Book Title: Aap Kuch Bhi Kaho
Author(s): Hukamchand Bharilla
Publisher: Todarmal Granthamala Jaipur
Catalog link: https://jainqq.org/explore/009439/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyak-dizAbodhaka sazakta kathAsaMgraha Apa kucha bhI kaho lekhaka : DaoN. hukamacanda bhArilla zAstrI, nyAyatIrtha, sAhityaratna, ema. e., pIeca. DI. prakAzaka : paNDita ToDaramala smAraka TrasTa e - 4, bApUnagara, jayapura 302015 - Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 hajAra 600 3 hajAra 57 hajAra 600 5hajAra 200 hindI : prathama nau saMskaraNa : (1 mArca 1984 se adyatana) dasam saMskaraNa ( 25 disambara, 2005) yoga : marAThI: prathama saMskaraNa (san 1985) kannar3a: prathama saMskaraNa (san 1985) gujarAtI : prathama saMskaraNa (san 1986) aMgrejI: prathama tIna saMskaraNa : (san 1994) 3hajAra 200 8 hajAra 200 2 hajAra 200 mahAyoga: 76 hajAra 400 mUlya : dasa rupaye mudraka : jayapura prinTarsa prA.li. ema. AI. roDa jayapura Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya (dasam saMskaraNa) suprasiddha sAhityakAra DaoN. hukamacandajI bhArilla kI anupama kRti 'Apa kucha bhI kaho' kA hindI bhASA meM yaha dasam saMskaraNa prakAzita karate hue hameM atyanta harSa evaM gaurava kA anubhava ho rahA hai| isa saMskaraNa meM eka kahAnI 'eka keTalI garma pAnI' naI jor3I hai, jo apane Apa meM bejor3a hai| ukta kRti ke sandarbha meM hama prathama saMskaraNa ke prakAzakIya kA nimnAMkita aMza uddhRta karanA Avazyaka samajhate haiM - - "prastuta racanA meM DaoN. bhArilla kI eka se eka bar3hakara dasa kahAniyoM kA saMkalana hai / ye kahAniyA~ hamAre yahA~ se hI prakAzita 'jainapatha pradarzaka' pAkSika patra meM kramazaH prakAzita hotI rahI haiM aura snehI pAThakoM dvArA bharapUra sarAhI jAtI rahI haiN| inake sambandha meM hama svayaM kucha vizeSa na likhakara zodha-khoja kI gaharI pakar3a aura prakhara samAlocanA ke lie prakhyAta jaina sAhitya ke itihAsa ke marmajJa vidvAna zrI ratanalAlajI kaTAriyA, kekar3I (rAja.) ke vicAra prastuta kara denA hI upayukta samajhate haiM, jo unhoMne hameM ina kahAniyoM ke prakAzana kI preraNA dete hue likhe the| ve likhate haiM - 'jainapatha pradarzaka meM DaoN. bhArilla kI kahAniyA~ maiMne rucipUrvaka par3hI haiM / jaise ve jaina siddhAnta meM paTu haiM, vaise hI kathAzilpa meM bhI niSNAta haiN| gurUNAM guru paNDita gopAladAsajI baraiyA bhI isIprakAra donoM vidhAoM meM kuzala the, unakA 'suzIlA' upanyAsa jaina kathAzilpa kA sundara nidarzana hai| DaoN. sAhaba ne aneka naye vicAramaMthanoM ke sAtha bharata kA jo nUtana caritra diyA hai, vaha unakI kAvyamayI pratibhA kA camatkAra hai / kavi kisI se baMdhe hue nahIM hote| ve to apanI maulika pratibhA se kucha nayA hI sRjana karate haiN| vahI ina kahAniyoM meM hai| unakI pratibhA aura karmaThatA advitIya hai| ve vAstava meM ratna haiM, jo hameM saubhAgya se prApta hue haiN| paNDita hukamacandajI sAhaba (DaoN. bhArilla) kI ukta udbodhaka kathAoM kA alaga se eka bhavya saMgraha prakAzita ho to zreyaskara rhe| ' yadyapi hama svayaM ina kahAniyoM ke pustakAkAra prakAzana ke lie utsuka the; tathApi unake isa patra ne hamArI utsukatA ko saMkalpa meM badala diyaa| pariNAmasvarUpa prastuta prakAzana Aja Apake hAtha meM dete hue hama prasannatA kA anubhava kara rahe haiN| - prastuta prakAzana meM saMkalita dasa kahAniyoM meM se 7, 8 evaM 9 - ina tIna kahAniyoM kA eka saMkalana 'gA~Tha khola dekhI nahIM' nAma se bAhubalI prakAzana, jayapura dvArA mArca, Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1983 meM hI prakAzita ho cukA thA; jo hAthoM-hAtha samApta ho gayA, Aja anupalabdha hai|" DaoN. bhArilla una pratibhAzAlI