Book Title: Agam 02 Ang 02 Sutrakrutanga Sutra Part 04 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
၃၃
सूत्रकृताङ्गसूत्रे (किरिया अकिरिया वा) क्रिया अक्रिया वा (एवं सन्नं जिंवेसए) एवमीदृशीं संज्ञां-बुद्धि निवेशयेत्-कुर्यादिति ॥१९॥
टीका-'किरिया' क्रिया 'अकिरिया वा' अक्रिया वा-गमनागमनादिरूपा क्रिया-तदभावोऽक्रिया । 'णथि ' नास्ति-क्रिया अक्रिया वा नास्ति 'एवं सन्नं' एवं संज्ञाम्-बुद्धिवेशद्यम् 'ण' न 'णिवेसए' निवेशयेत्--निर्दिशेत् । किन्तु 'किरिया' क्रिया 'अकिरिया वा' अक्रिया वा-क्रियाया अभावः । अस्थि' अस्ति 'एवं' एवम्-इत्येवं रूपेण 'सन्नं संज्ञाम्-बुद्धिम् 'णिवेसर' निवेशयेत्-व्यापारपेत् । सांख्यो हि गगन वत्-व्यापकत्वं स्वीकृत्य तत्राऽऽत्मनि क्रियां न मन्यते । तथा-बौद्धः सर्वेषां क्षणिकत्वमङ्गीकृत्य-उत्पत्त्यतिरिक्त क्रियाया अभावं मन्यते । तदुभयमपि न सम्यक् । यत आत्मनो व्यापकत्वे जन्मादिव्यवस्था न स्यात्, अक्रियत्वादात्मनः । तथा-बौद्धमते उत्पत्स्यतिरिक्त क्रियाया अस्वीकारे परिदृश्य चाहिए किन्तु क्रिया है और अक्रिया भी है, ऐसी बुद्धि धारण करनी चाहिए ॥१९॥ __टीकार्थ-गमन आगमन आदि व्यापार को क्रिया कहते हैं और उसका अभाव अक्रिया है। इन दोनों का अस्तित्व नहीं है, ऐसा नहीं समझना चाहिए किन्तु यह समझना चाहिए कि दोनों का अस्तित्व है।
सांख्य मत वाले भात्मा को आकाश के समान व्यापक स्वीकार करके आत्मा में क्रिया का अस्तित्व नहीं मानते । बौद्ध लोग समस्त पदार्थों को क्षणिक मानकर उनमें उत्पत्ति के अतिरिक्त अन्य कोई क्रिया का स्वीकार नहीं करते । यह दोनों मत युक्तिसंगत नही है। आत्मा को सर्वव्यापी मान लिया जाय तो जन्म आदि की व्यवस्था नहीं बैठ सकती, क्योंकि सर्वव्यापक होने से आत्मा क्रिया नहीं कर सकेगा।
ટીકાથ–ગમન આગમન વિગેરે રૂપ પ્રવૃત્તિને ક્રિયા કહે છે. અને તેના અભાવને અક્રિયા કહે છે. આ બંનેનું અસ્તિત્વ નથી. એમ સમજવું ન જોઈએ. પરંતુ એમ સમજવું જોઈએ. કે-બનેનું અસ્તિત્વ છે.
સાંખ્ય મતવાદી આત્માને આકાશની જેમ વ્યાપક હોવાનું સ્વીકારીને આત્મામાં ક્રિયાનું અસ્તિત્વ માનતા નથી બૌદ્ધ બધા જ પદાર્થોને ક્ષણિક માનીને તેમાં ઉત્પત્તિ સિવાય બીજી કઈ પણ ક્રિયાને સ્વીકાર કરતા નથી. આ બનને મત યુક્તિ યુક્ત નથી. આત્માને સર્વવ્યાપી માની લેવામાં આવે, તે જન્મ વિગેરેની વ્યવસ્થા ઘટી શકતી નથી. કેમકે-તે સર્વવ્યાપક હોવાથી આત્મા ક્રિયા કરી શકશે નહીં !
श्री सूत्रकृतांग सूत्र : ४
