________________
अंक १]
कवि अब्दुल रहमानकृत सन्देशरासक [१६५ एथी 'विजयनगर' ए 'बीकानेर' ज छे एबुं निर्धारण करतां पहेला ए माटे बीजा संवादो मेळच्या सिवाय चालशे नहीं. आपणा देशमा 'विजयनगर' नामे पण एक जुईं ज नगर छे, एटले आ बाबतनुं संशोधन कर्या विना निर्णय न बांधी शकाय.
["विक्रमपुर' ए बीकानेर नहीं पण ए नामनुं बीजं प्राचीन स्थान छे जे जेसलमेरनी हदमा आवेखं होई प्रसिद्धछे. तेम ज 'सामोरु' ए साम्बपुरनुं अपभ्रंश रूप छे अने ते मूलस्थान- बीजुं माम छे.-जिनविजय]
पथिक पोताना स्थळने 'सामोर' के 'सामोर' (अव०) नाम आपे छे, तेनो विशेष परिचय आपतां जे कडं छे ते विशे हुँ आगल लखी गयो छु. पथिक 'सामोर' नी प्रसिद्ध संज्ञा 'मूलत्थाणु' छे एम जणावी त्यांना 'सूर्यतीर्थ' - 'सूरजकुंड' - ना वखाण करे छे. आपणे शब्दसाम्यनी दृष्टिए 'मुलस्थाण' ने 'मुलतान' समझी शकिए. परंत ए माटे पण विशेष संवाद मेळववो जोईए. 'सामोर' विशे मूलमां के टिप्पन वा अवचूरिकामा कशो बीजो परिचय नथी. एथी ए विशे झुं कही शकाय ? रासकारना कहेवा प्रमाणे 'सामोर' अने 'मूलस्थाणु' ए बन्ने एक ज छे, एम जाणी शकाय छे. पथिक मूलस्थाणु के सामोरथी कोईनो संदेशो लई 'खंभात' भणी जाय छे ए हकीकत सर्वथा स्पष्ट छे. अर्थात् 'खंभात' तो सर्वप्रतीत होवाथी ते विशे कशें लखवापणुं रहेतुं नथी. 'रासनो रचनाक्रम अने तेनुं वस्तु' ए वीजा मुद्दा विशेनी चर्चा करतां साथे
___'रासकारनुं रचनाकौशल अने नम्रता' नो चोथो मुद्दो पण चर्चाई (४) गयो छे एथी चोथा मुद्दा विशे जुहूं लखवानी जरूर जणाती नथी. रचना कौशल एथी हवे पांचमा मुद्दा ऊपर आविए. रासकारनुं नाम-रासकारे रासमा पोतानुं नाम 'अद्दहमाण' ("तह तणओ
कुलकमलो + + + अहहमाणपसिद्धो" - गा० ४, पृ० ३)जणावेल (५) छे. टिप्पणकारे अने अवचूरिकाकारे ते माटे 'अब्दल रहमान' शब्द रासकारनो वापर्यो छे. ("अब्दल रहमान नामा"-टि. “अन्दल रहमानः परिचय अभूत्" - अवचू० पृ० ३)
कुल-रासकारे पोताना कुल-वंश माटे 'कोलिय-कौलिक' शब्द वापर्यो छे. भाषामा जे जातने 'कोळी' कहेवामां आवे छे ते जातसूचक 'कोळी' शब्द भने प्रस्तुत 'कोलिय' ए बने आम तो मळता शब्दो छे; परंतु अर्थदृष्टिए ए बने शब्दो एक छे के केम, ए विचारणीय खलं. रासना टिप्पणमां 'कोलिय' शब्द ऊपर कशी मोध ज नथी त्यारे अवचूरिकामा ("कौलिकेन तन्तुवायुना"- पृ० ८) 'कौलिक'नो अर्थ 'तन्तुवाय' कर्यो छे. 'तन्तुवाय' एटले वणकर - जुलाहो. भारतवर्षना प्रखर क्रान्तिकार भक्तराज श्री कबीर, उच्चप्रतिभावाला कवि हता अने धंधे वणकर हता. तेम प्रस्तुत रासकार, विशिष्ट प्रतिभावाळो कवि होई धंधे वणकर हतो, ए वस्तुस्थिति भारतवर्षमा नवाई पमाडनारी नथी. अहीं सोनी अखो पण कवि थई गया छे; अने प्रायः गमे ते धंधो करवा छतां अहींगें मानस, प्रतिभारहित रघु नथी. आ रास वाचतां पण कविनी प्रतिभा विशे आपणने शंका रहेती नथी.
पिता-रासकार, पोताना पितानुं नाम 'मीरसेन' जणावे छे. ("आरदो मीरसेणस्स तह तणओ"-गा. ३-४, पृ. २-३) 'आरहो' ए मीरसेननुं विशेषण छे,
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