vidvAnoM meM haiM, jo Aja samAja meM sarvAdhika par3he evaM sune jAte haiN| ve na kevala lokapriya pravacanakAra evaM kuzala adhyApaka hI haiM; apitu siddhahasta lekhaka, kuzala kathAkAra, saphala sampAdaka evaM AdhyAtmika kavi bhI haiN| Apane kramabaddhaparyAya' evaM paramabhAvaprakAzaka nayacakra' jaisI gUr3ha dArzanika viSayoM ko spaSTa karanevAlI kRtiyA~ likhIM, jinhoMne Agama evaM adhyAtma ke gahana rahasyoM ko sarala bhASA va subodha zailI meM prastuta kara AdhyAtmikasatpuruSa zrI kAnajIsvAmI dvArA vyAkhyAyita jina-siddhAntoM ko jana-jana taka pahu~cAne meM mahattvapUrNa yogadAna diyA hai| yahI kAraNa hai ki svAmIjI kI una para kRpA rahI hai| ve atyanta spaSTa zabdoM meM kahA karate the, 'paNDita hukamacanda kA vartamAna tattvapracAra meM bar3A hAtha hai|' uttamakSamAdi daza dharmoM kA vizleSaNa jisa gaharAI se Apane 'dharma ke dazalakSaNa' pustaka meM kiyA hai, usane janasAmAnya ke sAtha-sAtha vidvadvarga kA bhI mana moha liyaa| jise par3hakara vayovRddha vratI vidvAna paNDita zrI jaganamohanalAlajI zAstrI kaha uThe the - 'DaoN. bhArilla kI lekhanI ko sarasvatI kA varadAna hai|' 'satya kI khoja', 'tIrthaMkara mahAvIra aura unakA sarvodaya tIrtha', 'maiM kauna hU~ aura 'paNDita ToDaramala : vyaktitva aura kartRtva' bhI apane-Apa meM adbhuta kRtiyA~ haiN| adhika kyA likheM, unakA sampUrNa sAhitya hI AtmahitakArI hone se bAra-bAra par3hane yogya hai| inake atirikta 'bAraha bhAvanA : eka anuzIlana', padyamaya bAraha bhAvanA' tathA 'jinendra vandanA' evaM 'gAgara meM sAgara' bhI hamane prakAzita kI haiN| abhI hAla meM prakAzita 'pravacanasAra kA sAra', 'samayasAra kA sAra', 'pravacanasAra anuzIlana', 'samayasAra : anuzIlana', 'cintana kI gaharAIyA~', 'bikhare motI', 'sUkti-sudhA', 'bindu meM sindhu', 'maiM svayaM bhagavAna hU~, golI kA jabAba gAlI se bhI nahIM', 'dRSTi kA viSaya', NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana', 'adhyAtma navanIta' aura rakSAbaMdhana aura dIpAvalI ApakI navInatama kRtiyA~ haiN| ye sabhI apane Apa meM anUThI kRtiyA~ haiN| . ___AcArya kundakunda dvisahasrAbdI samAroha ke pAvana prasaMga para prakAzita DaoN. bhArilla kI navInatama kRtiyoM - AcArya kundakunda aura unake paMcaparamAgama, kundakunda zataka tathA samayasAra padyAnuvAda - ne bhI samAja meM apAra khyAti arjita kI hai| kundakunda zataka to vibhinna rUpoM meM abataka eka lAkha se bhI adhika saMkhyA meM samAja taka pahu~ca cukA hai| Apake dvArA likhita va sampAdita lokapriya mahattvapUrNa prakAzanoM kI sUcI anyatra dI gaI hai| Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhitya va samAja ke pratyeka kSetra meM unakI gati abAdha hai / tattvapracAra kI gatividhiyoM ko nirantara gati pradAna karanevAlI unakI nita naI sUjha-bUjha, adbhuta prazAsanika kSamatA evaM painI pakar3a kA hI pariNAma hai ki Aja jayapura AdhyAtmika gatividhiyoM kA kendra bana gayA hai| yaha bhI sabake lie gaurava kA viSaya hai ki di. 8 apraila 2001 ko rASTrasaMta AcArya zrI vidyAnandajI ke pAvana sAnnidhya meM deza kI rAjadhAnI dillI meM lAlakile ke maidAna meM DaoN. hukamacandajI bhArilla kA abhinandana samAroha sampanna huA; jisameM 'tattvavettA DaoN. hukamacanda bhArilla' abhinandana grantha kA lokArpaNa kiyA gyaa| yahI nahIM bhArillajI ke priya ziSya DaoN. mahAvIraprasAda Tokara ne 'DaoN. hukamacanda bhArilla : vyaktitva evaM kartRtva' viSaya para zodhakArya kara sukhAr3iyA vi. vi. udayapura se pIeca. DI. kI upAdhi prApta kI hai| isIprakAra aruNakumAra jaina ema. e. uttarArddha ke lie likhe gaye laghu zodha prabaMdha ke rUpa meM 'DaoN. hukamacanda bhArilla aura unakA kathA sAhitya' nAmaka graMtha likhA hai / ye