Book Title: Agam 14 Upang 03 Jivabhigam Sutra Part 01 Sthanakvasi
Author(s): Kanhaiyalal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रद्योतिका टीका
प्र. १ द्विप्रत्यचतारप्रतिपत्तिनिरूपणम् ५१
काइया' पृथिवीकायिकाः अप्कायिकाः वनस्पतिकायिकाः । तत्र पृथिवीकायः शरीरं येषां ते पृथिवीकायाः ते एव पृथिवोकायिकाः, आपो जलानि ता एव काय:- शरीर येषां ते अप्कायास्ते एवापकायिकाः, वनस्पतिर्लतादि स एव कायः शरीरं येषां ते वनस्पतिकायास्ते एव वनस्पतिकायिका इति । सर्वत्र - पृथिवीकायादिषु बहुवचनं तत् तेषां जीवानां बहुत्वज्ञापनाय, अत्र सर्वभूतानामाधारः पृथिवीति प्रथमतः पृथिवीकायिकानां ग्रहणम् । तदनन्तरं पृथिवीप्रतिष्ठिताप्कायिकानां कथनं कृतम् । तदनन्तरम् ' जत्थ जलं तत्थ वर्णं' इति सैद्धान्तिकवस्तु प्रतिपादनार्थं वनस्पतिकायिकानामिति कथनं कृतम् ।
अत्र त्रिविधत्वं स्थावराणा तेजो वायूना लब्ध्वा स्थावराणामपि सतां गतित्रसेष्वन्तर्भावविवक्षणात्, तथा चान्यत्रापि कथितम्, "पृथिव्याम्बुवनस्पतयः, स्थावराः " तेजो वायुद्दी
तीन प्रकार के होते हैं-तं जहा' जैसे 'पुढवीकाइया आउक्काइया वणस्सइकाइया' पृथिवी कायिक अप्कायिक और वनस्पतिकायिक जिनजीवो का पृथिवी ही शरीर होता है वे पृथिवी - कायिक है, जिन जीवोंका जल ही शरीर होता है वे अष्कायिक है । वनस्पति लता आदि रूप ही जिन जीवो का शरीर होता है वे वनस्पतिकायिकजीव है । इन प्रत्येक पदो में जो बहुवचन का निर्देश हुआ है वह उनमें प्रत्येक में बहुता के प्रकट करने के लिये हुआ है, समस्त भूतो का आधार पृथिवी है इसी बात को लेकर सबसे पहिले पृथिवीकायिको का ग्रहण किया गया है । इसके बाद पृथिवी प्रतिष्ठित अष्कायिकोका और फिर ' जत्थ जलं तत्थ वर्ण' जहां जल होता है वहाँ वन होता है इस सैद्धान्तिक वस्तु के प्रतिपादन के निमित्त वनस्पतिकायिकों का कथन किया गया है ।
यहा स्थावरो में जो त्रिविधता का कथन किया गया है वह तेजस्कायिक और वायुकायिकजीवों को गति की अपेक्षा त्रस मानकर किया गया है । अर्थात् तेजस्कायिक और
"पुढवीकाया, आउकाइया, वणस्सइकाइया" (१) पृथ्वी अयि:, (२) अजय माने (3) વનસ્પતિકાયિક. પૃથ્વી જ જેમનુ શરીર છે, એવાં જીવાને પૃથ્વીકાયક કહે છે. જળ જ જેનુ' શરીર છે, એવા જીવાને અપ્રકાયિક કહે છે . વનસ્પતિરૂપ જ જેમનુ શરીર હાય છે, એવાં જીવાને વનસ્પતિકાયિક કહે છે. આ પ્રત્યેક પદમાં ખહુવચનનું રૂપ આપવાનુ કારણ એ છે કે આ પ્રત્યેક પ્રકારના જીવેાની સખ્યા ઘણી જ વધારે છે. સમસ્ત ભૂતાન (જીવે ને) આધાર પૃથ્વી છે, તેથી જ સૌથી પહેલાં પૃથ્વીકાયિકાની વાત કરી છે, ત્યારબાદ પૃથ્વી - प्रतिष्ठित मायिनी वात उरी छे, “जत्थ जलं तत्थ वर्ण" ल्या भज होय छे त्या पन હાય છે, આ સૈદ્ધાંતિક વસ્તુના પ્રતિપાદનને માટે માયિકનુ કથન કર્યો ખાદ વનસ્પતિકાયિકનું કથન કરવામાં આવ્યું છે અહીં સ્થાવરામા જે ત્રિવિધ પણાનું કથન કરવામા આવ્યું છે તે તેજસ્કાયિક અને વાયુકાયિક જીવાને ગતિની અપેક્ષાએ ત્રસ માનવામાં આવ્યા છે, તેથી જ અહીં ત્રસ જીવોના ત્રણ જ પ્રકાર ખતાવવામાં આવ્યા છે. આ કથનને ભાવાથ એ
