Book Title: Nandanvan Kalpataru 2015 08 SrNo 34
Author(s): Kirtitrai
Publisher: Jain Granth Prakashan Samiti
Catalog link: https://jainqq.org/explore/521034/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nandanavanakalpataruH 34 zAsanasamrAjAmiha samudAye meruparvataupamye / kalpatarunandanavana-satko'yaM nandatAt suciram / / vi0 saM0 2071 uttarAyaNam saGkalanam : kIrtitrayI Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nandanavanakalpataruH 34 vi.saM. 2071 dakSiNAyanam zAsanasamrAjAmiha samudAye meruparvataupamye / kalpatarurnandamavana-satko'yaM nandatAt suciram // saGkalanam : kIrtitrayI Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nandanavanakalpataruH 34 saGkalanam : kIrtitrayI // prakAzanam : zrIjainagranthaprakAzanasamitiH, khaMbhAta // vi.saM. 2071, I.saM. 2015 mUlyam : rU. 100/ jAlapuTasaGketa: email : s.samrat2005@gmail.com prAptisthAnam : zrIvijayanemisUrIzvarajI svAdhyAya maMdira 12, bhagatabAga, zeTha ANaMdajI kalyANajInI peDhI samIpa, pAlaDI, amadAvAda - 380007 dUrabhASa: 079-26622465, 09408687714 samparkasUtram : "vijayazIlacandrasUriH" C/o. Atul H. Kapadia A-9, Jagruti Flats, Behind Mahavir Tower, Paldi, Ahmedabad-380007 dUrabhASa : 079-26574981 M. 9979852135 mudraNam : 'kriSnA grAphiksa' nAraNapurA jUnA gAma, amadAvAda-380013 dUrabhASa : 079 - 27494393 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAcakAnAM pratibhAvaH yogyena yogyasambandhaH sarvathA sarvadA bhavet / bhavettatrA'pi sAphalyaM yadA sujJo'sti yojakaH // yuktasya yadi yuktena saha viniyogaH na syAt, tahi satprAptiH zaGkAspadA bhavet / zaikSaNike sandarbha idaM savizeSa vicAryam / / vastutaH, na ko'pi zikSayati kamapi / zikSaNaM tu svayameva grAhyam / yena kenA'pi, balAtkAreNa zikSayituM kRto yatnaH, vikRtiM janayati; na zikSayati / sujaiH zikSaNakovidaiH satyaM kathitaM yad, yo na zikSayati kevalaM prerayati sa sarvottamaH zikSakaH / (One, who does not teach only inspires, is the best teacher.) zikSakeNa tu, yasmin kasminnapi viSaye, chAtrasya rasavRttiM jJAtvA, protsAhanaM kAryam / tadanu, tatratyAm ujjvalAM vikAsakartI paramparAM, sAmprataM ca vikAsa, sahaiva bodhayan, chAtraH samRddhaH kAryaH / evaM bhavati saccAritryasaMvardhanaM, vivekavikAsaH, prAgalbhyaM ca / zikSakeNa idameva kAryaM kAryam / parantu, sAmprate tantre, sthitiH viSamaiva, viSapUrNA vA / gaNanaiva guNAGkAnAM, vyavahAre vizeSataH / upekSA sadguNAnAM ca, dhanasya gauravaM punaH // evaM, cAritryanirmANe, nItimUlyasya rakSaNe / praznArthaH sadvikAsArthaM, nizcitA'vanatissmRtA // .' kA matiH? asmAkameSA cintA sarveSAM citte syAt, tayA ca, jAgRtizca bhavediti prArthyate / chAtravikAsena rAjyavikAsaH, rASTravikAsa: vizvavikAsazceti nizcitaM jJAtvA, chAtronnatyarthaM prayatitavyam; iti shm| DaoN. vAsudevaH vi. pAThakaH 'vAgarthaH' ahamadAbAda Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAcakAnAM pratibhAvaH mahAtmana nandanavanakalpataroH trayastriMzI zAkhA AmodaM paThitA / tatra sarvAH api racanAH utkRSTAH / DA. nArAyaNadAzasya uddharaNebhyaH avagamyate yad mahArANApratApasya vIragAthAyAH kartuH zivaprasAdabhAradvAjamahAbhAgasya kAvyazailI manojJA asti iti / nArAyaNadAzasyaiva siddhArthagranthasamIkSA ujjvalA / zrIvijayakastUrasUribhiH likhitA "sIlapAlaNaMmi saccavaIe kahA" iti prAkRtakathA api mahyam atIva arocata / iti bhavadIyaH '' ravIndraH 33-tamyAH zAkhAyAH 67-tame pRSThe dvitIyakhaNDikAyAM "pazcAttApavidhurA mAdrI svamukhamapi darzayituM necchitavatI iti dRSTam / icchatyAH ktavaturUpaM iSTavAn ityastIti zrutam / (atra icchAM karoti - iti - icchatIti nAmadhAtoH ktavatvantasya rUpametat / - saM.) munidharmakIrtivijayAnAm abhinavaprayogakathAyAM kalpataro 72-tame pRSThe antimakhaNDikAyAH dvitIyavAkye zuddhikaraNam iti dRSTam / sAdhurUpaM tu zuddhIkaraNam iti khalu ? teSAmeva dRSTibhedaH iti kathAyAM prathamavAkye prayatnavantaH iti dRSTam / prayatateH ktavatvantaM prayatavAn iti zrutam / (atra prayatnazabdasya matup-pratyayAntasya rUpametat / - saM.) 75-tame pRSThe ekAntasya rahasyam iti kathAyAH antimavAkye "asmAkaM prApsyate'' ityasya prayogasAdhutvaM na ca jAne / eko vAcakaH AdaraNIyAH zrIvijayazIlacandrasUrIzvarAH, sAdaraM namo namaH / nandanavanakalpataroH dvAtriMzattamI zAkhA paThitA / zrImunikalyANakIrtivijayasya "siddhArthaH (dvitIyo bhAgaH)" AntaM paThitaH / racanAyA asyA bhASAzailI taralA-saralA ca / jalavat taralatayA pravahati khalu kathApravAhaH / vAraM vAraM paThanasya icchA bhavati / aneke dhanyavAdAH / mahezvaraH dvivedI rAjakoTasthaH / Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAstAvikam...... zikSaNameva vicArayAmastAvat / pUrvaM hyasmAkaM deze gurukuleSu pAThazAlAsu ca tAdRzI zikSaNavyavasthA''sId yatra vidyArthInAM bAlakAnAM rasaM ruci svabhAvaM paristhiti kSamatAM cetyAdikaM sarvamapi manasikRtyaiva zikSA dIyate sma / na punarekavidhameva sAmAnyaM zikSaNakarma sarveSAmapi vidyArthinAM kRte'nuSThIyate sma / tatazca pratyekaM vidyArthI svIyarasa - ruci - kSamatAdyAnusAraM nijanijepsiMtaviSaye niSNAto bhavitumarhati sma / mAtA - pitrorapyatra viSaye na kAcid vipratipattirAsIt / yatastau hi nijaM bAlakaM gurukule AcAryasya sAMnidhye muktvA nizcintA bhavanti sma yad - AcAryo'smadbAlakaM hyuttamamAnavatvena, nAgarikatvena sAmAjikavyaktitvena ca sarvathA sannaddhaM kariSyati - iti, sa ca nijaM jIvanaM sukhena nirvoDhuM sutarAM samartho bhaviSyati - iti, yatra kutrA'pi ca kSetre sa saphalo bhaviSyatyeveti ca / etadviparItatayA'dyatve tAvat pAzcAtyazikSaNapaddhateH kuprabhAveNa prathamaM tAvat tAdRzAni gurukulAnyeva na santi, pratyuta kevalamarthopArjanaratAnAM vANijyakAriNAM vyAvasAyikyaH saMsthAH saJjAtAH santyasmAkaM dezasya zAlAH / apavAdabhUtAstu zAlA nizcapracaM vidyante eva paraM sarvatra dAvAnale prasRte ekasya kUpasya jalaM kiM vA kartuM zaktam ? etAsu ca saMsthAsu vidyArthinAM rasa - ruci - svabhAva-paristhiti-kSamatAdyaM naiva vicAryate, na vA tadanusAraM vidyAdAnaM kriyate, pratyuta sarveSAmapi kRte ekavidha eva zikSaNakramo nirdhAryate yaM paThitvA bAlakasya mAnavatA naiva vikAsaM prApnoti, naitikatA cA'pi nonnatA bhavet, kSamatA cA'pi naiva vardheta, pratyuta tanmanasyadhikAdhikatayA dhanArjanecchaiva vardhate / 'jIvane ekatrA'pi kvacit kSetre mayA sAphalyamaunnatyaM vA prAptavya' miti bhAvanAyA bIjAni bAlakasya manasi na kadA'pyupyante'smacchAlAsu zikSakaiH paraM sAtatyena vyavasAyalakSyA viSayA adhyApya kevalaM dhanArjanasyaiva bIjAni upyante / tathaivA'smAkaM mahAvidyAlayAnAM vizvavidyAlayAnAM ca paristhitiM dRSTvA tu kiM kartavyaM ? hasanIyamuta rodanIyamityeva na jJAyate / I atra viSaye pAzcAtyadezeSu bahutrA'nyatrA'pi ca dezeSu vizvavidyAlayAnAM svarUpaM sarvathA prazasyamasti / jarmanIdeze kvacana vizvavidyAlaye'dhIyAno yuvaka eko'smatsamIpamAgatya tatratyAM zikSaNapaddhatiM varNitavAn - tatra hi pratyekaM vidyAzAkhAnAM kRte dvizatAdhikAni prakaraNAni bhavanti / pratyekaM prakaraNAnAM kRte nizcitA: guNAGkA bhavanti, nizcitAH prAdhyApakAzca bhavanti / vidyArthI hi tebhyaH prakaraNebhyaH kAnicidapi prakaraNAni nijanijarucyanusAraM cetumarhati, kevalaM teSAM prakaraNAnAM guNAGkAH sammIlya catuHzataM syuH / etadarthaM ca 5 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatratyAH prAdhyApakA api mArgadarzanaM kurvanti / tatastattatprakaraNAnAmadhyayanArthaM tattatprAdhyApakAnAM vargA api bhavanti, te vyaktigatarUpeNA'pi mArgadarzanaM tadadhyApanaM ca kurvanti, kakSyAyAM vA nijagRheSu vodyAneSu vA'pi / na kimapi bandhanaM bhavati tadartham / yadA ca sa viSayo vidyArthinA samyagadhIto bhavet tadA sa tatprAdhyApakaM jJApayet, sa ca prAdhyApako vidyArthina: paristhityanusAraM likhitAM maukhika prAyogikIM vA parIkSAM kuryAt, tadanusAraM ca guNAGkAnapi dadyAt / ( etatsarvamapi vyaktigatarUpeNaiva bhavet na punarasmadvidyAlayeSviva sAmUhikarUpeNa / ) yadA ca vidyArthinazcatuHzataM guNAGkAH labhyeran tadA sa snAtakapadavIM labheta / etadarthaM ca kAlasyA'pi na ko'pyavadhirnizcito bhavati / atIva tejasvI vidyArthI varSeNaikenA'pi snAtako bhavet; kazcana varSapaJcakamapi paThitvA snAtako bhavet, na kA'pi nizcitA vyavasthA / prAdhyApakAH sarvadA'pi sAhAyyaM kartuM pAThayituM ca sannaddhA bhavanti / teSAM dhanalobho'nyA vA kAcana lAlasA vA naiva bhavati / phalataH sarve'pi vidyArthino nijanija-rasa- ruci - kSamatAdyanusAraM vividheSu kSetreSu nizcapracaM sAphalyaM prApnuvanti teSAM citte suSuptatayA sthitA sarjanAtmakatA prakaTIbhavati, parivArasya, samAjasya dezasya ca tenA'vazyaM lAbho bhavatyeva / kiM bhavatAmeSA paddhatiranusaraNIyatayocitA pratibhAti vA ? kRpayA vicArayantu pracArayantu caitat - iti zam // kIrtitrayI vaizAkhI pUrNimA, 2071 lImaDInagaram (pUrvagUrjaram) lekhakeSu sUcanAH 1. patrasyaikasyaiva pArzve suvAcyairakSaraiH zirorekhAmaNDitaizcaiva likhitvA lekhaH preSaNIyaH / 2. Xerox prati sarvathA na parizIlayiSyate, tadarthaM ca sUcanA'pi naiva dAsyate / 3. Computer-composed prints svIkariSyate / 4. anyatra sAmayikeSu samakAlInapustakeSu vA'pi prakAzitaM prakAzyamAnaM vA sAhityaM sarvathA na preSaNIyaM kRpayA / yadi preSayiSyate tadA tannaiva prakAzayiSyate nA'pi pratipreSayiSyate, tadarthaM ca paryanuyogo'pi naiva kariSyate / lekhaprakAzane saGkalanakartRRNAM nirNaya evA'ntimaH / 5. 6 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTham . kRtiH paramAtma-prArthanA zrInemisaubhAgyamahAkAvyam satIsUktaSoDazikA kITikoSTaM prasUtA sAdaraM me namo namaH cATuzAstropadezaH kavitAtrayI anukramaH kartA A. vijayahemacandrasUriH A. vijayahemacandrasUriH sva. A. zrIvijayadharmadhurandharasUriH sva. A. zrIvijayadharmadhurandharasUriH pro. kamalezakumAra cha. coksI ma.ma. devarSi kalAnAtha zAstrI prA. kauzala tivArI muninyAyaratnavijayaH DaoN. vAsudevaH vi. pAThaka antarAlApAH antarAlApAH munikalyANakIrtivijayaH DaoN. AcArya rAmakizora mizraH munidharmakIrtivijayaH devarSi kalAnAtha zAstrI AsvAdaH smRtiH vairAgyasatsaGgAbhyAM bhagavatprAptirbhaviSyati patram vinodacarcA nAmakaraNe'pi no videzadAsatA granthasamIkSA 'zabdaprabhedaH' (zabdabhedaprakAzaH) marma gabhIram anuvAdaH zAntiH duHkham kAvyAnuvAdaH nAsti ko'pi hetuH adbhutaM jagat !! DaoN. rUpanArAyaNa pANDeyaH munikalyANakIrtivijayaH munidharmakIrtivijayaH munidharmakIrtivijayaH DaoN. kizoracandra pAThakaH munikalyANakIrtivijayaH Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaH kRtiH kartA kathA kathaM pAtraM na bhriyate ? viralAni saMskAramUlyAni yogyatA gurornirdezaH patra-carcA marma-narma prAkRtavibhAgaH - kathA pAiyavinnANakahA munidharmakIrtivijayaH muniH akSayaratnavijayaH sA. dhRtiyazAzrIH sA. dRSTiyazAzrIH pro. kamalezakumAra cha. cokasI kIrtitrayI A. vijayakastUrasUriH ArthikaM saujanyam zAsanasamrAT-samudAyavartinyAH sAdhvIzrIrAjaprajJAzriyaH ziSyAyAH sA. zrIbodhiratnAzriyaH saMyamaparyAyasya paJcaviMzatervarSANAM pUrNatvasyA'numodanArthaM tadIyasaMsArisvajanavargeNa nandanavanakalpatarozcatustriMzyAH zAkhAyAH prakAzane ArthikaH sahayogaH kRto'sti / tadarthaM bahuzo dhanyavAdAH // Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramAtma-prArthanA A. vijayahemacandrasUriH asmin bhavAmbudhau nAtha !, majjato me dayAnidhe ! / yAnapAtraM tvamevAsi, tasmAt tAraya tAraya // 1 // tvayA vinA na loke'smin, trAtA'nyo mama vidyate / tanmayi karuNAM kRtvA, nAtha ! tAraya tAraya // 2 // zaraNyaM tvatpadAmbhoja, mayA nAtha ! samAzritam / nA'tastvayA vidhAtavyA, mayyupekSA kadAcana // 3 // tvatpAdopAsanenaiva, prAptavAniyatI sthitim / ato mAM tAvakaM matvA, tArayA'smAd bhavAmbudhaH // 4 // nazyanti janminAM nAtha ! janmakoTyarjitAnyapi / pApAni tvatprasAdena, tamAMsIva vivasvatA // 5 // trijagajjantubhAvA~stvaM, jAnAsIza ! karAmbuvat / tadagre kiM mayA vAcyaM, caritraM me trapAkaram // 6 // netre nimIlya dhyAnaikacitto yAvad vicintaye / tvadanyastArako nAtha ! nAsti me bhuvanatraye // 7 // nirguNo'pi tvayA svAmin !, tAryaH saMsArasAgarAt / nirguNaH saguNo veti, mahAntazcintayanti na // 8 // Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhanyo'haM yanmayA nAtha ! karmavyAdhivinAzakaH / saccidAnandasampUrNaH, sukRtAdIza ! vIkSitaH // 4 // kRtArthaM jIvanaM me'dya, saphalaM ca janurmama / netre ime pavitre ca, yallabdhaM tava darzanam // 10 // satyapi tvAdRze nAthe, tArake trijagatpatau / no ced bhavAmbudhestArastatra kiM tava gauravam ? // 11 // aneke tAritA gatha ! janAH saMsArasAgarAt / mama tAraNa evA'dyaH kathaGkAraM vilambase ? // 12 // rAjase muktidhAmni tvaM, majjAmIza ! bhavAmbudhau / mahAtmanAM na tadyogya-mAzritopekSaNaM prabho ! // 13 // aharnizaM vyathante mAM, rAgadveSAdayo'rayaH / sAhAyyaM tadvidheyaM me, tvayA nAthena satvaram // 14 // nAtha ! pratipradezaM te, santyanantA guNA vibho / kathameko guNastebhya-stvayA me na vitIryate // 15 // adya zvo vA bhavAmbhodhe-stArako'si tvameva me / kartavye'vazyakartavye, kAlakSepo na yujyate // 16 // devAdhideva ! sarvajJa !, trailokyArcitapatkaja ! / . karuNAmbhonidhe ! svAmin !, nAtha ! tAraya tAraya // 17 // apAre'smin bhavAmbhodhau, bhrAnto'nAderanehasaH / vinA tvAM zaraNaM nAsti, tanmAM tAraya tAraya // 18 // jinAdhIza ! jagannAtha !, jagaddhitaparAyaNa ! tvaccaraNAmbujadvandve, hRdbhuGgo me nilIyatAm // 19 // sarvaM samIhitaM sadyastvatsevAtaH prasiddhyati / dUre prayAti durbhAgyaM, sadbhAgyaM ca prasarpati // 20 // sukhaduHkhe avijJAya, kRto yalo nirantaram / sa sarvo viphalo jAtaH sukhaM tattvaM nibodhaya // 21 // ziromaNIyate nAtha ! tvadAjJA yasya janminaH / apAro'pi bhavAmbhodhistasyeza ! goSpadIyate // 22 // bhavAbdhau majjatAM nAtha !, tvadAjJA nanu nAvyati / tadAzritA janA nUnaM, nistaranti nasaMzayam // 23 // Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavAbdhau bhramatAM nAtha, prAptaM yattava zAsanam / tena manye nijaM dhanyaM, kUtapuNyaM jagatpate ! // 24 // jagadarghyaM jina ! tvAM ye, namantyekAgramAnasAH / te dhanyA vandanIyAzca, puNyabhAjaH surairapi // 25 // bhavATavIbhramadbhavyazuddhamArgaprarUpiNe / karuNAmbhodhaye tubhyaM, namaH zrIparamAtmane // 26 // surAsuranamasyAya, vizvAnandavidhAyine / karmAmayavimuktAya namaH zrIparamAtmane // 27 // tvatsamo nA'paro dAtA, madanyo naiva nirdhanaH vidhAya karuNAM tasmAd, vAJchitArthaM samarpaya // 28 // puNyaM tvacchAsanaM nAtha ! sarvasaukhyaikakAraNam / kalau durApaM samprAptaM, tadbhAgyaM me mahattaram // 29 // prArthaye he jagadvandya !, bhUyo bhUyo dayArNava ! / tvadIyaM zAsanaM me'stu, sadA janmani janmani // 30 // yajjJAnadarpaNe sarvaM, vizvaM pratiphalatyadaH / / sa nAtha zaraNaM me syAt, svapne vA jAgare'pi ca // 31 // tvatpAdapajaM bhaktyA, ye namanti narottamAH / na bhramanti bhavATavyAM; te kadAcijjinottama ! // 32 // . vedAkSiNAkSimitasaMvati(2024) pAdalipte, zatruJjayezaRSabhezvarasuprasAdAt / zrInemisUrivijayAmRtadevaziSTyA, dvAtriMzikAM vihitavAn munihemacandraH // 33 // wwwwwwww Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrInemisaubhAgyamahAkAvyam A. vijayahemacandrasUriH // atha caturthaH sargaH // atha svahastAdRtasAdhuveSo, . vairAgyaraGgollasitAtmavRttiH / zrIvRddhicandrAhaguroH prasAda, vAJchannupeyAya tadaMhimUle. // 1 // (upajAtiH) prasAdadRSTyA guruNA sa dRSTaH, sambhASitazcApi suhRdyavAcA / tadIyasatsavyakarAjaniryad vAsapracUrNAJcitazIrSako'bhUt // 2 // cAritramArge svasutaM viditvA, samprasthitaM candrayutaH sa lakSmIH / nyAyyaM vidan taddhRdayena kintu, jajJe yiyAsurvyavahArato hi // 3 // icchanna zaknoti jano vidhAtuM, ___karoti cecchArahito'pi kRtyam / yataH sa vizve'tulitaprabhAvo rAjeva bhAti vyavahAra eva // 4 // Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tameva saMzritya yuto hi lakSmI candraH striyA bhAvapure samAgAt / na nyAyayuktA nijasUnudIkSe tyevaM jagau nyAyagRhaM pravizya // 5 // nyAyaikaniSTho maganAbhidhAna statrA'bhavad vizvasanIyavRttaH / zrInemipAce svayamabhyupetya, parIkSayAmAsa bahuprakAraiH // 6 // sovAca re kiM vihitaM tvayeda ___ maz2ocitaM karma vicakSaNena ? / jAnAsi kiM no hyavicAritasya, kAryasya jAyeta kaTurvipAkaH ? // 7 // vicAryya tasmAdadhunA'pyamuSmAt, __ tvaM sAhasAd vatsa ! virAmamehi / yathA bhaved bhAvini te na kAle, duHkhodbhavaH kAraNamantareNa // 8 // naiyAyikasyeti nizamya vAcaM, jagAda nemizramaNastadAnIm / saMsAraduHkhaughajihIrSayaiSa ___ Apto mayA saMyama AtmabuddhyA // 9 // tyakSyAmi talaiva kadApi yAva jjIvaM gRhItaM zucisaMyamaM tam / vizve vizIryaMta na jAtu rAgo, ___ mAJjiSThikaH sUryakaraiH sahanaiH // 10 // Alambya talyAyapathaM yadiSTaM, syAttad yathecchaM vidadhAtu devaH / asmAdRzAM svAtmahitodyatAnA, kasmAdyaM pApamRte bhave'smin // 11 // Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pragalbhamArNya vacastadIya mudIritaM nirbhayamityudAttam / viraktabhAvaM hRdi nizcikAya, ___zuddhaM munAyakUdasya vijJaH // 12 // jijJAsamAnaM pariNAmamasya, tattAtalakSmIndumidaM nyagAdIt / nA''pAtataH kintu hRdo virakti stvadIyasUnoriha nA'sti zaGkA // 13 // mohAbhibhUtA jananI tadIyA, tatpArdhamAgatya bhRzaM ruroda / babhANa mAM tvajjananIM vihAya, na yujyate pravajituM tvayA'Gga ! // 14 // datvA janiM tvAmapuSaM svapoSa metAvatI prApitavatyavasthAm / tvanmAtaraM toSayasIha no ce detAdRzIM tattava sAmprataM kim ? // 15 // zrutveti mAturvacanaM manAG na, gRhItamArgAdabhavaccyutaH sH| . vibhAvayan kintu bhavasvarUpa, tasmin vizeSeNa dRDhAdaro'bhUt // 16 // girA cacakSe priyayA prasUM sa, . mA gAH zucaM prAkRtamartyavat tvam / tvayA tu dharmaikadhiyA'dhunA'haM, satsaMyame saktamanA vidheyaH // 17 // utpadyate janturihaika eva, dehaM vihAyaikaka eva yAti / mamA'yamasyA'hamiti pramAdAt prApnoti duHkhaM hRdi manyamAnaH // 18 // Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sandhyAbhrarAgapratimo hi loke, nirIkSyate'smin svajanAnurAgaH / virUpatAM yAti pratikSaNaM yaH, kA''sthA satAM tatra vinAzazIle ? // 19 // vimucya mohaM tata eva pUjye !, ___ anujJApaya drAG mama saMyamAya / zubhAziSa cA'rpaya me prasadya, yato'dyataH svasthamanA bhaveyam // 20 // sthiratvamityAtmabhuvo'vagatya, ___ snehaM jahau tadviSayaM kathaJcit / . dadhau ca citte paramAM prasattiM, ___ sutaH svakIyo'jani saMyato yat // 21 // nijaM puraM prasthitayohi pitroH . prApyAtiharSaM stutayorjanaudhaiH / svAdhyAyamagno vinayena namraH, - satprItipAtraM bhavati sma nemiH // 22 // sa pAThakAcchrImaNizaGkarA''khyAt, prArabdhavAn vyAkaraNAdipATham / jagrAha vidyAM prathamodabindu, mahIva sacchAstravizuddhabodhAm // 23 // jyeSThasthitirbhAvapure svakIyA ''dyA'bhUt saha zrIguruNA mahaddhau / upAdizattatra gurumahIyAn jainAgamaM bhavyajanebhya iddham // 24 // iyeSa so'bhyAsarato'pi citte, vyAkhyAnato bodhayituM manuSyAn / prAgAbhidhAnaM darabArayuktaM, puro nivezyA'bhyasanaM tatAna // 25 // Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uvAca cainaM muni nemanAmA, bhadrA''gate parvaNi vArSikA''keM / zrotuM na samyak prabhaviSyasi tvaM, janapravAdena hi kalpasUtram // 26 // ataH sthiraM cittamalaM vidhAya, ____ matto'dhunA''karNaya kalpasUtram / kRtveti taM zrAvakamutsukaM sa, vyAkhyAtumArabdha sumuktakaNTham // 27 // kAryaprasaGgena yayau kadAcid, ___ rahaHsthale tatra gurustadIyaH / alakSitastena nizamya tasya, vAcaH paTutvaM nitarAM tutoSa // 28 // ... bhavyAcchabhAvAmbudhivRddhicandre, durbhadyakarmAdivibhedavaje / samAgate parvaNi vArSike tAn, ___gururjagAdA'maracandramukhyAn // 29 // bho bho ! dine zco bhavatAM samajheM, nemo'yamAravyAsyati kalpasUtram / AzcaryayuktAn punarAha vIkSya, yathArthamAravyAmi na dhatta zaGkAm // 30 // gurusturIye divase'tha vAgmi naikena sAkaM muninA sabhAyAm / svIyottarIyaM paridhApya nUlaM, sampreSayAmAsa gabhIravRttiH // 31 // vyAkhyAnamadyA'sti mayA'rpaNIya mevaM na jAnan pariSadyagAt saH / vyAkhyAya pUrva muninA'tha kiJci dAjJApito nemamunistato'bhUt // 32 // Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . AjJaptametad bhavatA mune ! ki mAravyAyatAM samprati kiM kariSye ? munirjagau vedmi paraM na kiJcid gurvAjJayaivedamakurvi kAryam // 33 // gurornidezaM zirasA'vadhArya, vyAkhyAtametena sucArurItyA / prAzaMsi lokaiH purato gurostad, dvAraM zubhArambha ihA'sti siddheH // 34 // adhyaiSTa vijJAnamaNizaGkarA''khyAta, sa candrikAvyAkaraNaJca kAvyam / na kintu tRptiM matirApa tasya, jijJAsamAnasya mahAmahAn // 35 // kathAprasaGge guruvRddhicandraH svIyAn jagAda zramaNAn nizAyAm / na pANinIyaM bahulAcca kAlA . dadhItavAn vyAkaraNaM hi ko'pi // 36 // ataH paThet ko'pi munirbhavatsu, ____ tanme manastayadhikaM prasIdet / guruktametaddhRdi sampradhArya, ___pAThAya tasyA''dRtanizcayo'bhUt // 37 // anveSaNAttatra pure samantA davApi bhAnuH kila zaGkarAntaH / prAcArya AsIt sa tu rAjakIye, vidyAlaye vijJatamastadAnIm // 38 // atha prazaste divase sa nemaH, prArabdhavAn vyAkaraNaM tato jJAt / ekAgracittena sadA paThan sa, manISiNazcittamalaM jigAya // 39 // Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha paJcamaH sargaH // puNyodayapuruSArtha-dvayayogAt prApya saMyamaM vaya'm / kSudhitasya miSTabhojana-miva so'tyantaM mudaM prayayau // 1 // grahaNAsevanazikSA, gurusevAlInamAnaso'dhiyayau / saMyamayogAlikhilA-niva sa hi vidadhe purAbhyastAn // 2 // prathamAM cAturmAsI, nijaguruNA saha so'karoddhi bhAvapure / vinayavivekAdiguNai-tizca guroH kRpApAtram // 3 // siddhAntacandrikAvyaM, yo vyAkaraNaM papATha yatnena / budhamaNizaGkara-revAzaGkarabudhasannidhau tarasA // 4 // tabuddhau budhakathitA, bhAvAH ke tailabinduvatprasUtAH / paramAM prItimupAgAt, tad dRSTvA zAstriNAM cittam // 5 // prApyA'tarkitamapi yaH, svagurunidezaM dadAvasaMkSubdhaH / parSadyapi sumahatyAM, vyAkhyAnaM kalpasUtrasya // 6 // nijaziSyo yadi ko'pi, prAjJaH siddhAntakaumudI hi paThet / ramyaM tadeti bADhaM, gururanavarataM vicacAra hRdi // 7 // jJAtvA tadabhiprAyaM, gurovinIto'vadat sa nemamuniH / syAyadi bhavatAmAjJA guro ! paTheyaM ca.tAM premNA // 8 // prIto gururiti vacasA, tasmai pradadau zubhAziSo bahvIH / ko nahi tuSyetsvamano-nusAriNI gAM nizamya janaH ? // 9 // budhabhAnuzaGkAravya-statrA''sId rAjapaNDito mukhyaH / tatpAce zubha divase, prArebhe kaumudI sa mudA // 10 // kaumudyAH zAstrArthA-navadhArya yathAzrutAn sa guruvadanAt / askhalitaM zvo divase, sarvAnazrAvayat sa gurum // 11 // nAthAlAlazcakito-'pyadhItya kAzyAM samAgato vidvAn / yadvAgdhArAM vAde, zrutvA'skhalitapracArAM drAk // 12 // kAvyaM raghuvaMzAkhyaM, kirAtakAvyaM ca so'paThad dhImAn / api vatsaraparyAye, satatAdhyayanaikaratabuddhiH // 13 // prAdurabhUttaddehe- sAtodayato jvaro mahAsnigdhaH / api vatsare vyatIte, nopAyazatairvyapetaH saH // 14 // 1. kaM-jalam, tasmin // Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tenA'bhyAse vighnaH, pravartamAne hyupasthitaH prabalaH cintAklAntaM cittaM, tato'bhavannemavijayasya // 15 // anabhyasanakhinnahRdaM, pUjyazrIvRddhicandraguruvaryyaH / samabodhayanmadhurayA, zirISamRddhayA girA tamiti // 16 // mA khidyasva mune ! tvaM, khedena hi nAzameti varabuddhiH / jhaTiti svastho bhUtvA punarapi pAThaM vidhAtA'si // 17 // dIrghajvaroSmavazata- stantre mandatejase jAte / AmrarasavyApRtyA, kramazaH sphItatejase'bhavatAm // 18 // katibhirmunibhiH sArddhaM, gurvAjJAto vihRtya jainapurIm / agamat paMnyAsavaryya-pratApavijayasya sAnnidhye // 19 // helopAzrayamadhye, tadA sa AsInmunIzvaraiH paritaH / rAjannArhatadharma-prabhAvakaH zrutavayaHsthaviraH // 20 // tatpArzve vidhipUrvaM, yogodvahanaM vidhAya zubhadivase / 'varyyotsavena jagRhe, puNyopasthApanAM sa tataH // 21 // ahammadAvAdapure, caityAvalirAjite purapravare / dharmAdayajanAkIrNe, kaJcitkAlaM sthitiM kRtavAn // 22 // zrIhaThIbhAI - vATikAyAM zrIdharmanAthajinarAjam / zrIjagavallabhapArthaM, mUlevApArzvanAthaJca // 23 // zrIcintAmaNipArthaM, bhAbhApAzca tathA ca bIravibhum / gAMdhImArgasthitaM ca, darzaM darzaM mudaM yAyAt // 24 // jharivADamadhye, DozIvADApratolikAmadhye / ramyA jinavaramUrtI-rdRSTvA na hi ko mudaM yAyAt ? // 25 // guNaratnarohaNagirIn, svAdhyAyatapaH kriyAsu saMlInAn / vanditvA ca militvA, pUjyAn prApat parAnandam // 26 // mAghaJca naiSadhIyaM, kAvyaM vyutpattisAdhakaM pravaram / peThe paNDitasavidhe, kaumudyAH zeSabhAgatha // 27 // svIyaM samApya kAryaM, bhAvadraGgaM samAgate ziSye / harSAdhikyAd guravo, vyataran puNyAziSaH pracurAH // 28 // pUjyagaNimuktivijayA, abhavan prauDhapratApadhAmAnaH / ye jinazAsanarAjyaM, nipuNatayA'zAsanacchadhiyaH // 29 // 11 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. vaizAkha tacchiSyadAnavijayA-starphe zabde ca labdhavaiduSyAH / atisArarogarugNAH, samAgatAH vRddhigurupArzve // 30 // ucitauSadhasevanato, vaiyAvRtyena sAdhuvargasya / bhaktyA zrAddhagaNasya ca, te tvaritaM nIrujo saJjAtAH // 31 // zrIpAdaliptanagare, prArebhe tadupadezato yekA / zramaNAbhyAsAya zasyA, saMskRtapAThasya varazAlA // 32 // tatra munidAnavijayA-graheNa gurvAjJayA ca muninemaH / samupAgatazca tena, vegavatI sA'bhavacchAlA // 33 // tatra hi nAnAzAstrAbhyAsaM kurvaMzca kArayan prItyA / kAlaH kiyAn gamita iti, kathamapi na jJAtavAn nemaH // 34 // itazca bhAvadraGge, virAjitaH pUjyavRddhicandraguruH / AyuH parihANyA kila, svaralaJcakAra samAdhiyutaH // 35 // AkarNya vRttametad, dAruNaduHkhapradaM munirnemaH / kiMkartavyavimUDhaH kSaNamekaM mUrcchito jAtaH // 36 // grarhavedairnavavirdhumite(1949), varSe rArdhasitasaptamIdivase / arihaMta-siddha-sAhU- mantraM dhyAyan gataH svargam // 37 // guruvirahAnaladagdhA, bhAvanagaravAsino hi bhaktajanAH / mahatA yatnena manaH- samAdhimAsAdayannUnam // 38 // nijaguruvaryaviyogAd, yUthacyutahariNazAvavat khinnaH / jalanirgatamIna iva, na ratiM kutrA'pi lebhe saH // 39 // vadati ca re durdaiva ! tavA'parAddhaM mayA hi kiM ? yena / idamatiduHsahaduHkhaM, mayi kSipan lajjase naiva // 40 // atha kiM kurve ? kva ca vA, gacchAmi ? vadAmi kasya vA purataH ? / zaraNavihInasya hahA ! -''kasmika duHkhaugha ApatitaH // 41 // pUjya guro ! iti padato, bhaktyA vakSyAmi kaM madhuravAcA ? / samprati vakSyati ko mAM re nemetyAptavacanena // 42 // kaH pAThayiSyati ca mAM, seviSye kasya pAdayugalaM vA ? / zirasi nyasya karaM svaM, ko dAsyatyAziSo me'nyaH ? // 43 // iti guruvirahArttaM taM priyavANyA'bodhayanmunirdAnaH | antaHkhinno'pi bADhaM, kathamapyAlambya saddhairyam // 44 // 12 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhrAtaH kiM zocasi ? tyaja zokaM hRtsamAdhimAdhatsva / dhruvamaraNaM jAtasye - tyAgamavacanaM ca saMsmaratAt // 45 // ko nAma jagati zakto, mRtyumukhAd rakSituM janaM svIyam ? / zrI tIrthakRtsamA api taM nUnaM nA'tivartante // 46 // pUjyA guravastu punaH, saMyamamArAdhya nirmalaM suciram / upadizya bhavyalokAn, nijajananaM sArthakaM cakruH // 47 // atha kAryamekamevA-'smAkaM nyAyAdizAstramabhyasya / prApyA'tulavaiduSyaM, tatpaTTodbhAsanaM kurmaH // 48 // iti tadvaco'panIta-svaguruviyogArtirApya hRtsvAsthyam / saMyamayoge nityaM, niyamitacitto'bhavan muditaH // 49 // laghusaMyamaparyAye, vayasi laghau guruvaraM vinA vasanam / prAptaM tadapi na dhairyaM, jahau svabhAgyaika vizvastaH // 50 // --0-- 13 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satIsUktaSouzikA sva. A. zrIvijayadharmadhurandharasUriH grAhI dakSiNakaradakSA pakSavalakSA bhagavadupajJamadhItavaMtI, girmmitmtiH| varavaradA yatinI prathamA vatinI prathamajinapatIrthaprathitA, mathitavyathitA // varabAhubalInaM saMvaralInaM gamitumanAH zritatakSazilA, zubhagrahagrahilA / smRtagatabhavamAyA vijitakaSAyA bhavajalapAraM muktimitA brAhmI namitA // 1 // ___ (2) pratilAbhitavIrA, jaladhigabhIrA, dhIrA suragiriNA tulitA guNagaNakalitA / gatabhavajalatIrA, zrInAsIrA, saMyamacIrAlaDuraNA, jitamoharaNA // candanasamazItA jinapatigItA citracaritrA dharmadhanA, gatajaninidhanA / vratinIvarazAlA candanabAlA caramajinezvarasAdhvitamA, vRtamuktiramA // 2 // candanavAlA rAjImatI narapativaratanayA viditanayA vaya AptavatI madhuraM madhuraM, kilakAmadhuram / yadupatimanuraktA satataM saktA vratavati bhagavati mohamitA, manasA damitA // navabhavasambandhaM praNayaprabandhaM smAraM smAraM yAtavatI, jinamekagatiH / zritajinavaracaraNA zivapadazaraNA siddharamaNasukhamAptavatI, zrIrAjimatI // 3 // 14 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) daupadI - pAcAlIzrutayA pANDavavRtayA sthiradarzanayA'naticaritaM, vasudhAcaritam / prakupitanAradayA padmAhRtayA, harisaMprApitayA muditaM, viditaM viditam // patisaMrakSitayA gahanaM gatayA natayA natayA zaMgaNitaM, kuzalaM raNitam / zrutavigatacaritayA dupadAtmajayA nemisamIpe saMyamitaM brahmasvaritam // 4 // kauzalyA nayavijitasapatnI, dazarathapatnI, jagatimatA nararatnaprasUH zucizIlavasuH / vanagatatanayAzruH, sItAzvazrUH, dinakarasamasutavirahavratadhRtadhairyaratiH // gatabhavabhavaduritaM, jJAtvA tvaritaM tadupazamAya prayatnavatI, paramAtmamatiH / parihRtaguNazalyA zrIkauzalyA samasukhaduHkhA jayatitarAM bhuvane nitarAm // 5 // . (6) zatabalavararamaNI, rUpasuramaNI, dyotanakamitA vipadamitA, na vratAccalitA / vihitodayanahitA, kalmaSarahitA ceTakanRpaduhitA'vahitA, sukRtAnmahitA // praviditaduSkArA, samasaMsArA, pravajitA jinakcanaratA, kssmmnvgtaa| satitIkSaNapraNatiH kevalamahatI, mRgAvatI ramate parame'bhayade carame // 6 // harisurarakSitayA'caladarzanayA sar3atavarayA dazanamitAstanayA janitAH / yugapaddhRtasutayA viditacaritayA nAgarathikapriyayA hRdayaM na kRtaM sabhayam // jinazubhalAbhitayA suparIkSitayA kathamapi manasi na saMzayitaM svAtmani dayitam / bhAcini nirmamayA januSi sulasayA jinavarakarmakRtau yatitaM yazasA prathitam // 7 // dazarathasutadayitA dazamuravanItA saGkaTapatitA nahi patitA'kalabalakalitA / kozalamAnItA rajakavigItA navigItA'pi vane prahitA, samuditaduritA // lavaNAGkuzamahitA dahane dahitA na jvalitA paramujjvalitAdbhutaRtacaritA / sAkete gItA bhavabhayabhItA sItA sAdhvI svargamitA'cyutapatividitA // 8 // subhadrA jinavaramatabuddhA zraddhAzuddhA saugatatanayenA'kSikRtA, kapaTena vRtA / zrutapatikuladharmA sthiranijakarmA priyaprasuvA paramaM vyathitA'kathitaM kathitA / hRtarasanakrIDA-munidRkpIDA deviivihitsdnukmpaaunaavRtcmpaa| uditoditabhadrA satI subhadrA, jitanidrA zamitAbhadrA, vRtazivabhadrA // 4 // Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zivA (10) vratavAsitadehA gatasandehA ceTakarAjasutA prthmaa(s)htymniymaa| dyotanaparipUrtirmaGgalamUrti-urinivArasadayahRdayA, parilasadabhayA // ujjayanIgAthA madanapramAthA hitvA mohaM prajitA, prazamollasitA / saMsAraM tIrNA samatAkIrNA zivamadhiyAtA satI zivA, samarajanidivA // 10 // kuntI vijitAnagarame vayasi prathame pANDupriyaparicayamayitA''hitakarNahitA / pANDavaprasavitrI, satyasavitrI divyAkulapAvanagaGgA munijanaraGgA / bhArataduHsamare hatavipulare kRtanijakularakSaNavArtApratipalamArtA siddhAcalasiddhA jagati prasiddhA kuntIjananI matirucirA varazubhanikarA // 11 // (12) zrutatiryagvANI sAkSAd vANI sphuTavANIjitagirvANI sannidhipANiH pragatA nizi vidhurA'zahUM zvazurAtmani zaGkaraM zaMgamitA vararatnavatI / kRtanRpatiparIkSaNa-sacivanirIkSaNa-hAsaprahAsA na ca vivazA satataM svavazA zucizIlAbharaNA jJAnAvaraNAdimakarmakSayanibiDamati sA zIlavatI // 12 // (12) zIlavatI damayantI karaNaM damayantI saMzamayantI ceto nalamabhiramayantI, vikramayantI / / maNimalikamayantI svaM bhramayantI, gahanavaneraM gamayantI, haMsamayantI // kaSTaM tamayantI vipadamayantI prabhavaduritaM klamayantI, caMkramayantI / bhavabhavagamayantI saMyamayantI puNyazlokaM namayantI, zrIdamayantI // 13 // (14) nijatanuvaravarNA'dharitasuvarNA kIraNasA stanaghanakalasA, satataM srsaa| ratitarjitanAkA kamanapatAkA candravadananirjitarAkA, samajanirAkA // sodarapariNItA marutA nItA darzanadarzanatazcaraNaM, zreyovaraNam / kRtamunipatibhaktiH kevalazaktiH pradizatu zaMniyataM puSpA, cUlApuSpA // 14 // puSpacUlA prabhAvatI yA rAjasutAyAM kAJcanakAyAM kAmayate na yayA dahitaM, vaya Atmahitam / na druhayati yasyai janasarvasyai janatA yasyA dUrayitaM, durgataduritam // varadRSTiryasyA varadavayasyA yasyAmamitaguNAkhyAnaM, zivasopAnam / vIrArcanapUtA devIbhUtA bhUpataye bodhiM dadatI sA prabhAvatI // 15 // Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmAvatI krakomalapadmA locanapadmA padapaGkajarekhitapadmA, hRdaye padmA / saurabhajitapadmA nihatavipadmA-raM jayinI vilasatpadmA sadmani padmA // paramapratipadmA vRtasaMpadmA-yAtamasA muktA padmA, sanasUtapadmA / natajinapadapadmA sanidhipadmA nijayA'bhidhayA zrIpadAlaGkRtapadmA // 16 // vRNute varakaraNaM vibhramasaraNaM sadvRttA vaNairvizadA, saMskRtaninadA / tatanavanavabhAvA guNasadAvA vimalaMkamaladalakalacaraNA sadalaGkaraNA // saGgItakagItiH sughaTitarItiH, kaNThagatA'tanuzaM dadate, viratiM dadhate / rasajitamRdvIkA madhuradhvanikA sundarI jayati vaSoDazikA // 17 // (18) itthaM mayA jaladhivargamitA(16)mahatyaH, satyaH stutAH pravaravRttabhavaiH saduktaiH / varSe sahasrayugale zaracandrayukte (2015), mAghe'site'ntimadine'tra dhurandhareNa // 18 // 17 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (A.zrIharSavinayasUriziSyadharmahaMsaviracitam) kITikoSTraM prasUtA (Adijinastavanam) (savRttikam) | vRttiH - sva.A.zrIvijayadharmadhurandharasUriH matiraNusamamAnA me tavA''dIza merUnataguNanutimAptA duSSamAyAM bhave nuH / kvaciduditamudA yat prAhiNottat kimuk- .. tilatuSataTakoNe kITikoSTraM prasUtA // 1 // (anvayaH) AdIza ! aNusamamAnA, AptA, me matiH, nuH bhave, duSSamAyAm, uditamudA, yat uAm, kvacit, tava, merUnnataguNanutim, prAhiNot, tat, kITikA, tilatuSataTakoNe, uSTram, prasUtA kim ? (vRttiH) AdIza ! he AdIzvara ! yugAdideva ! aNusamamAnA - paramANutulyaparimANA / atyalpaviSayeti yAvat / AptA - AptajanAnugatA / me - mama / matiH - buddhiH / nuH - manujasya / bhave - janmani, manuSyajanmanIti padadvayasyA'rthaH / duSSamAyAm - duSSamAnAmakapaJcamArake / uditamudA - samuditaharSeNa / yat - yasmAt / ukm - pRthivyAm / kvacit - kutracit / tava - bhavataH AdIzvarasya / merUnnataguNanutim - sumeruparvatasadRzoccakevalitvAdiguNastutim / prAhiNot - prAcIkaTat, akaroditi yAvat, dhAtUnAmanekArthatvAt / tat - tasmAt / kITikA - kITastrI, pipIlikA / tilatuSataTakoNe - tilasya - sAtizayalaghutvena - prasiddhasnehopAdAnadhAnyavizeSasya tuSaH tvavizeSaH / "dhAnyatvak tuSaH" 4/248 ityabhidhAnacintAmaNiH / tasya - taTakoNaH prAntavidigbhAgastatra tathA / uSTram - kramelakam / prasUtA - prAsUyata / kimiti - vitarke'vyayam / kITikAkartRkatilatuSataTakoNAdhikaraNaka-kramelakakarmakaprasava iva paramANutulyaparimANamadIyamatikartRka-manuSyabhavaduSSamArAdhikaraNakabhavadIyameruparvatonnata-kevalitvAdiguNastava iti / "vAkyArthayoH sadRzayoraikyAropo nidarzanA / yaddAtuH saumyatA seyaM pUrNendorakalaGkatA" / iti candrAlokIyalakSyalakSaNAnusArI nidarzanAlaGkAraH / jinezvaraguNakadambakastavanAsAmarthyena tadIyaguNAnAM prAzastyaM paramaunnatyaJca vyajyate / evaJca kavigatazrImadAdIzvaraviSayakaratyAkhyabhAvAbhivyaJjanAdbhAvadhvanikAvyamidam / "ratirdevAdiviSayA vyabhicArI tathA'JjitaH // bhAvaH proktaH" iti kAvya 18 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzokteH / mAlinIvRttam / "nanamayayayuteyaM mAlinIbhogilokaiH" iti vRttaratnAkarIyatallakSaNataH // 1 // tilatuSitakulasthA durvidhA svAGgajAzAbhRdabhayada ! tanUjaM bhaktitaste zriyoccam / yadalabhata hi kAcit strItyathAkhyA kimAsIt, tilatuSataTakoNe kITikoSTraM prasUtA // 2 // . . (anvayaH) abhayada ! tilatuSitakulasthA, duvidhA - svAGgajAzAbhRt, athAkhyA kAcit strI, te, bhaktitaH, zriyA, uccam, tanUjam, hi, yat, alabhata, iti, kITikA, tilatuSataTakoNe, uSTram, prasUtA, AsIt kim ? (vRttiH) abhayada - bAhyAbhyantarapratipakSApAdAnakabhayavinAzaka! arhan ! "arhan jinaH pAragataH.... syAdvAdyabhayadasArvAH" 1/24 ityabhidhAnacintAmaNiH / tilatuSitakulasthA - tucchatayA tilatuSAnukArivaMzasthitA / duvidhA - dArizakarambitA dInA / svAGgajAzAbhRt - nijApatyakAmanAJcitA / athAkhyA athAbhidhAnA, uSAkhyeti pAThe - uSAbhidhAnA vA, anyaprakArA vA.... / kAcit strI - yoSA / te - bhavata AdIzvarasya / bhaktitaH - sevAtaH / zriyA - tantravazAt zobhayA sampattyA, lakSmyA ca / "zobhAsampattipadmAsu lakSmIH zrIriva kathyate' iti zAzvataH / uccam - unnatam, samunnatazrIkamitipadadvayasyA'rthaH / tanUjam - Atmajam / hi - nizcaye'vyayam / yat, alabhata - prApnot / iti tat / kITikA, tilatuSataTakoNe, uSTram, prasUtA, AsIt, kim ? atrA'laGkAraH pUrvavannidarzanA // 2 // RSabhajina ! vacaste vastusamyakpratiSThaM, vizadiha bhavikAnAM tanvatAM sauvacitte / matirati kumataM kiM kliSTametadvacovat tilatuSataTakoNe kITikoSTaM prasUte // 3 // . (anvayaH) RSabhajina ! iha, samyakpratiSTham, vastu, te, vacaH, tanvatAm, bhavikAnAm, sauvacitte, vizat, "tilatuSataTakoNe kITikoSTraM prasUtA" etadvacovat, kliSTam, kumatam, matirati, kim // 3 // - (vRttiH) RSabhajina ! RSati gacchati paramaM padamiti "RSivRSilusibhyaH kit' (uNA0 331) ityabhe RSabhaH, yadvA - UrvovRSabhalAJchanamabhUdbhagavato jananyA ca caturdazAnAM svapnAnAmAdAvRSabho dRSTastena RSabhaH, jayati rAgadveSamohAniti jino'rhan, RSabhazcA'sau jina RSabhajinastadAmantraNe tathA / iha - asmilloke| samyakpratiSTham - samIcInapratiSThAzAli / vastu - vastubhUtam, vA, stavamityarthaH / teM - bhavataH / vacaH - dezanAtmakavacanam / tanvatAm - vistArayatAm / bhavikAnAm - bhAvukanRNAm / sauvacitte - svIyAntaHkaraNe / vizat - pravizat / "tilatuSataTakoNe koTikoSTra prasUtA" etadvacovat "kITikA tilatuSataTakoNe uSTaM prasUtA" ityAkArakavacanamiva / kliSTam - asambhavArthakarambitatayA saGklezAvaham / kumatam - cArvAkAdyaparadarzanasiddhAntatattvam / matirati - materbuddheratirAnando yasmAttattathA 19 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadvA matau (mativiSayaH matirihecchA tathA cecchAviSayIbhUtA, samabhilaSiteti yAvat) ratiryasmAttattathA / kim - niSedhArthakamavyayam 'kiM kutsAyAM vitarke ca niSedhapraznayorapi' iti medinI, tathA ca matirati nAstItyarthaH // 3 // jinavara! bhavadIyA yojanAsArasArA'mRtamayaguNakhAniH zaGkarI gIrjanAnAm / kvapidapi hi kadA kiM doSapoSaM yathaiSA tilatuSataTakoNe kITikoSTuM prasUtA // 4 // (anvayaH) jinavara ! kITikA, tilatuSataTakoNe, uSTram, yathA, yojanAsArasArAmRtamayaguNakhAni:, zaGkarI bhavadIyA, eSA, gI:, janAnAm, kvacit, kadApi, hi, doSapoSam, prasUtA, kim ? || (vRttiH) jinavara ! jinezvara ! kITikA - pipIlikA / tilatuSataTakoNe, uSTram, yathA iva, yojanAsArasArAmRtamayaguNakhAni: - yojane - krozacatuSTaye AsAraH - dhArAsampAtaH, parasparApAta iti yAvat, yasyAH sA yojanAsArA, sArAmRtamayAH - samutkRSTapIyUSasvabhAvA ye guNAH prasAdAdyAsteSAM khAnirAkaraH sArAmRtamayaguNakhAniH, yojanAsArA. cA'sau sArAmRtamayaguNakhAnistathA / zaGkarI - kalyANakAriNI / bhavadIyA - bhavatsambandhinI / eSA - iyam / gI: - dezanAvAk / janAnAm - lokAnAm kvacit - kutracit / kadA'pi - jAtucidapi / hi - nizcayena / doSapoSam - dUSaNapoSam, prasUtA - prAsUyata / kim sambhAvanAyAM praznArthe vA, kITikA yathA tilatuSataTakoNe kramelakaM janayituM na kSamA tathA bhavadIyA vAgapi doSapoSamutpAdayitumasamartheti bhAvaH // 4 // tilatuSavadasArAn saGkalAn kvA'pi saMsthA~stava jina ! vacanAbdhiprotthabindUdbhavAbhAn / parasamayapathasthAn prekSya nA''heti kazcit tilatuSataTakoNe kITikoSTuM prasUtA // 5 // (anvayaH) jina ! tava, vacanAbdhiprotthabindUdbhavAbhAn, tilatuSavaMdasArAn, kvA'pi saMsthAn saGkalAn, parasamayapathasthAn, prekSya kazcid nA, "tilatuSataTakoNe kITikA, uSTraM prasUtA" iti bhASate kim ? // 5 // (vRttiH) jina ! tava - jinezvarasya / vacanAbdhiprotthabindUdbhavAbhAn, vacanam - dezanAtmakaM vaca evA'bdhiH samudro vacanAbdhistasmAt protthAH - prakarSeNotthitA ye bindavaH - pRSatAstadudbhavAbhAn tadutpannAmiva / tilatuSavadasArAn tilakaDaGkaratulyatucchAn / kvA'pi - kvacit / saMsthAn - sthitAn / saGkalAn - aspaSTavacanAn / parasamayapathasthAn - anyadIyasiddhAntamArgasthitAn padArthAniti zeSaH / atra "parasamayapadArthAn" iti pAThaH samIcInaH pratibhAti adhyAhArAnapekSaNAt / prekSya - samavalokya, vivicyeti yAvat / kazcit nA - ko'pi manujaH "tilatuSataTakoNe koTikoSTaM prasUtA'' iti amuM 20 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdasandarbham / Aha bravIti / parasamayapadArtha- tAdRzaprasavayorasambhavatvena tulyatvAt, etena parasamayapadArthAnAmaprAmANyaM vyajyate iti nidarzanopaskRtamuttamaM kAvyamavaseyam // 5 // - samavasRtimaguste sArva ! devA vidhAya trijagadabhavi nATyaM citrakRdbhaktiyukteH / marudatha gurucetAH kazcidityAsta nRtyan tilatuSataTakoNe kITikoSTraM prasUtA // 6 // T - (anvayaH) he sArva! devAH, bhaktiyukteH, trijagadabhavi, citrakRt, nATyam, vidhAya, te samavasRtim, aguH, atha, gurucetAH, kazcit marut, tilatuSataTakoNe kITikA, uSTram, prasUtA, iti, nRtyan, Asta // (vRtti:) he sArva ! he sarvajJa ! devA: amarAH / bhaktiyukteH - sevAyogAt / trijagadabhavi - bhuvanatrayAsambhavi / (ata eva ) citrakRt AzcaryakAri / nATyam - nRtyam / vidhAya kRtvA / te bhavataH / samavasRtim - samavasaraNam / aguH - iNdhAtoradyatanyAmani pusAdeze "iNikorgA' 4/4/23 iti - iNo gAdeze " pibaiti0" 4 / 3 / 66 iti sijlupi "aguH" iti rUpaM niSpadyate, agamanniti tadarthaH / atha - anantaram / gurucetAH - gauravAnvitamanAH / kazcit anirdiSTanAmA / marut - devavizeSaH / "tilatuSataTakoNe, kITikA, uSTram, prasUtA" iti anena prakAreNa / nRtyan - nRtyaM kurvan / Asta - AsIt // 6 // prathamaMjina ! tavA''jJA bhavyabhavyA''tmanAM sva:sukhalavamamRtatvaM * sAdhinAM sAdhu datte / taducitamavana tvannA''pa gAH kiM gatAMha - stilatuSataTakoNe kITikoSTraM prasUtA // 7 // (anvayaH) prathamaz2ina ! bhavyabhavyA, tava, AjJA, sAdhinAm, AtmanAm, svaHsukhalavam, amRtatvam, sAdhu, datte, avana ! gatAMhaH ! tvam, "tilatuSataTakoNe kITikA uSTraM prasUtA" iti, gAH, na, Apa, kim / (vRtti:) prathamajina ! AdIzvara ! bhavyabhavyA atyantabhavikA niratizayakSemakAriNIti yAvat tava zrImato bhavataH / AjJA - AdezaH, sAdhinAm - sAdhanamArAdhanameva sAdhaH, so'styeSAmiti sAdhinasteSAntathA / AtmanAm - jIvAtmanAm / svaHsukhalavam - svaHsukhaM svargIyaM zarma lavaM tucchaM yasmAttathA, amRtatvam - mahAnandam / sAdhu samyak / datte - dadAti / sambandhe SaSThI / avana ! zaraNa ! gatAMhaH ! - niSpApa ! tvam - bhavAn / tilatuSataTakoNe kITikA uSTram, prasUtA / iti - itthambhUtAH / - - gA: - vacanAni / na nahi / Apa - prApa / kim ? api tu prApaiveti bhAvaH / - tava jina ! kulajAtasyA'pi buddhau marIceH svapitRnatinutasyA'zastabhAvANubhUtau / kulaviSayamahAptiM vIkSya nA''heti kaH kiM tilatuSataTakoNe kITikoSTraM prasUtA // 8 // 21 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (anvayaH) jina ! tava kulajAtasya, svapitRnatinutasya, api, marIceH, azastabhAvANubhUtI, buddhau, kulaviSayamahAptim, vIkSya, kaH, tilatuSataTakoNe, kITikA, uSTram, prasUtA, iti, na, Aha, kim ? (vRttiH) jina ! bhagavannAdIzvara ! tava - zrImato bhavataH / kulajAtasya - vaMzotpannasya / svapitRnatinutasya bhavatA, bhAviprathamavAsudeva-cakravarti-caramatIrthakRttvAdhigamanirUpaNottaraM svapitrA prathamacakravartinA bharatena namaskArapUrvakamabhiSTutasya / api - khalu marIceH - tadabhidhAnacaramatIrthakRjjIvasya / azastabhAvANubhUtau, azastabhAvaiH - abhibhAnapUrvakAnudhyAnairaNuH laghvIbhUtiraizvaryaM yasyAM sA - ashstbhaavaannubhuutistsyaantthaa| "azastabhAvAnubhUtau" iti pAThe, azastabhAvaviSayakAnubhavAtmikAyAmityartho'vaseyaH / buddhau - saMviti / kulaviSayamahAptim - samIcInakulaviSayakAtizayaprAptim / vIkSya - vivicya / kaH - puruSaH / "tilatuSataTakoNe kITikoSTraM prasUtA" iti - evam / na - nahi / Aha - bravIti ? api tu sarvo'pyAhaiveti bhAvaH // 9 // tilatuSasamavaMze'nAryyabhUmau kvacitsthA~stava jina ! pRthudharmAjJAdarAnekSya sAkSAt / adanaja-sulasAdIn kena nA'vAdyathaivaM tilatuSataTakoNe kITikoSTuM prasUtA // 9 // (anvayaH) jina ! tilatuSasamavaMze, anAryyabhUmau, kvacitsthAn, tava, pRthudharmAjJAdarAn adanajasulasAdIn, sAkSAt, ekSya, kena, atha, tilatuSataTakoNe kITikA, uSTram, prasUtA, evam na, avAdi // 9 // (vRttiH) jina ! bhagavannarhan ! tilatuSasamavaMze tucchatayA tila-kaDaGkaratulyakule / anAryyabhUmau - anAryyavasatiyogyakSetre / kvacitsthAn - kutracitsthitAn / tava - zrImato bhavaMtaH / pRthudharmAjJAdarAn - vizAladharmAdezasaMzraddhAn / adanajasulasAdIn - adanaH - adhunaiDanatayA prasiddho dezaH tajjarAjakumAra-sulasakumAraprabhRtIn / sAkSAt - pratyakSam / ekSya - sarvatobhAvenA'valokya / kena - kimAtmakena, kIdRzeneti yAvat, janeneti zeSaH / atha - vinizcayena / "athA'tho saMzaye syAtAmadhikAre vinizcaye" iti medinI / tilatuSataTakoNe, kITikA, uSTram, prasUtA, evam - anena prakAreNa / na - nahi avAdi - uktam ? api tu sarveNA'pi janena tathoktamiti bhAvaH // 9 // abhayada ! bhavadIyAcintyamAhAtmyatazcet kSitipatibhuvi raGkaH prekSyate'ndhazca paGgaH / jagadatati tadA nA'sambhavIdaM bhavet kiM tilatuSataTakoNe kITikoSTuM prasUtA // 10 // (anvayaH) abhayada ! bhavadIyAcintyamAhAtmyataH, cet, raGkaH, kSitipatibhuvi, prekSyate, andhaH, ca, paGgaH, jagat, atati, tadA, asaMbhavi, tilatuSataTakoNe, kITikA, uSTram prasUtA, idamasambhavi, na, bhavet, kim ? // 10 // Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (vRttiH) abhayada ! sarvavidhabhItivrAtanivAraka tIrthakRt ! bhavadIyAcintyamAhAtmyataH bhAvatkAni-rvacanIyamahimabhAvataH / cet - yadi / raGkaH - daridraH, akiJcana iti yAvat / kSitipatibhuvi - nRpocitasthAne / prekSyate - cAkSuSaviSayIkriyate, avalokyate iti yAvat / andhaH - dRSTivirahitaH / ca - punaH / paGgaH - pAyAti zuSyati pAdavaikalyAditi paGgaH "prIkaipaitrIleH (uNA. 761) ityaGgak caraNahIna ityarthaH / jagat - bhuvanam - tadabhivyApyetyarthaH / atati - sAtavyakarambitagamanavAn bhavati / tadA - tarhi / asambhavi - sambhavarahitam, ayogyamiti yAvat / "tilatuSataTakoNe kITikoSTraM prasUtA" idam - etat / na - nahi / bhavet - saMbhavet / kim ? api tu bhavedeveti bhAvaH // 10 // sabhavika ! bhavikAlI sevate te vaco yA'nRNaguNamapi dhatte svorasISTe kriyAsu // aNulaghupadasRSTyAM sA kathaM kvA'pi nIcai stilatuSataTakoNe kITikoSTuM prasUtA // 11 // (anvayaH) sabhavika ! yA - bhavikAlI, te, vacaH, sevate, anRNaguNam, api, svorasi, dhatte, kriyAsu, ISTe, sA, aNulaghupadasRSTyAm, kvA'pi, nIcaiH, kITikA, tilatuSataTakoNe uSTram, (iva) katham, prasUtA, (syAt) // 11 // (vRttiH) sabhavika ! bhavyAtmajanasaMsevita ! mahAnandAtmakakSemazAlin ! iti vA / yA - buddhiviSayIbhUtA / bhavikAlI - bhavyAtmajanazreNI / te - zrImato bhavataH / vacaH - vacanam / sevate - zrayati / anRNaguNam, nAsti RNaM paitRkAdi yasmAt so'nRNaH, anRNatvasampAdaka iti tadarthaH, tAdRzaH, guNaH samyaktvAdiranRNaguNastaM tathA / vastutastu "anaNuguNam" ityevasamucitaH pAThaH, analpaguNamiti tadarthaH / svorasi - nijavakSasi - lakSaNayA hRdaye ityarthaH / dhatte - dhArayati / kriyAsu - sAGgAgamAdhyayanApanopavAsAdikarmasu / ISTe - samartho bhavati / sA - buddhiviSayIbhUtA bhavikAlI / aNulaghupadasRSTyAm / aNDa - kSudram (ata eva) laghu - laghutAvahaM yat padam, Aspadam tasya sRSTiH sargastatra tathA / kvA'pi - kutracit / nIcaiH - adhaHpade / kITikAH tilatuSataTakoNe uSTram (iva) katham - kenaM - prakAreNa prasUtA, syAditi zeSaH api tu naiva prasUtA bhavediti bhAvaH // 11 // samavasaraNabhittau yAni citrANi lekhA lilikhurina ! mudA te vismitaM tAnyavekSya / bahubhiramRtatA'vApyatra kiM te'pi citraM tilatuSataTakoNe kITikoSTraM prasUtA // 12 // (anvayaH) ina ! te, samavasaraNabhittau, lekhAH, mudA, yAni, citrANi, lilikhuH, tAni, vismitam, avekSya, bahubhiH, amRtatA, avApi, tilatuSataTakoNe, kITikA, uSTram, prasUtA atra te, aticitram, kim ? // 12 // 23 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (vRttiH) ina ! AdIzaprabho ! te - zrImato bhavataH / samavasaraNabhittau - samavasRtiprAkArakuDye, lekhA - devAH / mudA - harSeNa / yAni - buddhiviSayIbhUtAni / citrANi - AlekhyAni / lilikhuH - citrayAmAsuH / tAni - buddhiviSayIbhUtAni citrANi / vismitam, sAzcaryaM yathA syAttathA / avekSya - pa-locya / bahubhiH - anekaiH, bhAvikajanairiti zeSaH / amRtatA - maraNAbhAvaH, mahAnandatA, muktiriti yAvat / avApi - adhyagAmi, alambhIti yAvat / evaM satIti zeSaH / "tilatuSataTakoNe koTikoSTaM prasUtA" atra - etatprakAraNe viSaye, te zrImato, bhavataH / kRte iti zeSaH / aticitram AzcaryAtizayitam / kim ? kimapi netibhAvaH // 12 // jinavRSabha ! yathA'nye tIrthikA lIlayA'huH zivapadamiha tadvat tvaM na te'jJApathasthAH / tadapi paramataM yat mliSTitArthaM yathedaM, tilatuSataTakoNe kITikoSTuM prasUtA // 13 // (anvayaH) jinavRSabha ! iha, ajJApathasthAH, te, anye, tIthikAH, yathA, lIlayA, zivapadam, AhuH, tadvat, tvam, na, tilatuSataTakoNe kITikA, uSTra, prasUtA, idaM yathA - yat paramatam, tat mliSTitArtham // 13 // (vRttiH) jinavRSabha ! jinezvara ! iha - mokSatattvavicAraNAyAm / ajJApathasthAH, na jAnanti vastutattvamiti - ajJAH, apathe - asamIcInamArge tiSThantIti apathasthAH, ajJAzca te apathasthA ajJApathasthAH / te - prasiddhAH / anye - apare / tIthikAH - mokSatattvavyavasthApakA dharmAcAryAH / yathA - yena prakAreNa / lIlayA - duzcaratapazcaraNAdinA'pi / anAyAsenaiveti yAvat ! zivapadam - zivo mokSa eva padamAspadaM, zivapadaM, AhuH - kathayanti / tadvat - tena prakAreNa / tvam - zrImAn - bhavAn / na - nahi / Attheti zeSaH / "tilatuSataTakoNe kITikoSTra prasUtA" idaM yathA - idamiva / yat - buddhiviSayIbhUtam / paramataM - parakIyasiddhAntatattvam / tat - mliSTitArtham / asaGgatattvAdasphuTAbhidheyam, avagantavyamiti zeSa: // 13 // samavasRtibhuvaM te prApya ke ke na siddhAH sakalakaluSamukterakSayakSAyikApteH / / na bhavatatimitIyazcitramaukSya caivaM tilatuSataTakoNe kITikoSTuM prasUtA // 14 // (anvayaH) te - samavasRtibhuvaM, prApya, akSayakSAyikApteH, sakalakaluSamukteH, ke ke, na siddhAH, ca, atra, tilatuSataTakoNe, kITikA, uSTra, prasUtA, evam, aikSya bhavatati, na, IyuH, iti, citram // 14 // (vRttiH) te - tava, zrImadAdIzasyeti yAvat / samavasRtibhuvaM - samavasaraNasthAnam prApya - samadhigatya / akSayakSAyikApteH - avinazvarakSAyikabhAvAdhigamAt / sakalakaluSamukteH - akhilapApa 24 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vimocanAt / ke ke, janA iti zeSaH / na - nahi / siddhAH siddhiGgatAH api tu sarva eva prAptabhavatsamavasaraNAH siddhA eveti bhAvaH / ca - punaH / atra - samavasaraNabhuvi / "tilatuSataTakoNe kITikA uSTaM prasUtA" evaM - tAdRzakoNAdhikaraNakakITikAkartRkoSTrakarmakaprasavam / aikSya - avalokya, jJAtveti yAvat / bhavatati - saMsAraparamparAM / na - nahi / IyuH - jagmuH / iti - tadIyabhavaparamparAnadhigamanam / citram - Azcaryam // 14 // jinapa ! tava vacaH syAtpaGktikAsthAsthitAnAM bhavati zivaramAyAH zaMnidheH kiM na hiMsAm / pratikRtivihitAntyA bhAvinI nirjitAha - . stilatuSataTakoNe kITikoSTuM prasUtA // 15 // (anvayaH) jinapa ! syAtpaGktikAsthAsthitAnAm, tava, vacaH, zaMnidheH, zivaramAyA bhavati, nirjitAMhaH ! pratikRti vihitAntyA, tilatuSataTakoNe, uSTra, kITikA (iva) bhAvinIm, hiMsAm na prasUtA kim ? // 15 // (vRttiH) jinapa! jinAnarhataH pAti rakSatIti jinapastadAmantraNe tathA / syAtpaGktikAsthAsthitAnAm - syAtpadalAJchitavAkyazraddhAzAlinAm / janAnAmiti zeSaH / tava - zrImato bhavataH / vacaH - dezanAvacanam / zaMnidheH - kalyANanidhAnasya / zivaramAyAH - mokSalakSmyAH kRte iti zeSaH, bhavati - jAyate / nijitAMhaH ! niSpApa ! pratikRtivihitAntyA - pratimoddezyakasuracitA pUjA / tilatuSataTakoNe uSTra, kITikA (iva) bhAvinIM bhAvamayIm / hiMsAM hananAdikriyAm / na - nahi / prasUtA - prAsUyata / kim ? api tu tathaiva prasUteti bhAvaH // 15 // dvayamanupamametat saMpratImo dvayasyA - 'bhayada ! varaparIkSAprekSakAH satyavAktvam / tvayi vitathapathenArthAdaro'nyeSvidaMvat tilatuSataTakoNe kITikoSTraM prasUtA // 16 // (anvayaH) abhayada ! varaparIkSAprekSakAH, (vayam) dvayasya, etat, dvayam, anupamam / saMpratImaH, tvayi, satyavAktvam, anyeSu "tilatuSataTakoNe, kITikA, uSTra, prasUtA" idaMvat, vitathapathena, arthAdaraH // 16 // ... (vRttiH) abhayada ! bhagavan sarvajJa ! varaparIkSAprekSakAH - samIcInatayA parIkSaNapUrvakaM prekSaNazIlAH / vayamiti zeSaH / dvayasya tava, anyadarzaninazca / etat - idam / dvayaM - dvitayam / anupamam - apratimam / saMpratImaH - samyagavagacchAmaH / tvayi - zrImati bhavati jinezvare / satyavAktvam / avitathavacanatvam / anyeSu - itareSu - aparadarzaniSviti yAvat / "tilatuSataTakoNe kITikoSTraM prasUtA" iMdavat idamiva / vitathapathena - anRtapaddhatyA, kumArgeNeti yAvat / arthAdaraH - viSayagrAhitvaM tathA 25 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cA'bhiyuktoktAH - "apakSapAtena parIkSamANA dvayaM dvayasyA'pratimaM pratImaH / yathAsthitArthaprathanaM tavaitadasthAna-nirbandharasaM pareSAmiti // 16|| tava mativiparItAH kluptahiMsAdidoSA jina ! parasamayAste'sarvavinmUlatotthAH / yadi paragarimANaH kiM tadetannu mithyA tilatuSataTakoNe kITikoSTuM prasUtA // 17 // (anvayaH) jina ! tava, mativiparItAH, klRptahiMsAdidoSAH, asarvavinmUlatotthAH, te parasamayAH, yadi, paragarimANaH, tadA - tilatuSataTakoNe, kITikA, uSTra, prasUtA, etat - mithyA, kim, nu? // 17 // 1 // (vRttiH) jina ! arhan ! tava - bhavataH / mativiparItAH buddhipratikUlAH, zAsanapratIpA iti yAvat klRptahiMsAdidoSAH - hiMsApramukhadUSaNadUSitAH / asarvavinmUlatotthAH - asarvajJamUlatvenasamutthitAH, asarvajJaprarUpitA iti yAvat / te - prasiddhAH / parasamayAH - parakIyasiddhAntAH / "samayaH zapathe bhASAsampadoH kAlasaMvidoH / siddhAntAcArasaGketaniyamAsaheSu ca" ityanekArthaH / yadi - cet / paragarimANaH - atyantagauravAnvitAH / "paragurumAnyAH" iti vA pAThaH kalpyaH, paraiH - anyairgurubhirdharmopadezakaiH mAnyAH - svIkAryAH / paragiri mAnyA... iti mudritapAThasvIkAre ca - parakIyazAstrAtmakavacane samAdaraNIyAH ityevaM vyAkhyeyaM tadA "tilatuSataTakoNe kITikoSTaM prasUtA" etat - mithyA - asatyam / kim - katham ? nu - vitarke // 17 // parasamayaratasthA lakSazaH koTizo vA - jinapa ! japatapo vopAsatAM yogamArgam / tadapi zivapathe nA''yAntyado'rthe yathA jJA stilatuSataTakoNe kITikoSTuM prasUtA // 19 // (anvayaH) jinapa ! parasamayaratasthAH, lakSazaH, koTizaH, vA, japatapaH, yogamArga vA, upAsatAM, tadapi, tilatuSataTakoNe, kITikA, uSTra, prasUtA, ado'rthe, jJAH, yathA, zivapathe na, AyAnti / (vRttiH) jinapa ! bhagavan jinezvara ! yadyapi parasamayaratasthAH - parakIyasiddhAntatattvAnurAgavantaH / 'lakSazaH - lakSasaMkhyAkAH / koTizaH - koTisaMkhyAbhAjaH / vA - samuccaye, japatapaH - japo jApazca tapastapasyA - cetyanayoH samAhArastathA / yogamArga - cittavRttinirodhAdipaddhatim / vA - vikalpe / "vA samuccaya evArtha upamAnavikalpayoH / vitarke pAdapUrtI ca vizrambhAtItayorapi" iti haimAnekArthaH / upAsanAm - upAsanAviSayIkurvantu / samAzrayantAmiti yAvat / tadapi - tathApi / "tilatuSataTakoNe kITikoSTaM prasUtA" ado'rthe ityasmin viSaye / jJAH - manISiNaH / yathA - iva / zivapathe - mokssmaarge| 26 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - rahi / Ayanti - Agacchanti / vidvAMso yathA tilatuSataTakoNAdhikaraNaka-kITikAkartRkoSTrakarmakaprasavena vizvasanti tathA parasiddhAntatattvabhAjaH zivapathe nA''rohantIti bhAvaH / tathA cA''hurabhiyuktAH - - paraH sahasrA: zaradastapAMsi, yugAntaraM yogamupAsatAM vA / tathA'pi te mArgamanApatanto na mokSamANA api yAnti mokSam // iti // 18 // yadRjuhatamatisthairuktamanyairayuktaM tadaramitarathA'trA'kAri ziSyapraziSyaiH / vacasi hatiriyante'bhUna sUrerivA'smi stilatuSataTakoNe kITikoSTraM prasUtA // 19 // (avayaH) RjuhatamatisthaiH, anyaiH, atra, yat ayuktam, uktam, ziSyapraziSyaiH tat, aram itarathA, akAri, sUreH, te, asmin, vacasi, iyam, hati, na, tilapuSataTakoNe, kITikA, uSTram, prasUtA, ' (vRttiH) RjuhatamatisthaiH - RjuH komalA hatA naSTA yA matirbuddhistatra tiSThantIti RjuhatapatisthAstaistathA, sukomalavinaSTabuddhibhirityarthaH / anyaiH - paradarzanibhiH atra mokSatattvavicAraNAyAm / yat - buddhiviSayIbhUtaM kimapi ayuktam - asambaddhArthatvAdanucitamityarthaH / uktaM - pratipAditam / ziSyapraziSyaiH - tadIyAntevAsiparamparAyAtaiH / tat - taduktam / araM zIghraM yathA syAttathA / itarathA - anyathA, viparItaprakAreNeti yAvat / / akAri - kRtam / yattAtparyeNa guruNA kimapyuktaM tadanyaparatayA tadIyaziSyapraziSyairvyAkhyAtamiti yAvat / sUreH - viduSaH / te - tava / asmin - dezanAgamAdyAtmake vacasi - vacane / iyam - eSA / hatiH - gurUktAnyathAkaraNAtmakahAniH / na nahi / atrotprekSate - tilatuSetyAdi - tilatuSataTakoNe kITikoSTra prasUteva - sambhAvaye kITikA tilatuSataTakoNe uSTaM prasUtA / taduktamAcAryyavaraiH yadArjavAduktamayuktamanyaistadanyathAkAramakAri ziSyaiH / no viplavo'yaM tava zAsane'bhUdaho adhRSyA tava zAsanazrIH // iti // 19 // bhavikatatimayantI kArmaNAnantakANu - sthitibhRtimati sauvatve'pi kaivalyasUcim / vadati tava susUkSmadhyAnajAM prekSya kazcit / tilatuSataTakoNe kITikoSTuM prasUtA // 20 // (anvayaH) kArmaNAnantakANusthitibhRtimati, api, sauvatve, tava, susUkSmadhyAnajAM, kaivalyasUcim, ayantI, bhavikatati, prekSya, kazcit, "tilatuSataTakoNekITikoSTra prasUtA'' iti / vadati // 20 // 27 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (vRttiH) kArmaNAnantakANusthitibhRtimati karmaNAM - jJAnAvaraNAdyaSTavidhAnAM ye anantA aparimitA eva anantakA aNavasteSAM sthitiH svasthAnam bhRtirbharaNaM te ubhe asminniti kArmaNAnantakANusthitibhRtimAn, tasmiMstathA / api sambhAvanAyAm / sauvatve - svAtmatattve / tava - zrImato bhavata AdIzvarasya / susUkSmadhyAnajAm - atisUkSmacintanajanitAM kaivalyasUci - kaivalyaM kevalitvameva sUcirabhinayastAM tthaa| "sUcyabhinaye vyadhane" iti haimAnekArthaH / sUci-sUcizabdayoH paryAyatAyA lokazAstrobhayasiddhatvAt / ayantI - gatyarthakabhauvAdikAd 'I'-dhAtoH zatrantasya strItvavivakSAyAM rUpamidam, samadhigacchantImityarthaH, gatiprAptyorubhayorgatyarthaka-dhAtuvAcyatvAt, bhavikatarti - bhavyAtmajanaparamparAm / prekSya - avalokya / kazcit - anirdiSTanAmA janavizeSaH / "tilatuSataTakoNe kITikoSTaM prasUtA" (iti) vadati - Aha // 20 // itthaM zrIgurupUjyaharSavinayazrIsUritaH saMstuti bhaktivyaktitayA mameza vimalAdrIndrazriyAM maNDanam / tvaM saMyaccha bhave bhave'bhavabhavaM bodhi subodhyAGkaraM divyAnandadadharmahaMsalalanAbjaprAjyarAjyazriyam // 21 // , (anvayaH) Iza ! ittham, mama, bhaktivyaktitayA, saMstutim, itaH zrIgurupUjyaharSavinayazrIsUH vimalAdrIndrazriyAM maNDanam, tvaM, bhavebhave, abhavabhavam, subodhyAGkaram, divyAnandadadharmahaMsalalanAbja - prAjyarAjyazriyaM, bodhi, saMyaccha // 21 // (vRttiH) Iza ! prabho ! ittham - anena prakAreNa mama - mallakSaNasya janasya, bhaktivyaktitayA - bhaktipravaNatvena / saMstuti - samIcInastutim / itaH - samadhigataH / zrIgurupUjyaharSavinayazrIsUH - zrIgurutayA - zobhAzreSThatvena pUjyAyA aAyA harSavinayazriyaH - pramodanamratAlakSmyAH sUH kAraNarUpaH / vimalAdrIndrazriyA - siddhAcalalakSmyAH / maNDanam - alaGkArarUpaH / tvaM zrImAnAdIzo bhavAn / bhave bhave - pratijanma, abhavabhavaM - jananAbhAvAvaham / kSemakSamam atizayakalyANasvarUpam / "bhavaH kSemezasaMsAre sattAyAM prAptijanmanoH" iti medinI / subodhyAGkaraM - subodhyAGkarasya svarUpam / divyAnandadadharmahaMsalalanAbjaprAjyarAjyazriyaM - divyAnandadaH - alaukikapramodadAyako'yaM dharma eva haMsastasya lalanAbjaM krIDanapadmameva prAjyaM prabhUtaM rAjyantasya zrIlakSmIstAntathA bodhi - jJAnam / saMyaccha - prdehi| Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdara me namo namaH pro. kamalezakumAra cha. coksI AdAne ca pradAne ca dIrghoDadIrghazca jAyate / ' tasmai hastAya devAya sAdaraM me namo namaH // 1 // hanane rakSaNe caiva mRdurmUrttazca jAyate / tasmai hastAya devAya sAdaraM me namo namaH // 2 // jIvane maraNe caiva viSamamUtaM ca jAyate / / tAdRzAyA'ladevAya sAdaraM me namo namaH // 3 // mokSAya jJAnasampanaH bandhAyA'jJAnasampadaH / tasmai gurucaraNAya sAdaraM me namo namaH // 4 // harSAya kalpyate yaddhi prAnte zokAvahaM bhavet / .. tasmai vyasanadevAya sAdaraM me namo namaH // 5 // vikAse sAdhano yo hi vinAze vepanAyate / " bhautikAya vikAsAya sAdaraM me namo namaH // 6 // yazo labhe dhanaM labhe labhe padavimuttamAm / ' . lAbhakaroDapyalAbhAya bhAgyadevAya te namaH // 7 // uccAsInairmayA bhAvyam icchA bobhUyate sadA / tAdRzyai icchAdevyai dUrAdastu namo namaH // 8 // 1. dIrghA hrasvazca jAyate / 2. pAtrAnusAraM AdAne dIrghatvam pradAne hRsvatvam iti vivekaH / kRpaNAH dAninazca viruddhamAcaranti, ataH / 3. mUrtam arthAt kaThoram, krUram vA / 4. (Weapon) vepanam nAma AdhunikAni astra-zastrANi / parabhASIyaH zabdo'yaM tathaivAtra svIkRtaH / tasya - saMskRtabhASAnuvAdena saMskRtakoze tAdRzazabdarAzivardhane utsAhAbhAvAt / atha ca saMskRtamAzritya kRte zAbdabodhe vepanam nAma kampaH, vepanam iva Acarati (- utpAdayati) ityarthe nAmadhAtuprayogaH / 5. padavimunnatAm / saMskRtavibhAga, bhASAsAhityabhavana, gujarAta yunivarsiTI, ahamadAbAda-380009 Email : kamleshc25@yahoo.co.in Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyaGgayapRSatAH AryAgIteSu cATuzAstropadezaH ma.ma. devarSiH kalAnAthaH zAstrI uccakalAzAlAtaH, sampUrya snAtakottarAM kakSAm / jIvanasaGgharSa'haM pravivikSuH, prANamaM madIyagurum // 1 // guruvaryeNA''zIbhiH saMyojayatA hi yat samupadiSTam / tattvaM tad bahumUlyaM mAnasamathA'pi me pramathnAti // 2 // upaniSado vimRzadbhistathyamidaM jJAtameva vibudhaiH syAt / yacchikSAyAH pUrtAvupadezo dIyate sma ziSyebhyaH // 3 // , RSibhiH pUrva,ratha tu navyatame'smin yuge yugAnuguNam / . vedamanUcyA''cAryo'ntevAsinamevamevamanuzAsti // 4 // vatsa ! tvayA gRhItAH sakalA vidyAH, zrutiH, smRtirdharmaH / cAkovAkyaM, darzanazAkhA., vyAkaraNa-kAvyazAstra-bhidAH // 5 // itihAso'tha purANaM, rAjanayo'pyarthanItizAstramapi / kintvastyaparaM zAstraM, yadi tat tvaM naivaM sAdhu jAnISe // 6 // navyayuge'smin kaThinaM tvatsAphalyaM svavRttiyAtrAyAm / tat rajlu zAstraM cetohAriNyA asti cATucaryAyAH // 7 // anukUlayati tadevAdhikAriNaM, mukhyakAryakArigaNam / nADadyAvadhi sAphalyaM kenacidapyadhigataM vinA hyetat // 8 // yadyapi saiSA vidyA zAlAsvadhyApyate na kutrA'pi / tattvajJebhyaH praznaiH, praNipAtaiH sevayA ca labhyeyam // 9 // 30 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramukhaM tvasyAstattvaM tasya janasya prasAdanaM gaditam / stavanena sevanena ca yasyA'smAkaM prayojanaM sidhyet // 10 // atra hi mayakA pRSTaM, "guruvarya ! purAyuge'pi bhaktagaNaiH / stotrairvividhairdevAH stUyante smaiva tAn prasAdayitum // 11 // guruvaryeNa spaSTaM pratipAdayatA prabodhito'trA'ham / vatsa ! spaSTamavehi, dvAvapi bhinnau, stutizca, cATuzca // 12 // satsu guNeSu hi teSAM kathanaM stutirityudIryate vibudhaiH / cATukRtistu vivaraNaM vividhaguNAnAmasatsvapi guNeSu // 13 // pramukhatayA tad dvividhaM vAcikamapi cATu, AGgikaM cA'pi / vacanaiH stavanaM, tadguNavivecanaM bhavati vAcikaM cATu // 14 // tadapi bahuvidhaM proktaM, nAnAsambodhanastaraptamapaiH / AkhyAnaM, tena kRtaM yat kAryaM, tasya dIrghavarNanikA // 15 // kintu tadetat sarvaM madhyamacATve manyate loke / uttamacATuguNAnAM prasAraNaM zravyadRzyamAdhyamataH // 16 // tajjIvanacaritAnAM mudraNamathavA prasAraNaM teSAm / sAkSAtkAravidyAbhiH, sarvamidaM kathitamuttamaM cATu // 17 // adhamaM yATu tu tasmai, tatpalyai vopahAradAnaM syAt / janmadine vA'nyasminnutsavakAle tathaiva tatsevA // 18 // sattAdharaM tu devaM devIM vA saMprakalpya tanmUrteH / nIrAjanaM, tadartha stavAn vilekhya, prasAraNaM teSAm // 19 // tanmandiranirmANaM "cAlIsA"khyastavaistadAzaMsA / sarvamidaM cATukAraiH kriyate tad hA'dhamAdhamaM cATu // 20 // yadi tena kAciduktA, vinodagarbhAulpikA vidagdhoktiH / tadupari muktaM hAsyaM vibudhairmatamekamAGgikaM cATu // 21 // yadi maJcopari so'yaM prabhASate, tasya vAkyasampUrtI / karatalatADanazabdaiH prasAdanaM tasya, manyate param // 22 // mayakA savinayamuktaM, "gurucaraNAH ! vAcikAGgikAdikataH / aparo'pyeko bhedazcATUktervismRtaH kathaM bhavatA ? // 23 // lipigatamekaM cATu prAyaH paridRzyate yuge'smAbhiH / . ekamapi "zrI"ti padaM paryAptaM bhavati pUjyanAmataH pUrvam // 24 // Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kimiti tadA'pyaSTAdhikazataM sahasraM prayujyate zrINAm / katipayanAmnAM stutaye, yadyapi te mAnavA, na devAste // 25 // tadedaM zrutvA guravaH procu - "rvatsa ! tvayA'rjitA vidyA / sphuraNA'pi ca saJjAtA, gaccha, bhaviSyasyasaMzayaM saphalaH // 26 // yasminnapi kArye tvaM niyojitaH syAH, kuruSva vidyAyAH / asyAH sphuTaM prayogaM, seyaM bhavatAriNI parA vidyA // 27 // sattAsInAnAM khalvabhinandanamucyate'parA vidyA / mAnadazikSA vidyopAdhijalaistarpaNaM parA vidyA // 28 // asyAM zikSaNasaMsthAsaJcAlaka eva kevalaM kSamate / birudArpaNavidyAyAM tadidaM khalu kAraNaM paratvasya // 29 // deze'smin nRpatInAM svargamanAnantaraM yathA pUrvam / teSAM kuladhuryAH khalvavahan rAjyAdhikAramaryAdAm // 30 // nUle'pyadya yuge'smin pramukhAnAM deza- loka-netRRNAm / vaMzajaratnaireva prAyaH sattAdhurA vidhAryeta // 31 // ata evA'dya viziSTAM ye sattAdhAriNo yugapramukhAH / teSAM kuladhuryaH ko yogyaH ? tatrA'vadhAnamAdadhyAH // 32 // tasyA'nusaraNakArye sAmpratamevA'sti yo yuvA kuzalaH / tasya bhaviSyatkAlaH svarNamayaH syAdidaM dRDhaM vacmi // 33 // idamatra pratibodhyaM yat sattAyAzca sadguNAnAM ca / avinAbhAvAkhyaH khalu sambandho'smin nave yuge bhavati // 34 // sattAsssIne hi jane ye'smAbhiH sadguNAH stutA adyaM / paJcasu varSeSvathavA kadA'pi kenA'pi kAraNena sa vai // 35 // yadi sattAtazcyavate, tasmin dRzyate naikako'pi guNaH / te pratyAgaccheryadA parAvartate punaH sattA // 36 // samavAyikAraNaM tvaM sakalaguNAnAM; niSevyate lokaiH / jagati sa, yastvAM dhatte, bhagavati satte ! namo namastubhyam // 37 // ~~~X~~~ 32 C/8, pRthvIrAja ror3a, sI. skIma, jayapura Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1) satyam yathA dRzya yAvad dRzyate tathaiva tAvadeva na bhavati satyam, tadbhavati tasmAdapyatiriktaM tasya darzanAtpUrvaM tasya kRte kRtasaMgharSe // kavitAyI prA. kauzala tivArI (2) viparItaM bhAgyam viparIte bhAgye mUkA bhavati ghoSavatI vINA, luptA bhavati kutracid abhijJAnamudrikA, apavAdaH prasarati pramattazunaH viSamiva sarvatra, AkAzamArgAtpatati kAspi zApitA mAlA, pramAdo bhavati svakartavye, kadAcid durdaivasyA'pi bhaved viparItaM bhAgyam // ~~~X~~~ 33 (3) priyasaGgaH priyasaGgo'sti zItakAle sUryAtapaH sampUrNadehe, grISmakAle zItalavAyuvego madhurasaGgItena saha gADhatamasi candrAlokaH tArakAnAM varayAtrAyAH sArdham, cyutamArge mArgadarzako hastaM gRhItvA, lakSyamArga mIla prastaraH kiJcid-vizramArtham, rodanakAle skandho 'valambanArtham, priyasaGgo na bhavati kadAcidapyasaGgataH // mAlAdevI mauhallA, vArDa naM. 36, bArAM, jilA bArAM, rAjasthAna - 325205 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ antarAlApAH muninyAyaratnavijayaH (1) duHkhaM nAsti priyaM keSAm ? sarveSAM kiM priyaM matam ? kiM vinA jIvanaM vyartham ? sarveSAM jIvanaM priyam // (2) jaDebhyo viparItaH kaH ? maraNaM kasya no bhavet ? puNyaM vinA hi kiM vyartham ? jIvo jIvasya jIvanam // (3) Apadi zaraNaM kasya ? nirbhayaM jIvyate katham ? | dharmasya ca phalaM kIdRg ? jinasya zaraNAt zubham // (4) kasmai kAryAya jIvyeta ? samAdhinA ca kiM bhavet ? devAgre kiM na yAcyaM syAt ? zreyase maraNaM varam // (5) SAyANAM nu ko mukhyaH ? vaktavyaM kIdRzaM sadA ? jIvanaM kimadhanyasya ? abhimAnaH priyaM dhanam // (6) kAryArambhe hi kiM kAryam ? vinItAnAM ca kaH priyaH ? saMsArapAragAmI kaH ? maGgalaM gautamaH prabhuH // (7) saMsArottArakAH ke nu ? . kiM grAhyaM ca hitArthinA ?. kutra na rajyati sAdhuH ? guravaH zaraNaM bhave // (8) Apadyapi na kastyAjyaH ? kAryaM parAjitasya kim ? dhAryA ca dhIratA kutra ? dharmaH zaraNamApadi // (9) kIdRzA jJAnino jJAne ? udyataH keSu mA bhava ? nandanti kalikAle ke ? ratAH pApeSu pApinaH // (10) kIdRzaH kathitaH krodhaH ? saralo vartate na kaH ? pAlanIyAH kadA jIvAH ? heyaH khalastu sarvadA // . (11) kasmAt bibheti sarvo'pi ? . krUrataro matazca kaH ? pizAco bhAti kIdRk ca? sAt khalaH bhayaGkaraH // (12) svAdhyAye nu ramante ke ? sadaiva sukhinazca ke ? jIvAzca duHkhinaH kutra ? sAdhavo nispRhAH bhave // 34 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ antarAlApA: DaoN. vAsudevaH vi. pAThaka zrIkRSNasya priyA kA'sti ? zikhI meghe karoti kim ? kRSNasya kIdRzaM rUpam ? rAdhA nRtyati mohakam // kimicchanti janAssarve ? mahattvaM kasya jIvane ? kiM kurvanti mahAvIrAH ? sukhaM svAsthyasya rakSaNam // kasya sevA mudA kAryA ? vicAryaM kiM vizeSataH ? kathaM gaNyaM ca satkAryam ? rASTrasya hitamuttamam // satsaGgatiH kathaM jJeyA ? . kA mAtA jJAnadAyinI ? jananyAH kIdRzI prItiH ? sAradA zAradA varA // jIvane hAnivAryaM kim ? yamunA kasya vai sutA ? guroH kRpA kathaM prApyA ? svAsthyaM sUryasya sevanAt // abhijJaH kassmRto loke kazcA'sti sarvakAmadaH ? yasya nAsti vyayassaH kaH ? IzAnaH prabhuH avyayaH // kaspA'sti caJcalatvaM re ? kazva zAnti prayacchati ? saGkalpaH kIdRzaH kAryaH ? manasaH saMyamaH zubhaH // keSAM saGge sadAnandaH ? kenA'sti guNadoSatA ? kassvabhAvazca puSpANAm ? satAM saGgena phullatA // jIvati sukhapUrva kaH ? sevAniSTazca ko vara: ? ziSyotkarSe rataH kazca ? nItimAn dhArmiko guruH // 354, sarasvatInagara, AMbAvADI, ahamadAbAda-380015. 35 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AsvAda: smRtiH munikalyANakIrtivijayaH smRtirekA zaktirasti, sUkSmA zaktiH / eSA zaktiIMvane'tyantamupayoginI / asyA AvazyakatA'nivAryatA ca pade pade bhavatItyasmAkaM sarveSAmanubhavaH / yadA ca kutazcit kAraNAt sA vismRtyA''krAntA bhavati tadA vayaM kIdRzImasahAyakatAM zaktihInatAM cA'nubhavAma ityapi sarveSAmanubhUtacarameva / kintu sA smRtiH kathamutpadyate, kathaM ca sthirIbhavati, kathaM dRDhA gADhA ca bhavati, kathaM kSINA naSTA ca bhavati - ityetat sarvaM vicArayAmaH kiJcit / ____ vayaM yat kimapi kAryaM kurmaH - calAmo vizAmaH khAdAmaH paThAmaH zayAmahe yajAmahe bhajAmahe vA tasya sarvasyA'pi kAcana chAyA kAcana vAsanA kecana vA saMskArA asmAkaM citte saMzliSyante / kArya tu svakAle samAptaM bhavati / paraM tasya ye saMskArAzchAyArUpA vAsanArUpA vA citte saMzliSTA bhavanti te eva smRtiriti kathyante / evaM ca smRtiH kA kathaM ca sotpadyate iti vicAritam / sA punaH kathaM sthirIbhavati? yato vayamAdinaM saGkhyAtItAni kAryANi kurmaH / pratyekaM kAlakhaNDo nUtanakAryairvyApto bhavati / evaM ca sthite cittamapi pratikSaNaM navanavaiH saMskArairAkrAntaM bhavati / tat kathamete sarve'pi saMskArAH smRtirUpeNa sthirIbhavanti ? - ityekaH praznaH / aparazca vayaM yAni saGkhyAtItAni kAryANi kurmastAni sarvANyapi samucitAnyupayogIni vA na bhavanti / tatazca yadi teSAM sarveSAmapi saMskArAzcitte saMzliSyante tadA cittamanupayogibhiH saMskArairbhUtaM sat upayogisaMskArANAM kRte prastutaM naiva bhavet kadAcit / tadA ca kiM syAdityapi praznaH / atra cedaM samAdhAnaM yat - cittaM vivekayutaM bhavati sarvadA / tat khalu sarveSAmapi saMskArANAM bhAraM naiva vahet kadA'pi / ye saMskArA upayoginaH syustAneva cittaM sandhArayati ye ca nirarthakAH syustAn saMskArAn cittaM dUraM niHsArayati / nanvetadapi kathaM jJAyate yadamukasaMskArA evopayogino'nye tu nirarthakAH iti ? tatrA'pyastyeva samAdhiryat - yAni kAryANi vayaM pUrNamanoyogena cittaM sthirIkRtya kuryAma, bhavantu tAni zubhAnyazubhAni vA, teSAM saMskArA upayoginaH - iti nizcinoti cittaM, tAneva ca sandhArayati / yAni kAryANi zubhAnyazubhAni vA yathAkathaJcit anyamanaskatayopekSayA vA vayaM kuryAma teSAM saMskArA anupayogina 36 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iti matvA tAn sarvathA niSkAsayati cittam / tatazca tannirbhAraM bhavati / evaM ca vivekavatA cittena ye upayoginaH saMskArAH saMgRhItAste eva smRtirUpeNa sthirIbhavanti / tatazca kAryakaraNakAle sA smRtiH saMskArobodhanaM kRtvopayoginI bhavati / yadA ca vayaM tAnyeva pUrvaM kRtAni kAryANi - zubhAnyazubhAni vA - tayaiva rItyA pUrNamanoyogena rasapUrvakaM kuryAma, vAraM vAraM, tadA teSAM saMskArAH punaH punazcitte saMzliSyamANA gADhA dRDhAzca bhavanti / tatazca tadanusAraM jAtA smRtirapi gADhA dRDhA caiva bhavati / yadA ca tAnyeva kAryANi pUrvaM pUrNamanoyogena kRtvA'pi pazcAt kenacid vA nirvedAdinA kAraNenopekSamANasya tebhyazca kAryebhyo nivartamAnasya teSAM kAryANAM saMskArAH kSINA bhavantaH zanaiH zanairnaSTA api bhavanti / tatazca smRtirapi vismRtitvena parAvartamAnA kSINA naSTA ca bhavanti / tatazca sthitamidaM yat smRtistadaivotpadyeta sthirA dRDhA gADhA ca bhavet yadA no manastattatkAryeSu samyagavAdhAnavat syAt / yadi tadavadhAnavanna bhavet tadA smRtirnotpadyeta kadAcidutpannA'pi ca sthirA dRDhA gADhA ca naiva bhavet / yadyasmAkaM manaH zubhakAryeSu sAvadhAnaM syAt tadA tato jAtA smRtirapi zubhaiva bhavet, yadi cA'zubhakAryeSu sAvadhAnaM syAt tadA tato jAtA smRtirapyazubhaiva bhavet / ____ adyatve hyasmAkaM manaH prAyo'zubhavyApAreSvevA'dhikatayA saMlagnaM bhavati, ato'zubhasmRtibhirevA'smAkaM cittamAkrAntaM bhavati / zubhasmRtInAM kRte tatrA'dhikAvakAzo naiva bhavati / etenA'zubhavyApArANAM duzcakramArabdhaM bhavati / yathA, azubhavyApArairazubhasmRtayaH, tAbhizca punarazubhavyApArapUrNAH pravRttayaH, tatazca punarazubhasmRtayaH / tatazca zubhakRte tatra sthAnameva naiva bhavet / etannaivocitam / asmAbhivivekavadbhirbhAvyam / asmAbhiH prayatnapUrvakaM mano'zubhavyApArebhyo nirarthakakAryebhyazca nivAraNIyaM sAdaraM ca zubhakAryeSu yojanIyam / atra prArambhe tvavazyaM kAThinyamanubhUyeta, niviNNatA'pi saMbhavet, kintu sarvamapyetat sarvathA'vicalitatayA'vagaNayya sAvadhAnatayA zubhavyApAreSu yo nirato bhavet tasya cittaM zanaiH zanairazubhasaMskArAn riktIkRtya zubhasaMskArairvAsitaM bhavet, kramazazca tat sarvathA nirmalIbhUya zuddhaH pathi samagresaraM bhavet / etasyA'nye'pi lAbhA bahavo bhavanti, yathA - asmAkaM smRtizaktiruttarottaraM vardhamAnA bhavet, tIvrA tIkSNA ca bhavet, jIvanakramo'pi nirmalo nirAbAdhazca bhavet, sattvaguNavRddhizca syAt, jIvanaparyantaM ca smRtizaktiH sthirA vardhamAnA ca bhavet / ___etadviparItatayA yadyazubhavyApAreSveva mano lagnaM bhavet tatraiva ca sukhaM modaM cA'nubhavet tadA duzcakrapatitaM manaH kusaMskArairvAsitaM sat malinaM jAyamAnaM tamoguNenA''krAntaM bhavet tatazca tat saMmUDhaM jAyamAnaM smRtibhraMzaM prApnoti / smRtibhraMzAcca sarvavidhA Apadastasya sulabhA eva / ataH sAyAsaM sanirbandhaM ca mano'zubhapravRttibhyo vinivArya zubhe niyojanIyaM sarvathA / eSa eva paramasukhaprApte rAjamArgaH // (saGkalito'yaM lekho vividhamUlebhyaH) 37 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AsvAda: vairAgyasatsaGgAbhyAM bhgvtpraaptirbhvissyti| DaoN. AcArya rAmakizora mizraH etadasmAkaM bhAratamasti, yatra janma gRhItuM devatA api vAJchanti / yathA - aho ! amISAM kimakArizobhanaM, prasanna eSAM sviduta svayaM hariH / .. yairjanma labdhaM nRSu bhAratA'jire, mukundasevaupayikaM spRhA hi naH // manuSyajIvanasyaikaikazvAso'mUlyo'sti / mAnavo'yamIzvarakRpayA vairAgyasatsaGgAbhyAM paramapadaM prAptuM zaknoti, parantu vayaM mohamadirAM pItvA mohitAH smaH / bhagavatA kRSNena mohatyAgArthamarjuna upadiSTaH / yathA ye hi saMsparzajA bhogA duHkhayonaya eva te / AdyantavantaH kaunteya ! na teSu ramate budhaH // - zrImadbhagavadgItA-5/22 ataH samastatapassu vairAgyaM paramaM tapa ucyate / yathA - tapasAmapi sarveSAM vairAgyaM paramaM tapaH / sAMsArikapadArtheSu rAgastasya tyAgAd vairAgyaM bhavati / saMsAre dhanasampattyAH strIbhirmanuSyasya tRptirna bhavati / yathA - yatpRthivyAM vrIhiyavaM hiraNyaM pazavaH striyaH / / ekasyA'pi na paryAptamiti matvA zamaM vrajet // kAmanAnte zAntirbhavati / jagati yatsukhaM svarge ca yatsukham, tatsarvaM tRSNAnAzAt prAptena sukhena samaM nAsti / yathA - na sukhaM devarAjasya, na sukhaM cakravartinaH / yatsukhaM vItarAgasya munerekAntajIvinaH / / rAjJA bhartRhariNA kathitaM - 38 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAkI ni:spRhaH zAntaH pANipAtro digambaraH / kadA zambho ! bhaviSyAmi karmanirmUlane kSamaH // ato vairAgyaM vihAya nirbhayasthAnamaparaM nAsti / yathA bhoge rogabhayaM kule cyutibhayaM vitte nRpAlAd bhayam / mAne dainyabhayaM bale ripubhayaM rUpe jarAyA bhayam / zAstre vAdabhayaM guNe khalabhayaM kAye kRtAntAd bhayam / sarvaM vastu bhayAnvitaM bhuvi nRNAM vairAgyamevA' 'bhayam // agre bhartRhariNA kathitaM - bhogA na bhuktA vayameva bhuktAstapo na taptaM vayameva taptAH / kAlo na yAto vayameva yAtAstRSNA na jIrNA vayameva jIrNAH // AzapizAcinIkAraNAdeva jIvanasya durdazA bhavati / zrImatA zaGkarAcAryeNa gaditaM aGgaM galitaM palitaM muNDaM dazanavihInaM jAtaM tuNDam / vRddho yAti gRhItvA daNDaM tadapi na muJcatyAzApiNDam // ato yasya zarIre vairAgyaM, tasya zarIranAzAnna bhayamasti / yathA kathitaM - avazyaM, yAMtArazcirataramuSitvA'pi viSayAH, viyoge ko bhedastyajati na jano yatsvayamamUn / vrajantaH svAtantryAdatulaparitApAya manasaH, svayaM tyaktA hyete zamasukhamanantaM vidadhati // ata eva bhartRhariNA kathitaM - -- 39 - ajAnan dAhArtiM patati zalabhastIvradahane, na mIno'pi jJAtvA baDizayutamaznAti pizitam / vijAnanto'pyete vayamiha vipajjAlajaTilAn, na muJcAmaH kAmAnahaha ! gahano mohamahimA // ato vairAgyazastreNa mohamUlaM nazyate / satsaGgajAtajJAnenA'pi mohanAzo bhavati / satsaGgasya tAtparyamasti sadi - Asakti: / 'sat' zabdo gItAyAM paramAtmane prayuktaH / yathA - oM tatsaditi nirdezo brahmaNastrividhaH smRtaH / yasya kadA'pyabhAvo nAsti / kathitamatra * nAbhAvo vidyate sataH / IdRzamavyayaM sad paramAtmaiva / yathA - Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avinAzi tu tadviddhi yena sarvamidaM tatam / vinAzamavyayasyA'sya na kazcitkartumarhati // sA sattA, yasyAM sampUrNasaMsAro vyAptaH, tatsatparamAtmaiva / bhagavatA svayamukta - mayA tatamidaM sarvaM jagadavyaktamUrtinA // yasya varNanaM zrutiritthameva karoti - tatsRSTvA tadevA'nuprAvizat / arthAt sa paramAtmA sRSTiM kRtvA svayaM sthAvarajaGgamAdisarvabhUteSu vyAptaH / ataH zrIkRSNo'rjunaM kathayati - matkarmakRnmatparamo madbhaktaH saGgavarjitaH / nirvairaH sarvabhUteSu yaH sa mAmeti pANDava ! // atra bhagavatA kRSNena 'saGgavarjitaH' kathitaH / saGgaH - AsaktirAtmano bandhanamasti / sa eva saGgo yadA bhagavato bhaktAn prati bhavati, tadA sa mokSaM dadAti / yato hi satsamAje sadA bhagavadguNacarcA bhavati, sA carcA mokSA'bhilASijanasya buddhi bhagavadvAsudeve sthApayati / yathA -. .. yatrottamazlokaguNAnuvAdaH prastUyate grAmyakathAvidhAtaH / / niSevyamANo'nudinaM mumukSormati satIM gacchati vAsudeve // - zrImadbhAgavatam - 5/12/13 ataH satkathAM = harikathAM vihAya sarvamasat / yathoktaM - mRSA nirastA hyasatIrasatkathA na kathyate yadbhagavAnadhokSajaH / tadeva satyaM taduhaiva maGgalaM tadeva puNyaM bhagavadguNodayam // . - zrImadbhAgavatam - 12/12/48 satsaGgasudhArasapipAsubhaktarAjadhruvaH satsaGgAya bhagavantaM prArthayati - bhaktiM muhuH pravahatAM tvayi me prasaGgo bhUyAdanantamahatAmamalAzayAnAm / yenA'JjasolbaNamuruvyasanaM bhavAbdhi neSye bhavadguNakathAmRtapAnamattaH // - zrImadbhAgavatam - 4/9/11 itthaM bhagavato'vicalabhaktyA jIvanmuktiH prApyate - satsaGgatve nissaGgatvaM nissaGgatve nirmohatvama / nirmohatve nizcalatvaM nizcalatve jIvanmuktiH // jIvanmuktyA bhagavatprAptirbhavatIti zam / / Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patram munidharmakIrtivijayaH .6 AtmIyabandho ! cetana ! dharmalAbho'stu / vayaM sarve'pi kuzalAH smaH / tatrA'pi sarve kuzalAH syurityAzAse / sUratanagare cAturmAsI samApya navasArI-valasADa-dharamapura-ityAdikAni nagarANi vihRtyedAnI karNAvatInagare samAgatAH smaH / adya jIvanaviSayakaM kiJcillikhAmi / sarveSAM prANinAM jIvanaM bhinna bhinnaM tathA sva-svaprakRtyanurUpameva syAt / sUkSmajantavo jIvanti, kuJjarA jIvanti, vane vasanto'nabhijJabhillajanA api jIvanti tathA nagare vasantaH zikSitAH saMskArijanAzcA'pi jIvanti / evaM vastuto'syAM pRthivyAM janmadhAriNaH sarve'pi jIvAH svaprakRtyanurUpaM svasthAnamAzritya jIvanti / kiM nAma jIvanam ? eSa prazno mahattvapUrNo'sti / janmadhAraNaM, AhArakaraNaM, krIDanaM, zayanaM, dhanArjanaM, vivAhakaraNaM, putrotpAdanaM, prAnte prANamocanaM caitadeva jIvanam ? etattu sarve'pi jIvAH kurvantyeva / 41 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bandho ! jIvanaM nAma, sarveSAmapi jIvAnAM zubhArthe svazaktyanurUpaM prayatno vidheyaH, na keSAJcidapyazubhaM karaNIyaM, na keSAJcidapi tiraskAraH karaNIyaH, na ca keSAJcidapi nindA'vahIlanA ca karaNIyeti / sarve'pi jIvAH pUrvakRtakarmAnusAreNa karma kurvanti, kintvAryadeze sukule jAtAnAM jIvAnAM tu vizeSa kartavyamasti, yajjIvane satkAryaM vidhAyA''tmano guNavikAsa: karaNIyaH, iti / karmaNaH saralaH siddhAnto'sti / yAdRzaM karma kriyate tAdRzaM phalaM prApyate jIvena / pUrvabhave yAdRzaM duSkRtyaM kRtaM syAt tadanurUpA gatistathA tadanurUpaM duHkhAdikaM cA'pi prApyate jIvena / evaM satkRtyaM kRtaM syAt tadanurUpA gatirduHkhAdikaM cA'vApyate jIvena / ye kecit jIvAH pUrvakRtakarmAnusAreNA'smin bhave'zubhaM kAryaM kurvanti, ye kecittu sajjanAH zreSThakule janmA'vApyA'pi malinaM kAryaM kurvanti teSAM jIvAnAM nindA kathaM karaNIyA ? yataH pUrvabhave kRtasya duSkRtasya vipAkarUpeNaiva jIvA azubhakAryaM kurvanti / .tava citte prazno bhavedeva, yat pratiSThitakulajAtAH zikSitajanA api malinaM kAryaM kathaM kuryuH ? bandho ! te'pi duSTakAryaM kurvanti, atrA''zcaryaM na kimapi / uccakule janmadhAraNasya kAraNaM bhinna tathA'zubhakAryakaraNasya kAraNaM bhinnamasti / ato ye ke'pi malinaM kAryaM kuryuH, teSAM nindA na vidheyA, api tvanukampaiva karaNIyA / kRSNabhagavato mAtulaM kaMsarAjAnaM smara / sa tUccakule jAtaH / tena svArthavazena svabhaginyAH putrA hatAH / tatto'dhikataraM duSkRtyaM kiM syAt ! ato dharmijanAnAM kRte kasyA'pi nindAkaraNaM nocitam / etadeva jIvanasya sAphalyamasti, eSaiva jIvanasya gaNanA'sti / ___ gaNanasya dRSTAntena saha jIvanagaNanasya tulanA karaNIyA syAt / yo jIvanagaNanasya rItiM jJAtuM zaknuyAt, sa jIvane'nekasiddhIH saMprApya jIvanasya sAphalyaM prApnoti, evaM cA'dhyAtmikavikAsamapyavApnoti / jIvane sAralyaM kAThinyaM ca sApekSatayA vartate / yo jIvanagaNanasya rItiM satyatayA prApnoti tasya kRte kAThinyaM prAtikUlyaM cA'pi saralayatayA''nukUlyarUpeNa ca parivartitaM bhavati / asmAkaM durbhAgyaM yad, asmAbhirjIvanagaNanA kRtA, kintu viparItatayaiva, tataH kathaM sAphalyaM prApyate ? bandho ! sarverjanaiH karmAnurUpaM kArya kriyate, tataH keSAJcidapi nindAdikamakRtvA sarvaiH saha sAralyayuto vyavahAraH karaNIyaH, sa eva jIvanagaNanasya zreSThA rItirasti, eSa eva kalyANamArgo'sti / kalyANamArgarUpaM sAralyaM vihAya kauTilyaM saMgharSaH klezo'nItirasatyaM caivA''caryate'smAbhistahi jIvanaM nirarthakameva vyayIkriyate / jIvanaM saphalaM kartuM svasthabhAvo'nivAryo'sti / svasmin tiSThati sa svasthaH / yaH samIpasthajanAnAM zubhamazubhaM vA''caraNaM dRSTvA jJAtvA cA'pi manasi na harSaM na ca zokaM karoti, na cA'nyeSAM kRtyaM nirIkSyA'bhiprAyaM dadAti sa svastha ucyate / vayaM tu pratikSaNaM pramodamudvegaM ca prApnumastathA nyAyAdhIzavat sarveSAM nyAyaM kurmo vayaM sarvadA / evaM kurvanto vayaM kathaM svabhAvasthA ucyAmahe ? ekaH prasaGgaH smaryate - 42 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eko bAlako nadItaTAd gacchannAsIt / eko vRzciko jale patitastena dRSTo'to dhAvitvA jhaTiti sataM hastAbhyAM gRhItavAn / vRzciko bAlakasya hastopari daSTavAn taddhastAcca punarjale patitaH / bAlakena zanairatyantakomalatayA sa jalAduddhRtaH / kSaNAntareNa tena vRzcikena bAlako daSTaH, jale ca patitaH / punarapi tenoddhRto daSTavAn / tadA nadItaTe AsInaH kazcidapi sAdhuravocat - re bAlaka ! kiM mUrkho'si ? vRzcika: punaH punardazati tathA'pi kathaM tasya dayAM karoSi ? bAlaka uktavAn - dazanaM tasya svabhAvo'sti / mama svabhAvo'sti - kSamA karuNA ca / pUrvabhavakRtakarmavazena eSa vRzcikaH sUkSmajanturUpeNa jAtaH / tajjAtisvabhAvAd dazati, kintu etAdRzAnAM durbalajantUnAmanukampaiva karaNIyA, eSa mama svabhAvo dharmazcA'sti / bandha ! durjanaH sarvadA durjana eva na bhavet / karmaparivartanena durjano'pi sajjano bhavituM zakto'sti / yadi durjanaH sadA durjana eva bhavettarhi prabhunAmasmaraNaM, prabhuvacanazravaNaM, prabhupUjanaM tapaHkaraNaM cetyAdikaM dharmAnuSThAnaM na kuryAdeva ko'pi jIvaH, yata etaiH ko lAbhaH ? asmAbhiH zrUyate evaiSa duSTo'pi sAdhujanasaGgena sajjano jAtaH, etadeva sUcayati keSAJcidapi parivartanaM zakyamevA'sti / - cetana ! 'vAliyo' luNTAka eva 'vAlmIki' - RSitvena vikhyAto jAtaH / adya sarve'pi jIvAH tatpraNItaM rAmAyaNaM paThanti pUjayanti ca / tat paThitvA'neke jIvAH sanmArge saMsthirA jAtAH / evaM parivartanasya saMbhAvanA sarveSvapi jIveSu bhavatyeva / avyaktacaitanyavati vRkSe'pi parivartanaM bhavet tarhi vyaktacaitanyavati manuSye kathaM parivartanaM na syAt ? zuSko vRkSo'pi jalAdisecanena pallavito bhavatIti vayaM jAnIma eva / anyairdRSTAntairalam / mahAvIraparamAtmAnaM smara / na kevalaM bhAratadeze, api tu vizvasmin vizve yasya nAma vikhyAtamasti, tatprasthApitAnAM siddhAntAnAM samAdaraM vaidezikAH janA api kurvanti tasya mahAvIra - prabhoraSTAdazamaM bhavaM smara / sa mahAvIraprabhuraSTAdazame bhave tripRSThanAmA vAsudeva AsIt / ekadA rAtrau saGgItasabhA pracalantyAsIt / vAsudevaH zayyApAlakamAdiSTavAn - yadA'haM svapyAM tadA sabhAM visRjeH iti / vAsudevaH zayitavAn / madhuragAnAsaktaH zayyApAlako vAsudevavacanaM vismRtavAn / vAsudevo jAgRtaH / pravartamAnAM saGgItasabhAM nirIkSyA'tyantaM kruddho jAto vAsudeva: / tenoktaM - zayyApAlaka ! kiM mamA''dezAdapi madhuragAnaM priyaM jAtaM, labhasva tatphalam / tatkSaNaM zayyApAlakasya karNayoH taptaH sIsakarasaH prakSipto vAsudevena / pazya, etAdRzanindanIyakAryakArako'pi tIrthakararUpeNa jAtaH / etadeva sUcayati yat, sarveSAmapi jIvAnAM parivartanaM zakyamasti / bandhoM ! etattu kadA'pi na vismartavyaM, yat sarveSAmapi janAnAM hRdyatyadhikamAtrayA sadguNa-durguNAH bhaveyureva / tattannimittamavApya te guNAH prakaTIbhavanti / idAnIMtano durjano bhaviSyatkAle sajjano bhavituM zaktaH, evaM vartamAnakAle saMdRzyamAnaH sajjana AgAmikAle durjano bhavet, ato yadi tvamAtmonnati 43 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ micchestarhi kasyacidapi bhUtakAlInaM kRtyaM na pazyestathA na ca tasya duSkRtasya nindAmapi kuryAH, kintu tasyA'nukampAmeva kuryAH / jIvanagaNanasya dRSTAnta eSa eva, yad vyaktebhaviSyatkAlaM saMlanya bhUtakAlInakAryasyopekSA krnniiyaa| eSa eva kalyANamArgo'pyasti / pUjyapAdazrIharibhadrasUrIzvaraH prAha - pApavatsvapi cA'tyantaM svakarmanihateSvalam / anukampaiva sattveSu nyAyyo dharmo'yamuttamaH / / mahopAdhyAyazrIyazovijaya uvAca - nindyo na ko'pi lokaH pApiSTheSvapi bhavasthitizcintyA / (adhyAtmasAragranthe) bhoH ! etadeva vastuto jIvanasya satyaM rahasyamasti, tathaiva eSa dharmasya prArambhabindurapyasti / gaNitaviSaye dIrghatamagaNanAyAM yadi prathamameva skhalanA syAttahi samagrA'pi gaNanA skhalanAyutA bhavet, eSA rItirjIvanaviSaye'pi jnyeyaa| ante, guNavikAsakaraNena jIvanasyonnatiM kuru, ityAzAse / 44 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinodacarcA nAmakaraNe'pi no videzadAsatA devarSi kalAnAtha zAstrI bhAratavarSamidamasmAkaM nijanidhInAM mahApuruSANAM, sthAnAnAM, prAkRtikasAdhanAnAM ca cirAdupekSakatvena suprasiddham / vayaM mArutaputrasadRzAH smaH / idaM zrUyate yad hanumAn alaukikaparAkramI AsIt, parantu nijaM parAkramaM sa svayaM na vetti sma / yadAnyaH kazcit taM tasya parAkramamavocat, sa pratyabhijJAmivA'karot / rAmAyaNe samudrollaGghanAya jAmbavAneva taM protsAhayAmAsa, tadanantarameva cA'mAnuSasAdhAraNAni kRtyAnyanvatiSThat saH / manye, bhAratamapi tathaivA'sti / asmAkaM deze santi mahAmahAnti prAkRtAni vastUni, girayo, nadayaH, parvatAH, prAcIna sAhityam / parantu vayaM na jAnImo'sya mahattvam / yadA vaidezikAH samAgatya bodhayanti yad yauSmAkI seyaM saMskRtabhASaiva vizvabhASANAmAdijananI, etasyA vyAkaraNaM vizvasmin sarvAdhika parimArjitam - tadA vayaM gatAnugatikakriyayA gaDDarikApravAhapatitA iva jAdadaM sagauravamAneDayAmaH / iti bhAratIyAnAM bhAgadheyasya seyaM viDambanA / ko na jAnAti yad yadA'smAkaM vaidikavijJAnasya AdhAragranthAnAM prakAzanaM sagauravaM saguNagrAhaM ca zarmaNyAdi-(jarmanI)pAzcAtyadezIyairvidvadbhiH kRtaM, tadanantarameva mahAmahadbhirmukhairbhAratIyAstathAkathitA vidvAMso'pi vedAnAM mahattvasya ghaNTAghoSabhArebhire, vaidikasAhityasya punaruddhAraM ca prArabdhavantaH / asmin sabhyatAyuge evaMvidhAni nidarzanAni na durlabhAni syuryadasmAkaM mahAkaveH kAlidAsasya, mahato bhASAzAstriNaH pANineH, pataJjalervA viSaye rUsadezIyairamarIkAdezIyaizca navInaprakAzitapustakeSu yadadhunaiva likhitaM, yadasmAkaM kadAcidapyazrutapUrvaM stAt tasya tathyasya gaveSaNAyai cA'pyasmAbhirna kadA'pi ceSTitaM syAt / saMskRtabhASAyAM ye zabdA vartante teSAmapabhraMzasaraNyA'nyAsu vizvabhASAsu kati zabdAH kiMvidhA nirmitAH, sAmpratikavyavahArabhASAsu ca saMskRtasya kiyantaH zabdA avikalamucyante ityAdyapyasmabhyaM vaidezikA eva bodhayanti / / ... etasmAdapyadhikamAzcaryAspadaM vastu tadidamasti yadasmAkaM bhArate bhAratIyA bhAratIyanAmasu na zraddhadhati / brAhmaNakuleSvapi AcAra-vyavahAre, bhojana-pAnayozca yatpAzcAtyasabhyatAsAGkaya samupaiti, taddUre tiSThatu / kintu nAmakaraNe tu na kimapi kAThinyam !! AGgalapradezeSu jorja, jona, smitha, robarTa ityAdikAnAM parigaNitAnAM nAmnAmeva pauna:punyena parivRttiM kRtvA yadA "vApatismaM" (Baptism) kriyate, tadAsmAkaM 45 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gIrvANabhASAyAM bhagavatkRpayA parelakSAH, anantAH sumadhurAH, suvAcyAzca zabdarAzaya etadarthaM vidyante / tathA'pi sAGkaryapUjakAH mahApuruSAH svaputrINAM 'rItA', 'anitA' iti AGglAbhinetrIsulabhAni nAmAni sAgrahaM gRhNanto 'laukikamAhlAdaM gauravaM cA'nubhavanti !! pAzcAtyanAmAni "DriMkavATara" DUliTila " ityAdIni na santyanvarthAni, kintvasmAkaM bhArate sArthakAni lalitAni nAmadheyAni para:- sahastram / tathApi ye svaputrasya bhAratIyaM nAma 'gopAla' ityapi "jI. pAla" iti likhanti teSAM videzIyanAmaprema kathaMkAramucitam ? itazca videzIyA bhAratIyanAmnAM saubhagena etAvanmugdhA yatsvasantatInAmeva na, api tu svabhavanAnAM svavyApArasaMsArasya cA'pi nAma bhAratIyaM kartuM lAlAyante / kAzmIra - dezavAsI eka: AMgla bhAratIyaH (eMglo iMDiyana) madIyasya bhavanasya "maMjunikuMja " iti nAma dRSTvA iyAnmugdhaH samabhUt yat svakIyasya nirmAsyamAnasya bhavanasya tadidaM nAma syAdityarthaM matsakAzAdanumatiM grahItumasAvAgacchat / smarAmi