तुतमा ते अघटमान होवाथी तेने अहीं
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
