Book Title: Bharat Bhaishajya Ratnakar Part 03
Author(s): Nagindas Chaganlal Shah, Gopinath Gupt, Nivaranchandra Bhattacharya
Publisher: Unza Aayurvedik Pharmacy
View full book text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
मुटिकामकरणम् ]
हतीयो भागः।
[३९]
मर्वतुल्या सिता योज्या पगर्दै भक्षयेत्सदा।। पिष्टवा कल्क विधायाय गुटिकाः संप्रकल्पयेत् " दशसारवटी " ख्याता सर्ववातविकारनुको कर्कन्धुवत्यमाणेन तक्रेण सह दापयेत् ।।
मुलेठी, आमला, स्खरैटी, दाख (मुनक्का ), | पकातीसारशमनी "दासिमीवटिका "स्मृता ।। इलायची, सफेद चन्दन, एलबालक, महुवेके फूल, सेठ, सोया (या सौंफ), मुलैठी, अफीम, खजूर और अनार दाना । सब चीजोंका चूर्ण खजूरके फल, बेलगिरी और मोचरस, १-१ भाग समान भाग तथा खांड सबके बराबर लेफर एकत्र तथा कच्चे अनारके बीज सबके बराबर लेकर मिलाकर चोटें और ( आवश्यकता हो तो) थोड़ा चूर्ण बनावें फिर कच्चे अनारको भीतरसे खाली सा पानी डालकर आधे आधे पल (२॥२॥ | करके उसके भीतर यह सब चूर्ण भरदें। उसपर तोले ) की गोलियां बना लें।
चिकनी मिट्टीका आधा अंगुल मोटा लेप करके यह 'दशसारवटी' समस्त वातज रोगांका | कण्डोंकी मन्दाग्निमें दबा दें। जब मिट्टीका रंग नाश करती है । ( व्यवहारिक मात्रा-३ से ६ / लाल हो जाय तो अनारको बाहर निकाल कर माशे तक ।)
उसके ऊपरकी मिट्टी छुड़ा दें और उसे ( अमार (३००२) दाडिमादिगुटिका
समेत ही) पानी के साथ पीसकर बेरके बराबर (वा. भ. । चि. अ. ३)
गोलियां बनावें। दे पले दाडिमादष्यै गुडायोषात्पलत्रयम् । । इन्हें तक्रके साथ खिलाने से पकातिसार रोचनं दीपनं स्वयं पीनसश्वासकासजित ॥ नष्ट होता है । ___ अनार दाना १० तोले, गुड़ ४० तोले । (३००४) दाडिमीवटी (२) तथा सेांठ, मिर्च और पीपल ५-५ तोले लेकर (वृ. नि. र.; वै. र. । अति.) सबका चूर्ण करके, एकत्र मिलाकर गोलियां बनावें। शुण्ठी जातीफलं चाहिफेनकं द्विगुणं भवेत् ।
यह गोलियां रोचक, दीपन, स्वरको सुधारने | अपक दाडिमीबीजं सर्वतुल्यं प्रदापयेत् ।। वाली, और पीनस खांसी तथा श्वास नाशक हैं। अपक्कदाडिमीवीजकोशे क्षिप्त्वा मृदा लिपेत् । (३००३) दाडिमीवटी (१)
| पुटपाकविधानेन पक्त्वा कोशसमन्वितम् ॥ (वृ. नि. र.; वै. र. । अति.) | पिष्ट्वा फल्कं विधायाथ गुटिकाः सम्प्रकल्पयेत् । विश्वा च शतपुष्पा च यष्टया चाहिफेनकम् । बादरास्थिप्रमाणेन तक्रेण सह दापयेत् ॥ खजूरस्य फलं बिल्वं तथा मोचरसं स्मृतम् ॥ पकातिसारशमनी दाडिमीवटिका मता ॥ समभागानि सर्वाणि सूक्ष्मचूर्णानि कारयेत् ।। सांठ १ भाग, जायफल १ भाग और अफीम अपकदाडिमीबीजं सर्वतुल्यं मदापयेत् ॥ ४ भाग तथा कच्चे अनारके बीज ६ माग अपक्कदाडिमीबीजकोशे क्षिप्त्वाखिलं हि तत् । लेकर चूर्ण बनावें और उसे कच्चे अनारको भीतपुटपाकविधानेन पत्त्वा कोशसमन्वितम् ॥ । रसे खाली करके उसके भीतर भर दें और उसके
For Private And Personal Use Only