yacchArmaNyadezIyenaikena viduSA svakIyaM nAma " kaNvaH" prasedhitamAsIt / oNksapharDanagare tulanAtmakabhASAvijJAnasya (kampereTiva philolojI) prAdhyApakena maiksamUlara (maiksa myUlara ) nAmakena sugrathitena purAtattvavidA tu svakIyanAmno bhAratIyakaraNaM "mokSamUlarabhaTTaH" iti kRtamAsIt / likhitamekatra tena svalikhitavedabhASyasya puSpikAyAm - "zArmaNyadezajAtena zrIgotIrthanivAsinA / mokSamUlarabhaTTena bhASyametad vilekhitam // " (Ox = go: Ford = tIrtham) ityAdi / videzajAteSu vidvatsu bhAratIyanAmnAM kRte yadA iyAnAdarastadA durbhAgyahatA AGglAnAM bhAratavAsino mAnasaputrA rItA - anitAdinAmnAmAmreDanaM kurvanto garvAyante - ityato adhikaM kiM bhaveddaurbhAgyam / saurASTradezIyAH jAnanti yad gurjaradezasthA mogalA api svanAmnA saha 'yUsupha dharmasI', 'habIba padmasI' ityAdi dharmazrIpadmazrI Adi-saMskRtazabdasAmyaM vahataH zabdAn prayuJjAnA na saGkucante / 'hAjI jeThA gokula' - nAmnA prasiddho vyApArI mugala eva / smarAmyekaM purAtanaM vRttaM yad yadA rUsadezastha bhAratIyadUtAvAso bhAratIyaH sannapi videzIyAmAGglabhASAmeva vyavAharat svanAmapaTTamapi 'embasI' (embesI) ityevA'likhat tadA rUsasarvakAreNa patramekaM vilikhya bhAratasarvakAro'nuruddho - yat rUsasthe bhAratIyadUtAvAse bhAratIyA hindI bhASA Ahosvit rUsIyabhASaiva vyavahAryA, nA''GglI bhASA iti / tadA saMsadi vimarzAnantaraM pradhAnamantrimahAnubhAvena prAcInanItizAstrAnumoditaM 'dUtAvAsa' iti nAma yathAkathaJcidadhigataM, tatprabhRti ca tadeva tatra pracalati ! hindeziyAyAM vizvavidyAlayIyA upAdhayaH santi dharmAdhyakSa, upAdhyAya, AcArya ityAdaya: / vayaM tu bI.e., ema.e., ema.esa.sI., pIeca.DI. ityAdIni vaidezikalipighaTitAnyupAdhinAmAni zirasA vahAmaH / asmAbhiraparamapyekam iNDoneziyA - sarvakArasya saMskRtanAmasnehasya pramANaM samupalabdham / hindeziyAyAH vAyuyAnasevAvyavasthAyA nAmakaraNArthe tatra "garuDa" padasya garuDacihnasya ca manonayanaM sarvasammatyAM abhUt / 46 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kintu saMskRtazabdasyA'sya prayogArthaM bhAratasarvakArasyA'numatigrahaNamAvazyakamAsIt, ataH iNDoneziyAsarvakAreNa bhAratasarvakArasya samIpe'numati-prArthanA preSitA yadarthaM bhAratena saharSa svIkRti dattA'pi / tena bhAratena, tasyAH saMskRtabhASAyAH padasya kRte, yasyA mamatvaM tena kadA'pi na kRtamAsIt !! vayaM tu kathayiSyAmo yatsaMskRtajananyA upari vizvasya pratyekaM saMskRtajJasyA'dhikAro'sti / - astu, prasAdasyA'yaM viSayo yatsarvakAra eSu dineSu evaMvidhasthaleSu saMskRtasva surucirapadaprayogamArabdhavAn api / kocInasthitaM bhAratIya vAyusenAprazikSaNa kendramapi "garuDa"nAmnA'laGkRtam / TraoNmbesthitaM aNuyantraM (eTomika riekTara) "apsarA' iti nAmnA smaryate / mohamayIsthasya ekasya AturAlayasya nAma 'azvinI' iti azvinIkumArayordevabhiSajoH puNyasmRtau sthApitamasti / seyaM parasparA'smAkaM hRdayasya punarjAgarteH pariNAmo vA syAt anukaraNaM vA syAt kintu tadidaM zubhaM lakSaNam / .' zIghramevA'smAbhiH svakIyasaMskRteH, sabhyatAyAH, bhASAyAH, sadAcArasya ca mahattvaM jJAsyate, videzIyakaraNasya, vizeSataH AGglIkaraNasya ca pravRttiH parityakSyate iti vizvasimaH / etadarthe prayatno'smAkaM bhAratIyAnAM sarveSAM mukhyaM, gauravapUrNaM ca kartavyam / samprati deze yad yugaparivartanaM sAtamasti tena bhAratIyatAyA gauravaM punarAvartiSyate ityasmAkaM dRDho vizvAsaH / C/8, pRthvIrAja ror3a, sI.. skIma, jayapura phona : 0141-2376008 47 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthasamIkSA 'zabdaprabhedaH' (zabdabhedaprakAza:) samIkSakaH DA. rUpanArAyaNa pANDeyaH saMzodhako sampAdakau ca - pa.pU. AcAryazrIvijayazrIcandrasUrIzvaramahArAjaH saahityvaacspti-mhopaadhyaayshriivinysaagrshc| prakAzakaH - zrIrAMderaroDajaina saMgha, zrIzaMkhezvarapArzvanAtha jaina derAsara peDhI, aDAjaNa pATIyA, rAMdera roDa, sUrata-395001, pho. (0261) 2687488 pra. va. - 2067 vi., pR.saM. 8+12+222 / mUlyam - 250/ . vibudhavANyAM vividhAH kozA vidvadvayaviracitAH / kozakAreSu vizrutena vizvaprakAza-sAhasAGkacaritAdigranthAnAM praNetrA nikhilavaidikamatAnAM cA'tIva pAraGgatena paNDitena mahezvarakavIndreNa 'zabdabhedaprakAzaH'. iti kozaH zabdAnAM prayoge saMzayAnAM nirAkaraNAya, azAbdikAnAM ca samyagbodhAya praNItaH / tasyaiva kozasya vRttiH (TIkA) zrIjJAnavimalopAdhyAyena 1654 tame vikramAbde viracitA / saiva TIkA saMzodhya sampAdya ca zrIvijayazrIcandrasUrIzvareNa zrIvinayasAgareNa ca prAkAzyaM nItA / granthe'smin catvAro nirdezA vilasanti - (1) zabdabhedanirdezaH, (2) oSThyadantauSThyavakArabhedanirdezaH, (3) USmabhedanirdezaH, (4) liGgabhedanirdezaH / nirdezeSu yathAkramaM 133, 36, 59, 44 padyAni santi / granthAnte granthakRtprazastirapi zobhate / yadyapi granthakAreNa granthasya nAma"zabdabhedaprakAzaH' iti kRtaM, tathA'pi TIkAkAreNa grantho'yaM 'zabdaprabhedaH' ityevA'bhihitaH / granthAnte sampAdakamahodayAbhyAM dvAtriMzat pariziSTAnyapi pradattAni / granthAt prAk hindIbhASayA zrImatA vidyAsAgaramahAbhAgena granthAdInAM samIkSAtmakaH paricayaH prAstUyata / laghukAye koze'smin zabdAnAM bhedA anekazaH prastUyante / granthakRt svayaM nigadati prathame nirdeze - 'prAyo bhaved yaH pracuraH prayogaH, prAmANikodAharaNapratItaH / rUpAdibhedeSu vilakSaNeSu, vicakSaNo nizcinuyAt tameva // kvacinmAtrAkRto bhedaH, kvacid varNakRto'tra ca / kvacidarthAntarollekhAcchabdAnAM rUDhitaH kvacit // " (zabdapramedaH 1/2-3) 48 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - atraM vRttikAro vadati - "ya: prayogaH zabdaH prAyo bAhulyena pracura: analpo bhavet syAt, tameva vicakSaNo vibudhI nizcinuyAt kAvyAdau nibadhnIyAt eveti nizcayArthakamavyayam / keSu satsu ? rUpANi prathamAdivibhaktyantalakSaNAni, tAnyAdau yeSAM tAni rUpAdIni, AdizabdAd liGgAdIni teSAM bhedA rUpAdibhedAH, teSu rUpAdibhedeSu vilakSaNeSu asadRzeSu satsu / kiMbhUtaH prayogaH ? pramANaM vidantIti prAmANikAH dhanapAlavararuci-mAgha-harSa-kavikAlidAsAdaya:, teSAmudAharaNAni, arthAt zAstrANi teSu pratItaH prasiddhaH prAmANikodAharaNapratItaH / / atra granthe kvacit kutrA'pi sthAne, mAtrayA svakhyaJjanasamudAyAvayavena kRto mAtrAkRto bhedaH zabdAnAm agArAgArApagApagApramukhANAmasti / (zlo. 5) / ca punararthe, atra zAstre kvacit sthAne varNaiH akSaraiH kRto bhedaH, avazyA'vazyAya- pratizyAvo - ( zlo. 7) ttamAnuttamAhatAnAhatodArAnudAra (zlo. 12) pramukhAMNAM zabdAnAmasti / punaratra zAstre kvacit kutracidekasmAdarthAdanyo'rtho'rthAntaram, tasyollekha: prakaTIkaraNam arthAntarollekhaH, tasmAd arthAntarollekhAd mihira - muhira ( zlo. 30) pramukhANAM zabdAnAM bhedo'stIti / kvacit kutrA'pi sthAne rUDhitaH ziSyaprayogAnusArAt zabdAnAM jAmbuvadAdInAM bhedo'stIti // " asmin koze saGgRhItAn mAtrAdikRtAn zabdaprabhedAn samyag vijJAya ko'pi vidvAn mahanIyAnikAvyAni praNetuM prabhavet / atra kozakRtaH prazastirnitarAM satyaparakA'sti "kartuM cetazcamatkAraM, satAM hartuM viparyayam / saMzayaM ca nirAkartumayamasya parizramaH // chando'nuprAsayamaka - zleSacitreSu nirNayaH / eSvevA'syopayogazca, kaverjAyata eva vA // " (tatraiva, pR. 119) liGgabhedanirdezagatAn zabdAn parihAya sarve zabdA atra vidvadvaryeNa vRttikAreNa vyAkaraNazAstrAnusAraM vyAkhyAtAH parizrameNa / tad yathA 1. " dRzyete yugapat sUryAcandramasAvatreti darzanaM vA darza: / " darzastu saGgame sUryacandrayoravalokane / pakSAnte vaidikavidhau, darzazca samudAhRtaH // ' 2. 'spRzaMt saMsparze'* (dhAtusaGkhyA - 5 / 98), spRzati sparza: / 'padaruja' 5 / 3 / 16 (siddhama0 ) // iti ghaJ / sparzanaM vA "sparzo rujAyAM dAne ca sparzane sparzake'pi ca " [vizvaprakAzaH, zAntavargaH zlokaH 5 ] 3. 'spazaH sautraH ' spazati spaza: / 'spazaH praNidhiyuddhayoH " [vizvaprakAzaH, zAntavargaH zlokaH 3] 4. 'mRzaMt Amarzane '** (dhAtusaMkhyA - 5/102) AmarzanaM sparzaH, mRzyate'nena marzaH, sparzaH / 000 / 7. 'zoMc tanUkaraNe'+ (dhAtu saMkhyA - 3 / 4) nizyati nizA / 'upasargAdAto Do'zya:' ( 5 / 1 / 56 ) || 'Niza samAdhau ' (dhAtusaMkhyA 'spRza saMsparzane' ('mAdhavIyA dhAtuvRttiH', tudAdigaNa: 129, pR. 488, prAcyabhAratIprakAzanam, vArANasI, 1964) / TIkAkAraH kathaM 'spRzaMt saMsparze' iti paThati ? na jJAyate / anyatrA'pi dhAtupATho yatra tatra bhidyate / sampAdakavaryAbhyAmapyatra kimapi noktam / tAbhyAM sandarbhanirdezaH kasmAd granthAt prastuta: ? iti na jJAyate mayA / nirdeSTavyaH sa granthaH | (atra dhAtavaH siddhahemacandravyAkaraNastha-dhAtupAThamAzritya nirdiSTAH santi // saM.) ** 'mRza Amarzane' (mA.dhA.) + 'zo tanUkaraNe' (mA.dhA.) 49 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 / 149) nezanti samAhitamanaskA bhavantyasyAmiti vA nizA / 'sthAdibhyaH kaH' 5/3/82 // iti kaH / - " nizA dArudaridrAyAM syAt triyAmAharidrayoH " [vizvaprakAzaH, zAntavargaH, zlokaH 14]" (tatraiva, pR. 70) asyAM vRttau na kevalam amara - nighaNTu- vizvaprakAza-vaijayantIprabhRtayaH kozA evodAhRtAH, api tu manusmRti-bhAgavata purANa - zizupAlavadhAdInAM granthAnAM vacanAnyapyudAhRtAni / (draSTavyam - pR. 9, 85, 117 ityAdi) itthaM vRttikAreNa vividhazAstrANAM pANDityaM yathAsthAnaM pradarzitam / asya granthasya sampAdane samAdaraNIya-sampAdakAbhyAmatIva parizramaH kRto'sti / anusandhAnadRSTyA pariziSTAnAM saGkalananindanIyamasti / granthasya mudraNe'pi yadyapi bhUriparizramo vihitaH, tathA'pi kecana mudraNadoSAH sntyev| ( dra0 - pR. 50, 86 ityAdi) vidvajjanaiH grantharatnamidaM sarvathA saGgrAhyamasti / jayati saMskRtaM saMskRtizca / ~~~X~~~ 50 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marma gabhIram munikalyANakIrtivijayaH (1) saGgItajJatA vizvavizrutaM saGgItajJaM mojhArTa-nAmAnaM kazcana yuvako'pRcchat - 'mahodaya ! bhavAn etAvatyalpe vayasi kathamiva mahAn saGgItakAro'bhavat ? ahamapi saGgItakalAyAM naipuNyaM prAptumicchAmi / ki bhavAMstadarthaM me kAnicana sUcanAni dAsyati vA ? ahaM tadanusAraM saGgItaM zikSituM prayatiSye' / __ mojhArTena tasya savistaraM saGgItakalA-piyAno-tadanyavAdyAdInAM zikSaNArthaM tannaipuNyaprAptyarthaM ca saMbodhitam / prAnte ca mandasvareNa kathitaM yat - 'evaM bhavAn yadi nairantaryeNa niyatatayA ca sAdhanAM kariSyati tadA triMzatA varSeH samagre'pi saGgItavizve bhavAn agragaNyo bhaviSyati' / ___yuvakenoktaM sAzcaryaM - 'triMzatA varSeH ? paraM bhavAMstu dvAdaze vayasyeva nipuNasaGgItajJatvaM prApya vizruto jAta AsIt !!' mojhArTena kathitaM - 'satyaM tat / kintu saGgItakalAyAM naipuNyaM kathaM prAptavyamityetadahaM kasyacana praSTuM naiva gatavAn kadAcit !!' / (2) pIDA vedanA ca ..ekasya mahAtmanaH kenacana gabhIrarogeNa zastrakriyA kartavyA'bhavat / ekena vizrutena zastrakriyAcikitsakenA'tIva sAvadhAnatayA tasya zastrakriyA kRtA / yadA ca sa mahAtmA sajJAmalabhata tadA cikitsakastaM pRSTavAn - 'mahAnubhAva ! bhavaccharIre kutracidapi kA'pi pIDA vedanA vA jAyate vA? kRpayA kathayatu' / mahAtmA naivodatarat / cikitsako vAraM vAraM tadeva pRSTavAn tathA sanirbandhaM kathitavAn - 'yadi bhavAn na kathayet tadA vayaM tadanurUpamauSadhaM kathaM dAsyAmo bhavate ? ataH kathayatu kRpayA / bhavato vraNaM rUDhaM na veti jJAtumicchAmo vayam' / tadA mahAtmanA kathitaM - 'zArIrikI pIDA tu bhavatyeva kintu tayA mama na kA'pi hAniH, yato me AtmanastayA na kA'pi vedanA bhavati !' Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3) pApI kaH? cInadezasyeyaM ghaTanA / ekasyAM kRSibhUmau daza kRSIvalAH kAryaM kurvanti sma / athA'kasmAdeva meghagarjanamArabdhaM vidyutazca sphUrjanapUrvakaM muzaladhArayA vRSTiH samArabdhA / kRSIvalA nijanijaM zirastrANaM rakSantaH samIpasthe devAlaye AzrayaM gRhItavantaH / vRSTervego vRddhi gataH / sahasA taDitpAto'bhavat devAlayasya cA'grabhAgo dhvasto jAtaH / bhittayaH kampitumArabdhAH / ekena karSakeNa kathitaM - 'bhagavAn hyasmabhyaM kupito'sti - iti tarkaye / asmAkamekena kenacit kiJcidapi mahApApaM kRtamasti' / tadA'nye vadan - 'evaM, tarhi sa ito bahiniSkAsanIyaH kathamapi mRgayitvA / tadaiva bhagavAn prasanno bhavitA' / athaiko'vadat - 'vayaM sarve'pi svIyasvIyaM zirastrANaM vAtAyanAd bahirdhArayAmaH, bhagavAneva pApinaM nirUpayiSyati' / sarve'pi tacchraddhAya varSati jale vAtAyanAd bahirhastaM niSkAsya zirastrANaM ca dhArayitvA sthitAH / sahasaiva taDitpAto'bhavat karSakasya caikasya zirastrANaM bhasmasAdabhavat / sarve'pi kathitavantaH - 'ayameva sa pApI / niSkAsyatAM sa bahiH' / sa dInavadanaH sAzrunayanazca prArthitavAn - 'kRpayaivaM mA kurvantu / nA'hamasmi pApI / parizrameNaiva jIvikAM prApnomyahaM, na punaryathAkathaJcit / mama patnI laghUni cA'patyAnyapi santi / yadyahaM mriyeya tarhi teSAM ko vA''dhAraH ? kRpayA mAM bahirmA niSkAsayantu' / kintu na ko'pi tasya vacanAnyavAdhArayat, nirdayatayA ca taM devAlayAd bahirapAsArayan / rudan sa yathAkathaJcit kasyacan vRkSasyA'dhastAd gatvA sthitaH / yAvacca sa tatra tiSThati tAvadeva punarapi devAlayasyopariSTAt taDit patitA, tatra sthitAzca navA'pi karSakAH kSaNArdhenaiva bhasmIbhUtA abhavan / prAya etAvatparyantaM te tasyaikasya karSakasya puNyaireva jIvantaH Asannanu !! ko vA jAnIyAt ?? (4) guroranveSaNam eko yuvA gurumanviSyan AzramamAgataH / gururhi tadA'nyAn jijJAsUna upadizati sma / anenA'pi tasyopadezaH zrutaH / tadanantaraM sa kAMzcana ziSyAnakathayat - 'bhoH ! ahaM tvatra guroH sakAzAd gabhIraM tattvajJAnaM prAptumAgata Asam / kintu guruH sAmAnyamupadezameva dadAno mAM nirAzaM kRtavAn / adhunA kiM karavANi ?' tadaikena ziSyeNa sasmitamuktaM - 'bandho ! guruhi carmakArasadRzo'sti / carma gRhiitvopvisstto'sti| asmatpramANAnusAraM ca tat kartayitvA pAdatre ca sIvitvA dadAti !! Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuvAda: zAntiH | munidharmakIrtivijayaH yA zAntiH paripakvabodhato jAyate sA zAntirdIrghakAlInA bhavati / kA'pi ghaTanA paristhitizca tAM zAntimazAntirUpeNa parAvartayituM na zaknoti, yatassA zAntidvaMyojhajhAvAtayormadhye pravartamAnA kSaNikA zAntirnAsti kintu zAzvatA ciraJjIvInI zAntirasti / etAdRzIM zAnti prAptuM janA na zaknuvanti, yatasteSAM dhIniM ca nAsti / te janAH kSativazAdapavitratAvazAccA'jJAnino'ndhAzca santi / yAvanneccheyuste kSati saMmArjayitumapavitratAM ca dUrIkartuM tAvatte saMpUrNatayA'jJAnina eva tiSTheyustathA na ca kadAcidapyAdhyAtmikamArge gantuM zaktAH syuH / anuvAda: duHkham munidharmakIrtivijayaH - asmAkaM duHkhaM nyAyapUrNamasti / taduHkhamasmAkamajJAnasya kSaterduSkRtyAnAM caiva phalamasti / taduHkhaM tvaM svayamevA''mantrayasi, na ko'pi tvAmAgrahayati / yadyevaM na syAttarhi sa tatpariNAmAd mukto bhavettathA'nyo niraparAdhijIvastatphalamupabhujyAt / kiJca nyAyo nAma siddhAnta eva na tiSThettarhi, taM nyAyaM vinA sarvamapi jagat na kSaNamAtraM tiSThet, sarvato'rAjakatA'vyavasthA ca prasaret / bAhyadRSTyA'nyajanena jIvo duHkhIbhavatItyAbhAsate, kintu sA kevalaM bhramaNaiva / satyaM jJAnaM yadA prApyate tadA sA bhramaNA'dRzyaiva bhavati / 53 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyAnuvAda: (gUrjaramUlam) kAraNa ke lAlajI kAnapariyA mArA udaramA saLagatAM agnine jo se zAMta kI zake tema na hoya to saLagAvI do jagatanA sarva annabhaMDAro; kAraNa ke onA hovAno koI artha nathI. mArAM nagna zarIrane jo se DhAMkI zake tema na hoya to phUMkI mAro kApaDa banAvatI sarva milone; kAraNa ke onA hovAno koI artha nathI. AvaDI moTI dharatI para mAre rahevA eka jhUpaDaM na hoya to kI nAkho jamInadosta gaganacuMbI mahelAtone; kAraNa ke anA hovAno koI artha nathI. mArAM jIvataramAM jo capaTIya ajavALU pAtharI khare tema na hoya to olavI nAkho pelA jaLahaLatA sUryane kAraNa ke anA prakAzavAno kazo ja artha nathI. A pRthvI para mane janma ApI | anI javAbadArIomAMthI jo e chaTakI jato hoya to kahI do pelA Izvarane ke saMkelI le enI sRSTine saMkelI le anI sarva lIlAone ane kSIrasAgaramAM jaIne nirAMte UMghI jAya suMvALI zeSazaiyA para kAraNa ke ane jAgatA rahevAno koI adhikAra nathI. kAvyasaMgraha: 'sUryacaMdranI sAkhe' pArzva prakAzana, amadAvAda pra.A.,2007, kAvya kramAMka 127, pR. 145-156 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyAnuvAdaH | (saMskRtAnuvAda:) nAsti ko'pi hetuH| DaoN. kizoracandra pAThakaH mamodare jvalantamagni zamayituM yadi na te samarthAH, tarhi bhasmasAt kuru jagata: sarvAnnannabhANDAgArAn / yatasteSAM sadbhAve . nAsti ko'pi hetuH / / mama vastrahInavapuSaH saMvaraNe yadi vandhyAni tAni, tarhi prajvAlaya sarvANi vastranirmAtRNi vastrayantragRhANi / yatasteSAM sadbhAve . nAsti ko'pi hetuH / vipule pRthivItale matkRte nivasanArthaM kuTyekApi na bhavet, tarhi vidhvaMsaya sarvANi nabhasspaeNzi mahAlayAni / yatasteSAM sadbhAve nAsti ko'pi hetuH ! asmin mama jIvanaprasare prakAzalezaprasaraNe yadi niravakAza: sa:, tarhi nirvApaya amuM dIptimantaM sUryam / yatastasya prakAzane nAsti ko'pi hetuH ! evaJca asmin jagatItale janiM pradAya svakartavyaparAGmukho yadi IzvaraH, tarhi ucyatAM sa yat saMvRNotu sa tasya sakalAM sRSTiM sarvAzca lIlAzca / sukhaM ca zetAM kSIrAbdhau masRNAyAM zeSazayyAyAm / yato naSTAdhikArasya tasya jagatyAM jAgaraNe nAsti ko'pi hetuH ! ~~Xwww padmapANi, 7, Anandanagara, cakkaragaDha ror3a, amarelI-365601 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyAnuvAda: (3115:00 COL) What a Wonderful world Bob Thiele - George David Weiss I see trees of green, red roses too I see them bloom for me and you And I think to myself What a wonderful world! I see skies of blue and clouds of white The bright blessed day, the dark sacred night And I think to myself What a wonderful world ! The colours of the rainbow so pretty in the sky Are also on the faces of people going by And I think to myself What a wonderful world ! I see friends shaking hands saying how do you do? They're really saying I love you And I think to myself What a wonderful world ! I hear babies crying, I watch them grow They'll learn much more than I'll never know And I think to myself Yes I think to myself What a wonderful world ! Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyAnuvAdaH (saMskRtAnuvAdaH) adbhutaM jagat !! munikalyANakIrtivijayaH pazyAmyahaM haritavRkSAn, raktapATalapuSpANi cA'pi madarthaM tAni phullitAni bhavadarthaM vA'pi tato'haM cintayAmi svayaM kIdRzamadbhutaM jagat !! vilokayAmi nIlamambaraM meghasamUhaM sita - gauram kRSNazarvarImatipavitrAM projjvalapuNyamayaM vAsaram tatazca cintayAmi svayaM kIdRzamadbhutaM jagat !! meghadhanuSo varNakA adbhutakA nabhaso bhUSakAH itastato vicaratAM janAnAmAsyalAsyakAH ato'haM cintayAmi svayaM kIdRzamadbhutaM jagat !! nirIkSe'haM suhRdaH parasparaM hastadhUnakA : 'kathamasti bhavAn ?' - pRcchakAH te'pi 'prINAmyahaM bhavanta' miti sollAsaM zaMsakAH tatazca cintayAmyahaM nanu kIdRzamadbhutaM jagat !! pazyAmyahaM rudato DimbhAn saMvardhamAnAMzcA'pi te prApsyanti tAvajjJAnaM yadahaM jJAsye na kadA'pi tathA ca cintayAmi svayaM Am ahaM cintayAmi svayaM kIdRzamadbhutaM jagat !! ~~~X~~~ 57 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathA kathaM pAtraM na bhiyate ? munidharmakIrtivijayaH kasyacit samrAjo dvApeko bhikSukastiSThannAsIt / samrAT pRSTavAn - kimicchasi ? bhikSuka uvAca - na kimapyadhikamicchAmi, ekaivecchA'sti, yad mamedaM bhikSApAtraM bhriyeta / rAjan ! laghu pAtramasti, tatpAtraM bibhRhi / samrAjA cintitam - etattvatIva laghu pAtramasti / kimannena etad bharaNIyam ? tatkSaNaM samrATa kozAdhyakSamAdiSTavAn - bhikSukasya pAtrametad bibhRhi suvaNamudrayA, iti / yAvat samrAjo nidhirna rikto jAtaH tAvat bhikSukasya pAtre suvarNamudrA bhRtAH, tathA'pi tatpAtraM nyUnameva sthitam / samrAT pRSTavAn - kathaM pAtraM na bhriyate ? bhikSuko'vocat - rAjan ! etatpAtraM mAnavIyakaroTyA racitamasti / tatpAtraM kiM kadA'pi bhriyeta vA? tatpAtreNa kadA'pi tRptirnA'nubhUyate / tRSNA zAntA naiva bhavet / 58 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - kathA viralAni saMskAramUlyAni muniH akSayarattavijayaH [1] mAtRbhaktaH putraH ananyo'sti jIvane pitrorupakAraH / naikerjanaiH svagRhasya bahiH sabahumAnaM likhyate 'mAtRdevo bhava' 'pitRdevo bhava' iti / itivAkyamAlikhya te tayorupakArasya RNatarpaNasyA'nubhavaM kurvanti / paraM, vastutaH kiM nAma RNatarpaNam ? uktaM lekhanameva na satyamRNatarpaNam / paramantimAvasthAyAM tayoH pUrNa samAdhidAnakaraNaM nAma satyamRNatarpaNam / 'jananInI joDa sakhI nahi jaDe re lola' (jananI jagati ananyA iti paGkterbhAvArthaH) iti prasiddhAyA gurjarapaGkterjIvanasAtkaraNaM nAma satyamRNatarpaNam / yaH pitrorupakAraM pratikSaNaM smRtvA etadvidhamRNatarpaNaM karoti, sa putraH pitroruttamaH sutaH kathyate / vayamatra tAdRzasyaiva putrasya pravRttaM satyavRttaM smarema / : trayo bhrAtaraH / ekA mAtA / trayANAM bhrAtRRNAM pitA'vasAnaM prAptavAn / ataH sarve'pi duHkhinaH saJjAtAH / samayo vahati sma / zanaiH zanaiH sarve duHkhamuktA jAtAH / ekasmin dine ta evaM nirNItavantaH - "pituH sarvasaMpattevibhAgaH kartavyaH, ataH paraM vayaM sarve pRthak pRthag nivatsyAmaH / yato gRhe klezasya ko'pi prasaGgo na bhavet' iti / A gRhAt sarvadhanaM vibhAgIkRtam / pazcAd, mAtA kena saha vased ? iti praznaH samupasthito jAtaH / jyeSThau dvau putrau vimRSTavantau - "saMvatsare dvAdaza mAsA bhavanti / vayaM ca trayaH putrAH smaH / ato mAtA kramAt trayANAmapi putrANAM gRhe caturazcaturo mAsAn yAvannivased" iti / ___ idaM zRNvan mAtRbhaktaH saMskArazIlo vicakSaNo laghutama putrastvaritaM samarpaNabhAvena prAha - "vRddhamAturitthaM kramo na kartavyaH / yAvajjIvamahaM mAtaraM tIrthamiva seviSye / kRpayA mahyaM lAbhaM yacchatAm / mAtrA mahyaM jIvanaM dattaM, tatastasyA yAvajjanma paricaryAyA lAbhamapi kRpayA bhavantau mahyaM yacchatAm / " .. tadAnIM sammukhameva sthitAyAstanmAturnetrAbhyAM jalalavA apasRtAH zrutvedaM tanujasya laghorbhaktiyutaM hArdikaM vacanam / svajIvane vayamapIdRzaM paramaM putratvaM prApnuyAmeti kathAyAH preraNA / Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [2] paramA svasthatA AsIt kazcillaghugramaH / ekaH pravakta- munirAjastasmin grAme caturmAsArthamAgatavAn / pratidinaM pravacanAni bhavanti sma / ekaH zrotA pravacane nityamAgacchati sma / mAsA vyatItAH / pravaktRmunivaryA api tatbhrAturniyamabaddhatAyai dhanyavAdaM yacchanti sma / paramekadA'yaM nityakramo vikSipto jAtaH tasmin dine pravacanasamaye sa bhrAtA nA''gataH / munayaH sAzcaryA saJjAtAH / anyedyuH sa AgataH / anupravacanaM munivaryaiH sa pRSTaH nA''gatavAn bhavAn ?" - bhrAtA prAha- "na, na / evameva / hyastane dine mama prativezo bhATakaM gRhaM tyaktvA'gacchat, atastaM prasthApayituM gata Asam / " " bhrAtaH ! gate dine pravacane kathaM kAraNaM zrutvA munivarAH zIghramupadezaM dattavantaH "re ! mahAzaya ! sAMsArikakAryArthaM jinavacanazravaNasya mahAmUlyaM phalaM mA vismara / sAMsArikakAryavyastatAyAM svIyA ArAdhanA nUnaM na tyaktavyA" iti / "om gurudeva !" - karau saMyujya ziro dhUnayitvA ca zrAvakabhrAtA pratyuktavAn / "bhavato vArtA nitarAM satyA / dvitIyasminnavasare sAvadhAno bhaviSyAmi / " evamuktvA punaH sAdhUn praNamya sa gataH / tatpazcAd munirAjazrAvakabhrAtrorvArtAlApaM zRNvan nikaTasthaH kazcidanyo bhrAtA munirAjamupasarpya prAha- "guruvaryAH ! bhavadbhiradhunA yena saha vArtA kRtA, tasya eka eba yuvA putra AsIt / yo'kasmAd hyastane dine mRtyumAptavAn.... / ' - ~~~X~~~ "kim ?" - uktasatyavArtAM zrutvA munivarAH kiGkartavyamUDhA iva saJjAtAH / " sa tu kazcit prativezo bhATakaM gRhaM tyaktvA gata' iti uktavAn ?" - AghAtena te'vadan / "tena saha 'navasastasya putra eva tatprativezaH / putrasyA'ntimasaMskArakriyAyAH kAraNAdeva sa gate dine pravacane nA''gatavAn / " amunA bhrAtrA spaSTatA kRtA / parame duHkhe'pi kIdRzI sAdhuvAdArhA svasthatA ? kIdRzI virAgasyottamA'vasthA ? harSAzruNA saha stabdhalocanA munivarA api taM zramaNopAsakaM gRhasthaM sAntaHkaraNamanumoditavantaH / etaduttamaM vRttaM paThitvA vayamasya suvAkyabodhasyA'vatAraNaM svajIvane kuryAma - (1) svagRhe'pi atithivad vasanIyam / yata AtmA sarvadA duHkhavimukto bhavet / (2) jIvanaM ca sarvathA pathikAzramavad jJAtavyam / yata AtmA sukhe'lIno duHkhe cA'dIno bhavituM samartho bhavet / 60 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [3] svadoSadarzanam . svadoSadarzanaM jIvane nUnaM kartavyam / svadoSadarzanaM nAma svasmin doSANamanveSaNam / svasyA'parAdhAnAM ca sammArjanam / yadyapi svadoSadarzanamatikaThinamasti, yato vizvasya janAH paradoSadarzane'tiharSamApnuvanti / te pareSAM doSadarzanaM saharSa kurvanti, svadoSadarzane ca nitarAM dRSTivikalA bhavanti / te hi svadoSadarzanasya lAbhAn na jAnanti, yatasta etasmin svadoSAdarzane prayatnazIlA bhavanti / yathA vahnitApena mRttikAmuktaM hiraNyamatizobhate, tathA svadoSadarzanena doSamukta AtmA'pyatirAjate / kiJca vyAvahArikajIvane'pi tasya svadoSadarzanasya mUlyaM vardhate / vayamuktasya vRttasya bodhArthamekaM zobhanaM prasaGgaM smarema / parasmin deze pravRttametad vRttam / madhyAhnaH samayaH / 11-12 varSIyaH kazcid bAlaH kaJcidApaNaM gataH / tatratyApaNikastena vijJaptastatrasthadUrabhASopayogArtham / ApaNikaH sammatiM dattavAn / tadAnImApaNe grAhakA nA''san / kiJca, kAryaM kRtvA bAlaH zIghramatrA''gata AsIt / atastasya hastAvazuddhAvAstAm / tataH sa dUradhvaneH 'speaker' iti sevAmupayuktavAn / ApaNikasya mano'pi tasya vArtAlApe gatam / sanmukhataH kasyAzcit mahilAyAH svara AgataH - "helo ! kaH vadati ?" pratyuttare bAlo miSTabhASAyAM prAha - "helo ! zrImatIvarye ! ahaM bhavatyA udyAnapAlako bhavitumicchAmi / udyAnapAlanaM bhavatyA mahyaM dAsyate kim ?" "kSamyatAM, tatkAryArthaM tu mayA'nyaH kiGkaro niyukto'sti" - mahilA kathitavatI / "kintu, zrImati ! ahaM tatkArthiM bhavatyAH sakAzAd vartamAnAt sevakAdalpameva mUlyaM grhiissyaami|" - bAlaH punarvijJaptavAn / "sAdhu, kintu idAnIM tu matkiGkarakAryeNA'haM santuSTA'smi / " - "kintu, zrImatIvarye ! ahaM vinA mUlyaM mArgasya zuddhimapi kariSyAmi" - bAlo'vadat / bAlakasya zobhanAM vA rItiM dRSTvA''paNiko'pi utsuko jAtaH / atha pratyupAntAt mahilA spaSTaM pratyuktavatI - "bho ! yuSmadIyA vArtA jJAyate / paraM, madIyaH kAryakaro'tisujJo'sti / sa kArye dattAvadhAno dakSazcA'sti / tasya kAryarItyA'hamatyAnanditA'smi / etAdRzo nitarAmarhaH kiGkaro mayA kathaM tyajyeta ? kRpayAM kSamyatAM mahyam / " ... vArtA pUrNatAM prAptA / - hRSTamukho bAlo'pi ApaNikasyA''bhAraM matvA''paNAt prayAtuM tatparo'bhavat / atrAntare'prAptakAryo'pi - hAsyazIlaH sa bAlaH svasya sundaravArtArItyA''paNikasya hRdaye'vasat / 61 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ApaNiko gacchantaM bAlaM ruddhvA prAha - "zRNu ! tava vyavahArotsAhazca mama hRdayaM spRSTavantau stH| . / asau zrImatI tubhyaM kAryaM na dattavatI / paramahaM dAsyAmi / brUhi, madIya ApaNe kAryaM kariSyasi nu ?" bAlo 'na'kAraM paThitvA punaH sasmito'bhavat / ApaNikaH punaH savismayo jAtaH pRSTavAMzca - "evaM cedasau zrImatI kathaM kAryArthaM prArthitA tvayA?" bAlo miSTamuktavAn - "bhoH ! zrIman ! vastutastatzrImatyAH kiGkaro'hamevA'smi / kintu, matkAryamasAdhu asti sAdhu vA, tatkathaM jJAyeta ? matkArye kIdRzA doSAH santIti jJAtumeva mayA bhavato dUrabhASasyopayogaH kRtaH / yato doSAn jJAtvA tatsammArjanaM kartumahaM zaknomi" iti / laghorbAlasya mahatIM vArtA zrutvA''paNikasya prasannatA vRddhi gatA / itazca svadoSadarzanavRttyA so'muSyAH zrImatyAzcetasi api ananya eva sthitaH / samAptAvekA nityasmaraNIyA vArtA - svadoSadarzanena jIvanamamUlyaM bhavati, paradoSadarzanena tu jIvanaM nirmUlyaM bhavatIti / 62 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathA yogyatA sA. dhRtiyazAzrIH saMsArasya vicitrasvarUpaM dRSTvA nRpo bhartRhariH saMnyAsamaGgIkartuM sajjo'bhavat / guruM nirNItavAn svaJca sanyAsaM dAtuM vijJaptavAn / bhartRhareH pAtratAM draSTuM gurustasya parIkSArthaM kathitavAn, "gaccha pArve sthitAdavakarAt vastrasya jIrNakhaNDAni Anaya" / ya ekasamaye sampUrNarAjyasya nRpa AsIt taM gururavakaramadhye gantuM kathayati / bhartRharigurorAjJAM matvA'vakarAt vastrakhaNDAnyAnItavAn / gurudvitIyAjJAmAdiSTavAn yadatha vastrasya khaNDAni sIvitvA kaupInaM kRtvA paridhehi / bhartRhariH kaupInaM paridhAya punarupasthitaH / atha tRtIyAjJAM dattavAn yadatha piMgalAyAH prAsAde gatvA kathaya, "he mAtaH ! bhikSAM dehi" / ___bhartRharirgurorAjJayA piMgalApArve jagAma kathitavAzca "he mAtaH ! bhikSAM dehi" / bhikSAJca yAcitvA punarguroH pArve Agacchat / mAnasya apamAnasya ca sampUrNaparIkSAyAM suvarNamiva zuddhi prAptasya bhartRhareH sanmukhaM harSapUrNadRSTyA dRSTvA gururakathayat, "atha tvaM saMnyAsAya yogyo'si", bhartRharaye ca saMnyAsaM dattavAn / Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathA guronirdeza: sA. dRSTiyazAzrIH gurukulavAse eko rAjaputraH zAstrAbhyAsaM karoti sma / ekadA guruH kathitavAn, "tvaM asmin vRkSe Aruha" / ahaM tava zarIrasya parIkSAM kariSyAmi / rAjaputro'vocat, "guro ! ahaM kadA'pi vRkSe nA''rUDhaH, tarhi kathaM ArohiSyAmi / " gururavadat, "yasya manasi 'ahaM kuzalo'smi' evaM mAno bhavati sa jIvaH patati anyathA na, tatastava ko'pi vighno nA''gamiSyati" / rAjaputro gurvAjJAM matvA zanai: zanairAroDhumArabhata / sAvadhAnaM sa Aruroha / sa evaM cintitavAn yad gururmahyaM mArgadarzanaM dAsyati paraM gururmonamAzritavAn / rAjaputro vRkSasyA'gretanabhAgaM prApa / pazcAt so adha AgantuM prArabhata / aza guruH punaH punaH zikSitumArebhe / rAjaputro manAg vicitramanubhUtavAn / 'atha yadA'haM jAnAmi tadA punaH punarnirdezaM karoti / yadA nirdeza Avazyako'sti tadA gurumauno'bhUt / rAjaputro guroH paddhatiM nA''jAnAt / sa pRSTavAn, "kimarthamevaM karoti bhavAn ?" gururhasitvA'kathayat, "yadA tvamArohaH tadA tvaM cintitavAn yanmama kA'pi kuzalatA nAsti / tatazca tvamatyantaM sAvadhAnaM ArUDhaH / paraM tvArohaNAnantaraM tvaM cintitavAn yad mayi kuzalatA smaagtaa| tatastvaM nizcinto jAtaH / ato'haM tvAM punaH punaH sAvadhAnaM kartuM prayatnamakArSam / jIvane evaM bhavati - yadA naraH zikhare vartate tadA sa na adhaH pazyati / tadarthaM zikhare sAvadhAnatA Avazyakyasti / -x 64 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patra-carcA | pro. kamalezakumAra cha. cokasI . nandanavanakalpataroH gate 33tame aGke (32tame aGke madIyA ekA racanA prakAzitA vartate / tAm adhikRtya) 3 pRSThe DA. rUpanArAyaNapANDeyAnAM TippaNI ekA prakAzitA / taiH mahodayaiH - na jAne ko paramparAmanusarati pro. cokasImahAbhAMgaH - iti ekavacanamAzritya praznaH kRtaH / tebhyaH sAdaraM vinivedyate yad vArANAM paramparA asmadIyA nAsti / yadA asmadIyA paramparA eva nAsti, tadA kAM paramparAm anusaret pro. cokasImahAbhAgaH ? iti pratipraznaH / (vArANAM viSaye adhikAvabodhAya kRpayA paThantu pustakamidam - hamArA jyotiSa aura dharmazAstra (pR. 70 taH), lekhaka - harihara pANDeya, prakAzakaH - uttarapradeza hindI saMsthAna, lakhanaU u.pra.) . . atha ca gujarAtapradeze SaSThakakSAyAM saMskRtaM pAThyate / tatra ekaH pAThaH (prathamasatre SaSThaH pAThaH, pR. 20-22) vAraviSayakaH vartate / tatra tasya zIrSakam asti sapta vAsarAH / asmin pAThe yAdRzaM viSayavastu paThyate tAdRzaM vastu prati na me anurAgaH / ataH prathamaM mayA uktasya pAThasya sthAne tadanurUpameva ekaH pAThaH parikalpitaH / (sa cA'yamasti - sapta vAsarAH / (zIrSakam) tataH pAThAraMbhaH - saptAnAM dinAnAM samUhaM saptAhaM kathayanti / saptAhe sapta dinAni bhavanti / pratyekaM divasasya pRthak pRthaG nAmAni santi / saptAnAM dinAnAM nAmAni santi - ravivAsaraH somavAsaraH maGgalavAsaraH budhavAsaraH guruvAsaraH zukravAsaraH zanivAsaraH ca / ravivAsaraM bhAnuvAsaram api kathayanti janAH / budhavAsarasya aparaM nAma asti bhaumavAsaraH / guruvAsaraH bRhaspati-vAsara-nAmnA prasiddhaH vartate / / pratyekaM vAsaraH krameNa pravartate / adya yadi zukravAsaraH, hyaH guruvAsaraH AsIt, zvaH ca Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zanivAsaraH bhaviSyati / evameva adya yadi ravivAsaraH asti, parahyaH zukravAsaraH AsIt, parazvaH ca maGgalavAsaraH bhaviSyati / ) asmin pAThe yaH kramaH nirdiSTo vartate sa eva kramo'smAbhiratra svIkRtaH / vastutastu sa eva pAThaH sandarbhitAyAH racanAyAH bIjabhUtaH / (taM pAThaM pAThampATham abhivyaktiprabhAvanyUnatvAt upadezarahitatvAcca mayA pUrvamuparyuktaH pAThaH parikalpitaH, tataH padyazailyAm sA kRtirvicAritA kAvyatvena ca AkAritA, yA nandanavanakalpatarau prakAzitA / atha ca prasaGge'smin jJAnaprasAdavitaraNaikoddezyena vijJApyate yat - purA maiksiko - deze 5, romadeze 8, mizradeze etheMsadeze ca 10, yahUdIjaneSu bebIlonapradezeSu amerikAdezasthAnAm iMkAjaneSu 7 vAsarAH pracalitAH Asan / IsAIjanA: ravivAraM, yUnAninaH somavAraM, pArisanaH maGgalavAraM, asIriyanajanAH budhavAraM, mizra dezasthA: guruvAraM yavanAH nAma muslimajanA: zukravAsaraM, yahUdina: zanivAsaraM ca pavitram svIkurvantIti dik / -x 66 saMskRtavibhAga, bhASAsAhityabhavana, gujarAta yunivarsiTI, ahamadAbAda- 380009 Email : kamleshc25@yahoo.co.in Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marma-narma kIrtitrayI / ramaNaH mayA yAni skhalanAni purA kRtAni tAni tvayA kSAntAnyeva khalu ! tarhi kimarthaM punaH punastvaM teSAM smArayasi mAm ? ramaNI aho ! tat tu bhavato vismaraNaM na syAd yanmayA kSamito bhavAn - ityetadartham !! mullAnAsIruddInasya gardabho mRtaH / ataH sa uccai rodituM lagnaH / prativezinA samAgatyoktaM - 'mahodaya ! yadA bhavataH patnI mRtA tadA'pi bhavAn evaM naiva ruditavAn / adya kimarthaM vaivamuccai roditi ?' mullA kathitavAn - 'yadA me patnI mRtA tadA tu grAmajanAH sarve'pi mAmAzvAsitavanta Asan yat - - cintAM mA kArSIt, vayaM bhavataH kRte'nyAM striyamanveSayiSyAmaH - iti / kintvadya tu na ko'pi _mAmanyasya gardabhasya kRte AzvAsanaM dattavAn / ato rodimi !! 80 cha mahAn lekhako jyorja-barnArDa-zaoN-mahodayaH kenacit pRSTaH - 'bhavAn katamAt pustakAdadhikaM lAbhaM prAptavAn ?' tvaritameva sa udatarat - 'janAnAM deyAdezapustakAt (Chequebook) ! Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (nyAyAlaye-) dagdhaH ayaM yaH purata upaviSTo'sti sa sarvathA vizvAsaghAtI / pUrvaM tvayamasmatpakSe AsIt kintu sahasaiva virodhinAM pakSe sammIlitaH / vidagdhaH mAM kathayatu kRpayA, virodhinAM pakSe sthitaH kazcana yadi sahasA'smatpakSaM samAgacchet tadA ki bhavet ? dagdhaH tattu hRdayaparivartanaM bhavet, na punarvizvAsaghAta: !! bhikSukaH kRpayA kiJcana dadAtu, atIva kSudhito'smi / dinatrayAnna kiJcit khAditam / yuvakaH dAnecchA tvasti, kintu matpAbeM paJcazatarUpyakapatramevA'sti, parIvartastu nAsti / bhikSukaH parIvartaM tvahaM dAsye / (zatarUpyakapatrANi niSkAsayati) yuvakaH aho ! tarhi tvanena dhanenaiva kiJcit khAdatu !! ekasminnabhiyoge ekA vRddhA mahilA sAkSitvena nyAyAlaye samAhUtA / nyAyapaJjare sthitAM tAM sarvakArIyo'bhibhASako'pRcchat - .. 'pitAmahi ! kiM bhavatI mAmabhijAnAti vA ?' sA'vadat proccaiH - 'kathaM nA'bhijAnIyAm ? tvAmahaM tvajjanmaprabhRtyeva jAnAmi / tvaM hi bAlyAdeva duSTo durlalitazcA'si / tvayA khalu nijapatnyapi duHkhIkRtA, pratyahaM ca naike sAkSiNastvayA sAmadAna-daNDa-bhedairvazIkriyante - ityetat sarvamapi mama jJAtameva samyak / tvaM hi svaM nipuNaM caturaM ca manyase parantu samAje tava pratiSThA sarvathA nA'sti' / / zrutvaitat sa sarvathA hataprabho'bhavat / vRddhayA hi sarvajanasamakSaM tasya yazo dhUlisAt kRtamAsIt / tathA'pi kathamapyAtmAnaM saMyamya so'pRcchat - ___'astu mAtaH !, kintu bhavatI pratipakSIyamabhibhASakaM jAnAsi vA?' sA'vadat - 'Am Am! taM mahezakaM tvahamApAdamastakaM jAnAmi / bAlye tasya mUtra-purISAdikamapi mayaiva kSAlitamAsIt / sa tu sarvathA'lasastundaparimRjo madyapazcA'sti / pade pade kalahakaraNameva tasya ruciH / dvi-trAbhirmahelAbhistasyA'naitikasambandho'pi zrUyate / tAsu ca mahilAsu te patnyapyanyatamA' / pratipakSIyo'bhibhASako'pi tannizamya trapAvanatamukho stabdhazca saJjAtaH / etAvatA nyAyAdhIzastau dvAvapi svasamIpamAhUya mandamavadat - 'yadhuvayorekataro'pi mamA'bhijJAnaviSaye tAM pRcchet tadA yuvAM dvAvapyahaM vidyudAsande upavezya vidyutpravAhanodanena mArayiSyAmi' iti !! 68 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRtavibhAga: kathA pAiyavinnANakahA | A. vijayakastUrasUriH (1) bhAvadhamme ilAiputtassa kahA egaMmi nayare ego seTThI parivasai / tassa bhajjAe ilAdevIuvAsaNAe ego putto jAo / seTThiNA tassa nAmaM ilAiputto tti kayaM kameNa ya kalAkalAvaniuNo so jovvaNattho jAo / ___egayA sarayasamayaMmi mittajuo ilAiputto ujjANamuvagao, tattha teNa laMkhayamajhami naccaMtI egA rUva-jovvaNa-sohagga-kalA-kalAvanihI ceDI puloiA / tIe rUvanirikkhaNeNa akkhittacitto vammahapIlio saMjAo / kattha vi dhiiM na dharai / mittehiM pucchiyaM - 'vayaMsa ! kimeyaM sayalajaNahasaNijja ihaparalogaviruddhaM tae samAraddhaM ?' / bhaNiyamaNeNa - 'ahaMpi jANAmi jahA kulakalaMkahUyamiNaM, tA kiM karemi? aiduddharA me mayaNAvatthA' / tehiM bhaNiyaM - 'alamitthA'NurAgeNa, na khalu sIyalaM pi mAyaMgajalaM accaMtataNhANugao vi coddasavijjAThANapArago pahANabaMbhaNo icchai / mAyApiUNaM acvaMtaM dukkhaM hossai, tamhA 'saparobhayasaMtAvakAriNA kimaNeNa duTThajjhavasAeNa ? niyattasu eyAo ThANAo' / ilAiputteNa bhaNiyaM - 'ahaM pi eyaM sammaM jANAmi, kiM tu mama jIviyaM eyAe AyattaM, alAhi puNaruttabhaNiehi' / viyANio esa vuttaMto jaNayAIhiM / ilAisueNa laMkhiyA bhaNiyA - 'suvaNNasamaM dehi mama dAriyaM' / tehiM bhaNiyaM - 'akkhayanihI esA amhANaM, NavaraM jai eyAe kajjaM, tA amhehi samaM bhamasu, kalaM ca sikkhasu' / tao vArijjato vi mAya-piya-sayaNa-vaggehiM, agaNiUNa ubhayalogAvavAyaM, tANa majjhami paviTTho / jaNayAiNo vimaNadummaNA paDiniyattA / eso vi tehiM saha viharamANo sippamabbhassaMto 'vinnAyaDaM patto / vivAhadavvanimittaM rAyaM olaggiuM pavatto / rannA dinno pecchAvasaro / samADhattaM pecchaNayaM / niviTTho rAyA mahAdevIe saha siihaasnne| 1. veNNAtaTam - nagaravizeSaH / Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAgarayA ya saMpattA / ilAiputteNa nANAvihavinnANehiM AvajjiyANi logANa cittANi / nariMde ya adite na dei logo / rAyA puNa dAriyAe baddharAgo tassa vahaNatthaM taM bhaNai - laMkha ! paDaNaM karasu / so ya pAuAo parihittA asikheDayahattho vaMsaggassa aDDakaTThovari vivihakIlAhiM kIlai / jai kaha vi cukkejja, tayA dharaNIe paDio sayakhaMDo hojjA ! loeNa sAhukkAro kao / nariMde adite na jaNo dei / rAiNA bhaNiyaM - 'sammaM na diTTha, puNo karesuM' / teNa duiyavAraM pi kayaM / evaM taiyavAraM pi kyN| puNo vi raNNA mAraNatthaM alajjeNa bhaNiyaM - 'cautthaM vAraM kuNasu, jeNa adaridaM karemi' / logo nariMdAo 'picchiyavvAo ya virattacitto niyatto / vaMsasiharaTThio ilAiputto ciMtiuM pavatto - 'dhiratthu kAmabhogANaM, jeNa esa rAyA eIe raMgovajIviyAe nimittaM ca mama maraNamabhilasai / kahaM ca eyAe parituTThI bhavissai jassa mahaMteNAvi aMteurIvaggeNa tittI Na jAyA ? / tA dhiratthu me jammassa / jaM Na lajjiyaM guruNo, na ciMtiyaM lahuyattaNaM, na nirUviyaM jaNaNi-jaNayadukkhaM, paricattA baMdhu-mitta-nAgarayA, nA'valoiaM saMsArabhayaM savvahA niraMkusagaiMdeNa vva ummaggagAmiNA mae / imaM sayalajaNaniMdaNijjalaMkhayakulamaNusaraMteNa maliNIkao kuMdadhavalo tAyavaMso / tA saMpayaM kattha vaccAmi ? kiM karemi ? kassa kahemi ? kahaM sujjhissAmi tti ?' . evaMvihaciMtAureNa teNa samIvatthe kammi vi IsaragharaMmi devaMgaNAsarisarUvAhiM vahUhiM pUijjate muNiNo daTThaNa ciMtiaM - 'je mahiyamayaNA jiNiMdamaggaM samallINA te dhaNNA kayapuNNA / ahaM tu ettiyakAlaM vaMcio mhi, jaM na sevio jiNadhammo / eNhi pi. eyANa ANAe samaNadhammaM karemi tti evaM veraggamaggapaDiyassa samAroviyapasatthabhAvassa sukkajjhANANa majjhe gayassa visujjhamANalesassa samAsAiyakhavagaseDhiNo samuppannaM kevalaM nANaM / saMpattA devayA, bhaNiyaM ca aNAe - 'paDivajja davvaligaM, jeNa vaMdAmo' / paDivanne davaliMge, devayAe vaMdio / pattA tiyasA, nivvattiyaM sIhAsaNaM, tattha nisanno surAsuranariMdehi vaMdio ilAiputtakevalI duvihaM dhammaM vAgarei / savve niyaniyasaMdehe pucchaMti / kevaliNA vAgariyA / vimhiyamaNAe parisAe pucchiyaM - 'bhayavaM? kahaM puNa eyAe laMkhakannAe uvari te eriso rAgo jAo?' / tao niyayavuttaMtaM kahiuM ADhatto - 'io ya taiabhave vasaMtapuranayare ahaM diyavarasuo Asi / esA puNa me bhAriyA / nimvinnakAmabhogANi tahArUvANaM therANamaMtie pavvaiyANi / muNiyabhavasarUvANa vi avarupparaM neho NA'vagao ! tao devANuppiA ! ahaM uggaM tavaM kAUNa AloiyapAvakammo namokkAraparo mariUNa surAlae samuvavanno ! esA puNa jAimayAvalittA eAo ThANAo aNAloiyapaDikkaMtA mariUNa devaloge gayA / Aukkhae tao cuo samANo haM ibbhakule uppanno / esA puNo jAimayadoseNa 1. prekSitavyAt / 70 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahamakule jAyA / tao me puvvabhavabbhAseNa eyAe uvari guruaNurAgo jAo' / evaM kevaliNA bhAsiyaM bhAvaMtIe tIe ghi jAIsaraNapuvvayaM kevalaM saMjAyaM / evaM suNatANaM rAiNA mahAdevIe vi ya kevalaM pattaM / evaM cattAri vi kevaliNo jAya tti // uvaeso - kahaM ilAiputtassa, pavittaM bohadAiNiM / / soccA bhavvA ! payaTTejjA, bhAvadhamme suhAvahe // bhAvadhamme ilAiputtassa kahA samattA // - dhammuvaesamAlAe // (2.) corikkavisae duNhaM viusANaM kahA kuDuMbapariposatthaM, corakammojjayA buhA / * paradukkhaM pi chiMdaMti, buhajummaM niyaMsaNaM // bhoyanariMdassa avaMtInayarIe devasammo viNhasammo a nAma mAhaNA duNNi bhAyarA viusavarA chadaMsaNaviuNo veyaveyaMgapAraMgayA saMti / lacchI-sarassaINa egatthavAsAbhAvAo te viusA aIva niddhaNA saMti / tANaM bhajjAo vi paibhattiparA susIlAo atthi / egayA bhoyaNAbhAveNa duhiyAo tAo bhajjAo niya-niyappiyaM kaheire - 'causaTThikalAsu tumhe coriyakalaM jANeha na vA? jai jANeha tA corikkaM kAUNaM kao vi dhaNaM ANaeha' / evaM soccA dhammapattIe annuvAyaM alahamANA kiMpi ciMtiUNa bhoyanariMdamaMdire rattIe coriyaM kAuM gayA / rAyapAsAe pacchaNNaM paviTThA / tattha suvaNNa-rayaya-maNi-mANikka-pavAlarAsiM pAsittA 'eyANaM haraNamaIva pAvaM'ti satthe kahiyaM, evaM viyAraM kiccA dhannAgAresu gaccA sAlINaM dupoTTaligaM baMdhiUNa matthaesuM ThaviUNa jayA niggayA, tayA bhoyanariMdo mahArihasayaNe sutto Asi / pallaMgasamIvaMmi ego makkaDo hatthe asiM ghettUNa sAvahANo nariMdaM rakkhai / tAhe pallaMguvari ego sappo maMda maMdaM saMcaramANo niggao / tassa chAyA nariMdovari paDiyA, taM daTTaNa sappabuddhIe nariMdaM pahariuM laggo / tayA te viusA tArisaM asaMjamasaM daTThaNa sigghayaraM makkaDaM niggahiuM laggA / makkaDo vi asiM ghettUNa tehiM saha joddhaM putto| evaM halabole jAe jaggio nariMdo mAhaNe pucchai - 'ke tumhe ? katto AgamaNaM ?' / te saccaM karhitiamhe corikkatthaM ettha samAgayA, tuNNaM gacchaMtA amhe eyaM kavi sappabhameNa asiNA tumammi paharamANaM pAsiUNa rakkhaNatthaM aNeNa saha juddhaM kiccA tumaM rakkhitthA' / niveNa pucchiyaM - 'kiM avahariyaM' / tehiM vuttaM sAlINaM poTTaligA bhariyA, jo "sudaNNAidavvaharaNaM mahApAvaM' atthi, tao bhoyaNatthaM Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAlidhaNNaM ciya avahariya' / tao nariMdo ciMtei - 'murukkho makkaDo atthi, aNeNa appaNo rakkhA kila appavahAi hoi / jai corikkatthaM ee paMDiA mama maMdire na AgacchaMtA, tayA haM eeNa kaviNA avassaM hao hoto| ao ee viusA sakkArArihA ceva' / tao viuse kahei - 'tumhANaM jaM iTuM, taM maggeha' / evaM kadhittA bahudhaNaM tANaM dAviUNa visajjei / pacchA nariMdeNa makkaDAo apparakkhaNaM cattaM ti / evaM viusA corikkaM kuNaMtA vi parabAhaM cayaMti // uvaeso - soccA viusasiTThANaM, cariyaM jaNabohagaM / sayA hie payaTTejjA, saMtosaM mANase dhare // corikkavisae duNhaM viusANaM kahA samattA // - bhoyanariMdakahAe // (3) ramaNIe parAbhUassa sikaMdarassa kahA duggaiddArabhUyAe, ramaNIe jio na ko ? / jagajjayaNasIlo vi, rAyA sikaMdaro jahA // dusahassavAsAo puvvaM gIsavisae sAhasio mahAsUro sikaMdaro nAma mahArAyA Asi / bAlattaNao Arabbha tassa ajjhAvago rAyanIiviyakkhaNo sammaggadaMsago 'arisToTalo' nAma asAhAraNo viusavaro gurU ahesi / so sikaMdaro sayA gurusevAparo ANAe vaTTamANo jovvaNe vi cattakAmabhogAhilAso paraMgaNAsu diDhi pi akuNaMto, kevalaM jasa-kitti-vijayakaMkhiro guruNo pahAveNa aNegadesavijayaM kaasii| vIsapasiddho so egayA savvadisAvijayaM kAuM icchaMto pabalaseNAparivario ,guruNA saha niyanayarAo niggao / magge khuhA-pivAsA-parissamaM agaNaMto pabalUsAhajuo dUsahejjanariMdavagaM jayaMto kameNa irANadese samAgao / tattha kAo vi mahAnayarAo bAhiraM sibiraM Thavia sayaM ujjANamajhe bhavvapAsAe Thio / egayA AsArUDho so girisiharamAlAlaMkiya-vivihapaesasohaM nirikkhaMto aggao gacchamANo niyarUvanijjia-devaMgaNaM maharisINaM pi cittakkhohakAriNi egaM suMdara pAsei / sA accabbhuyarUvA suMdarI taM sasiNehanayaNakaDakkhehiM tADittA kAmavisayavisamucchiyaM karei / so vi kAmaggahagasio taM ciya pAsemANo sabalo vi vimUDhamaNo aggao gaMtuM asamattho tattha cciya niccalo Thio / sA bAlA vi mohittA niyaTThANe gayA / samIvavaTTiNA guruNA savvA eva tassa ceTThA nirikkhiA / so vi nariMdo guruM daTThaNa jAyakkhoho puNaravi sAvahANacitto saMjAo / egayA niyapabalaseNAmajjhe uvaviThTho so sikaMdaro maMti-seNAvaipamuhasuhaDavarANaM aggao niyaparakkamavattaM kahei, tammi ya kAle tassa gurU tattha samAgaMtUNa 72 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahAsamakkhaM taM avahelei - 'jaM vijaikkarasiyANaM purisANaM itthIrUvAvalogaNaM pi bhayaMkaraM, jAo daMsaNamettAo vIriyaM haNeire, hAlAhalamiva kajjaM kuNaMti / vIrapurisANaM nariMdANaM ca naragaduvArasamA tA satthesu gaNiA, tAsi suMderaM pi visamavisAo vi mahAbhayajaNagaM' evaM avahelittA niyAvAse gao / so mahAnariMdo bAlattaNAo gurussa uvagAraM sumaraMto sahAsamakkhaM evaM niMdio garahio vi mauNeNa ahodiDhi kAUNa savvaM sahei / kiMtu maNami accaMtadUmio vivihavigappe kuNaMto kiyaMtakAlaM tattheva ThAUNa sahaM visajjittA niyapAsAe Agao / tattha vi khaNaM diTThasuMdarIe suMdarayaM, khaNaM appaNo nibbalayaM, khaNaM guruNo daDhimaM viyAraMto evaM niNNayaM karei - 'kayA vi tIe ramaNIe muhaM na pAsemi'tti niyacittaM thirIkarei / taha vi aNAikAlamohabbhAseNa iMdiyANaM ca pabalattaNeNa nibbalassa tassa citte sacciya ramaNI Agacchai / tayA so taM ciya ramaNIrUvaM jhAyaMto vimhariyaniyakajjo sahasA niyamAsarayaNaM ArohittA tIe suMdarIe gharaMmi samuvAgao / sA vi sikaMdaraM pAsittA accaMtaharisiyacittA taM sakkArei sammANei a / tayA so saMbhariyaguruvayaMNo 'hA ! ahaM kiM karemi ? niyarajjAo jagajjayaNapivAsAe niggao haM eIe ramaNIe parAio, majjha savvaM naTuM, logA vi kiM maM vaissaMti ? alAhi eyAe' - evaM viyArittA paccAgaMtuM pavaTTai / tayA sA suMdarI iMgiyAgAreNa tassa maNobhAvaM jANittA kahei - 'ki pacchA gaccheha ? attha AgamaNe tumaM ko nivArei ? saccaM mama kaheha, haM tu niyarUva-mai-kalA-saMpayAe maharisINaM pi cittaM khoheuM samatthA / mama aggao so varAgo ko ? khaNeNa tassa gavvaM viNAsemi / ahaM vIsamohiNI irANanariMdaputtI amhi, majjha caraNesu mahApurisA vi nivaDaMti, tayA to tumhANaM nivArago ko ?' / sikaMdarassa gurUrNa uvariM aviyalA saddhA, Ayaro sammANo ya apuvvo, taha vi tIe rUvAsatto so gurukayaniyatirakkAravuttaMtaM savvaM kahei / tassa muhAo gurukayanArIvisayAvamANaM soccA koheNa aIva payaMDA roddasarUvA saMjAyA / sA taM pai vaei - 'he kumAra ! tumha guruNA samattathINaM suMderassa sattIe sAhasassa ya avamANaM kayaM, teNa ajjA'haM paiNNaM karomi "jaM kalle tumhANa guruM ahaM rUveNa sattIe sAhaseNa ya mama pAyapaDaNasIlaM na kAhaM, tayA alaM me jIvieNaM / mama nayaNabANapurao tassa vayassa nANassa aNubhavassa ya kA gaNaNA !' / sikaMdaro vaei - 'so mama gurU savvapoggaliyasuhAo paraM vaTTai, saeva ajjhappaciMtaNaparo dhammasatthalihaNatalliccho kAlaM gamei / taM kAvi rUvavaI suMdarI cAliuM asamatthA' / tayA sA ramaNI vaei - 'so vi kiM maNUso na? tassa hiyayaM pi kiM na ? hiyae kiM visayaummIo vi na jAyaMti? kayA vi tassa mayappAyaM hiyayaM hojjA taha vi ahaM tassa hiyayaM sareNa rUveNa nayaNakaDakkhehiM sajIviyaM sommAyaM avassaM karissaM'ti kahittA niyakajjakaraNaparA jaayaa| sikaMdaro vi tIe sAhasakammaM daTuM icchaMto niyaTANe smaago| bIyadiNaMmi paccasakAle tassa gurU dhammasatthatthaciMtaNikkaparo vaTai, tayA sA saMdarI accabbhuyavesadhAriNI tassa ujjANe samAgaMtUNa mahurasareNa gAei, tIe gANasavaNe pasupakkhiNo vi khaNamettaM mUDhA jAyA / tassa gurU vi satthatthAI ciMtamANo tIe mahurajjhuNIe akkhitto samANo 73 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taggIyasavaNeNa AkaDDiyacitto khaNaM vAmUDho saMjAo, tassa ya gattAI siDhilIbhUyA, cittaM pi saMkhuddhaM jAyaM / maNasA ciMtei - 'kA esA gAei'tti nirUvaNatthaM vAyAyaNe ThAUNa bAhiraM pAsei, tayA ugghADiyamatthayaM niyaMbajAvalaMbamANadIhakesiM gayagAmiNi maMdaM maMdaM saMcaramANiM accharagaNANaM pi rUveNa parAbhavaMti divvasareNa gAyaMtiM ramaNijjarUvaM ramaNiM pAsei, pAsittA jarAjajjariadeho vi jAyativvakAmAhilAso mUDhamaNo so ujjANamajjhe gacchai, tattha gaMtUNa tIe rUvasohaM daTThaNa mayaNAnaladaddho so suMdarIkhaMdhe hatthaM Thavei, sA vi taM pAsittA cittakhoheNa hiTuMmi pAsei / / ___tayA so kahei - 'ahaM tumaM kAmemi, mae saha kAmabhogAiM bhuMjasu' / sA vi ramaNI Isi vihasia lajjaM dharaMtI vaei - 'jai mama paiNNaM pUrejja, tayA ahaM ahonisaM tumaM sevissAmi' / tIe rUvavimohio so pucchai - 'kA tumha paiNNA?' / sA kahei - 'jai tumhe turaMgIbhUa ciTThaha, ghoDagIbhUyatumhANamuvari uvavisittANaM hatthe kasaM dharittA vAhemi, tayA jAvajjIvaM tumha ANAe vaTTissaM' / evaM soccA tivvarAgapAsabaddho so turNgiibhuuo| jayA sA turaMgIbhUaM taM ArohittA vAhei, tayA tIe saNNAperio so sikaMdaro tatthA''gaMtUNa tayavatthaM guruM pAsei / sA vi suMdarI sikaMdaraM daTThaNaM kahei - 'diTuM majjha mAhappaM, mama purao sattimaMtA vi purisA tiNAyaMti' / vimhariyagurusiNeho so sikaMdaro vi puvvuttaM guruvAyaM - 'jaM itthIo naragaduvArasamAo' iccAI suNAvittA 'tumhANamuvaeso kattha gao ?' tti uvahasei / tayA gurU nAyaparamaTTho sikaMdaraM kahei - 'he vaccha ! tuM mohAo khaliyaM maM daTThaNaM tUsesi, paraMtu tumaMmi mae diNNaM nANaM tumae viyAriyaM siyA, hiyayaMmi ya suTTattaNeNa dhariyaM hojjA, tayA evaM na uvhsejjaa| kiM ca, viyAresu tuM, jai esA ramaNI mArisaM vuTuM dhIraM gaMbhIraM sayA nANajjhANAsattaM pi erisaavatthaM kAuM samatthA, tayA juvvaNummattassa tumha kiM kiM na karejjA ? rUvamattA esA suMdarI kiMkarIbhUe amhe 'mae maisAmattheNa kerisaM kayaM'ti uvahasei / eyAe suMdarIe aggao amhe duNNi vi murukkha'tti kahitA so gurU niyAvAse gaMtUNa puvvaM piva jhANamaggo jAo / tayA so sikaMdaro sA viya suMdarI viyAriMti - 'eso kila dhIro gaMbhIro tattaNNU mahApuriso atthi, eyANaM purao amhe abuhA bAlaga cciya' // uvaeso - guruNo laddhamAhappa-sikaMdaraniyaMsaNaM / / soccA 'bhe paradArAo, dUrao parivajjaha' // ramaNIe parAbhUyasikaMdarassa kahA samattA // gujjaranaTTapabaMdhAo 75 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) buddhippahAvovariM hAliyassa kahA nIe vi suhakammehiM, dhImaMto jAyae kule / hAlieNA'vi buddhIe, raMjio bhUmipAlago // ko vi nariMdo cittaviNoyatthaM nayarAo bAhiraM vivihavaNarAiM pAsaMto bahudUraM jAva gao / tattha egaMmi khette kisikammaM kuNaMtaM hAliyaM pekkhei, taM dadruNa pucchei - 'paidiNaM kiyaMtadavvaM ajjesi ?' so kahei - 'ega rUvagaM lahemi' / tayA nariMdo kahei - 'teNa davveNa kahaM nivvahesi' / teNa vuttaM - 'tassa rUvagassa cauro bhAge karemi, tatto egaM bhAgaM ahaM bhakkhemi, bIaM bhAgaM uddhArage demi, taiaM aMsaM riNamokkhatthaM vAvaremi, cautthaM bhAgaM kUvaMmi pakkhivAmi' / evaM soccA tabbhAvatthaM ajANamANo puNo vi nariMdo 'kiM eyassa rahassaM'.ti pucchei / so hAlio vaei - 'paDhameNa bhAgeNa ahaM appANaM niyabhajjaM ca posemi / bIyabhAgeNa puttANaM bharaNaM kuNemi, jao te vi puttA vuDDattaNami amhe pAlissaMti, tao vuttaM uddhArage demi tti / taiabhAgaM mAya-piyarANamaTuM vaemi, jao haM bAlattaNe tehiM pAlio, tao uttaM riNamokkhatthaM vaavremi| cautthaM bhAgaM paralogasuhAya dANe demi, teNuttaM - kUvaMsi khivemi tti, jao taM davvaM paralogaMmi suhAya hossai' / evaM tassa aNubhavajuaM ihalogaaccaMtahiyakAriNi paralogasuhAvahaM vAyaM suNiUNa nariMdo aIva tUsIa / puNo vi so vaei - 'he karisaga ! tumhArisehiM maimataMpurisehi ciya mama rajjaM virAei, ao tumaM kahemi, jAva sayahattaM mama muhaM diTuM na siyA, tAva tumae esA vaTTA kAsai na kahiyavva'tti kahiUNa nariMdo niyAvAse go| - egayA sahAe varasIhAsaNasaMThio naravariMdo niyapahANapurisANamaggao hAliassa gUDhavakkassa rahassaM pucchei - 'jaM egaM bhAgaM bhuMjai, bIaM uddhArake dei, taiaM riNamokkhAya appei, cautthaM kUvaMmi nikkhivei' tassa ko bhAvattho ? evaM suNittA savve pahANA paccuttaraM dAuM asamatthA parupparaM pekkheire / tayA nariMdeNa kahiyaM - 'paNNarasadivasANamabhitarammi tumhehiM eyassa uttaraM dAyavvaM, aNNaha tumhe savve daMDis'ti kahittA sahA visajjiA / tANaM pahANANaM majjhe ego viyakkhaNo pahANo jaNaparaMparAo nariMda-kisIvalANaM milaNapasaMga naccA tassa karisagassa gharaMmi gao / taM kisIvalaM tassa vayaNassa rahassaM pucchai / buddhimaMto hAlio taM kahei - 'he pahANavara ! sayahuttaM nariMdassa muhaM jAva na pAsejjA, tAva imassa vayaNassa rahassaM kassa vi mae kahiyavvaM, evaM nariMda-vayaNa-pAsa-paDibaddho mhi, tao haM kahiuM kaha pAremi ?' pahANo vi tassa vayaNajutta iMgiyAgAreNa naccA hAliassa purao nariMda-paDigiiaMkiyasuvaNNamuddAsayaM Thavei / tayA nariMdAgiivaMtamuddAsayaM daTThaNa teNa hAlieNa tassa vayaNassa rahassaM jANAviraM / pakkhadivasaMte sahAmajhaMmi puNaravi nariMdeNa so cciya paNho pucchio, tayA sesapahANesu mauNeNa Thiesu nariMdassa purao teNa maMtiNA paccuttaraM diNNaM / taM soccA naravariMdo kahei - 'tumae avassaM hAliAo eyaM jANiyaM siyA' / nariMdo hAliaM bollAvittA sakkohaM pucchai - 'kahaM vayaNabhaMgo 75 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kao ?' teNa vRttaM 'mae vayaNabhaMgo na kao, jao puvvaM mae sayahuttaM sirimaMtANaM muhaM pAsittA tassa vayaNassa rahassaM kahiyaM' / nariMdo kahei 'kayA kattha vA mama muhaM diTThe ? / tayA teNa nariMdamuhaMkiyasuvaNNamuddAsayaM daMsiUNa kahiyaM - 'eAsu suvaNNamuddAsuM tumhANaM muhaM diTThe 'ti / tao tassa paccuttaradANakusalAe paNNAe tuTTho nariMdo taM muddAsayaM tassa cciya dei / evaM eso hAlio buddhippahAveNa rAyamANaNijjo jAo // eso - - hAlayassa kaha eyaM paratthe - ha ya sokkhayaM / suNittA 'bhaviyA ! tumhe, payatteha jahAsuhaM' // buddhipahAvovariM hAliyassa kahA samattA // ~~~X~~~ 76 - gujjarakA // Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na ye jAte vyasane nirAkuladhiyaH sampatsu nA'bhyunnatAH prApte naiva parAGmukhAH praNayini prANaprayogairapi / hImantaH svaguNaprakAzanavidhAvanyastutau paNDitAste bhUmaNDalamaNDanaikatilakAH santaH kiyanto janAH ? //