donoM kRtiyA~ bhI prakAzita ho cukI hai| yaha 'Apa kucha bhI kaho' kRti bhI apane prakAra kI anUThI racanA hai| isameM paurANika prasaMgoM para nayA dRSTikoNa prastuta kiyA gayA hai| mUlata: bAta to purAnI hI hai; para prastutIkaraNa ekadama nayA hai, dizA-bodha denevAlA hai| ise par3hakara lagatA hai ki prathamAnuyoga meM bhI agaNita rahasya bhare par3e haiM, basa unheM pahicAnane vAlA cAhie / hamArA nirantara prayatna rahatA hai ki unheM bAhya kAryoM meM kama se kama ulajhanA par3e, jisase ve adhika se adhika sAhitya sAdhanA kara sakeM, para unake pravacanoM kI lokapriyatA ke kAraNa yaha bahuta kama sambhava ho pAtA hai| isa adbhuta racanA ke lie hama unakA AbhAra to kyA mAneM, hamArI to hArdika bhAvanA hai ki ve adhika se adhika kAla taka isa dizA meM sakriya rahakara sthAyI mahattva kA sAhitya nirmANa karate raheM, sAtha hI svAmIjI ke prabhAvanA udaya ko bhI jAgrata rakheM, unake dvArA jalAI gaI jyoti ko nirantara jalAye rkheN| isa prakAzana kA mUlya lAgata se bhI kama karane hetu jina logoM ne Arthika sahayoga diyA hai, pRthak se unakI sUcI dI gaI hai| unake isa sahayoga ke lie hama hRdaya se AbhArI haiN| prastuta prakAzana ko aura bhI adhika lokapriya banAne ke uddezya se sthAna-sthAna para citroM kA prakAzana kiyA gayA hai| citrAMkana kA kArya bAlahaMsa ke sampAdaka zrI ananta kuzavAhA dvArA kiyA gayA hai; jisake lie ve badhAI ke pAtra haiN| citroM kI kalpanA evaM prakAzana kA sampUrNa dAyitva vibhAga ke prabhArI zrI akhila baMsala ne bakhUbI samhAlA hai| ataH TrasTa unakA bhI AbhArI hai| - bra. yazapAla jaina, ema. e. prakAzana maMtrI, paNDita ToDaramala smAraka TrasTa 15 navambara, 2005 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krama mujhe Apa se kucha kahanA hai 1. Apa kucha bhI kaho 2. akSamya aparAdha 3. jAgRta viveka 4. abhAgA bharata anukramaNikA 5. ucchiSTa bhojI 6. parivartana 7. jarA-sA aviveka 8. gA~Tha khola dekhI nahIM 9. tiriyA carittara 10. asantoSa kI jar3a 11. eka keTalI garama pAnI abhimata pRSTha 1 9 17 21 26 31 36 42 54 66 81 87 93 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dillI prastuta saMskaraNa kI kImata kama karane vAle dAtAroM kI sUcI 1. zrImatI kastUrI devI pugaliyA haste zrI zubhakarana jugarAjajI pugaliyA, saradArazahara 2. dehalI kI eka bahana haste rAjendrakumArajI jaina, 3. zrI mahAvIraprasAdajI jaina, 4. ku. nehA, ku. zvetA, ku. dIpikA jhA~jharI, bar3anagara 5. zrImatI patAsIdevI indracandajI pATanI, lADanUM 6. zrImatI kusumabAI bhAnAvata, indaura bar3anagara 7. zrI sundaralAlajI jaina, indaura 8. sva. ratanabAI mizrIlAlajI ajamerA, bar3anagara 9. zrImatI zakuntalAbAI pATodI haste zrImatI premalatAbAI ajamerA, indaura 10. zrI mukeza phUlacaMdajI seThI, bar3anagara 11. zrI pavanakumArajI kAlA, bar3anagara 12. zrI narendrajI bilAlA, bar3anagara 13. sva. zrI komalacandajI godhA, bar3anagara 14. ku. anitA kAlA bar3anagara 15. zrI geMdAlAlajI mAravAr3I, bar3anagara 16. zrI saMjayajI pATodI, bar3anagara 17. zrI vimalacandajI pATodI, bar3anagara 18. zrI narendrakumArajI pATodI, bar3anagara 19. zrI gaMbhIramalajI bilAlA, bar3anagara 20. zrI pavanakumArajI chAjer3a, bar3anagara 21. zrI azokakumArajI zAha, bar3anagara 22. zrImatI ratanadevI dha.pa. sva. mahAvIraprasAdajI jaina, 23. zrImatI zrIkAntAbAI dha.pa. zrI pUnamacaMdajI chAbar3A, jayapura jayapura 501.00 501.00 500.00 500.00 500.00 500.00 500.00 500.00 500.00 251.00 251.00 251.00 251.00 251.00 251.00 251.00 29. sva. RSabhakumAra jaina putra zrI surezakumArajI jaina, pir3AvA 30. zrImatI vimalAdevI dha.pa. zrI sumeramalajI pahAr3iyA, tinasukiyA 251.00 31. zrImatI kusuma jaina dha.pa. zrI vimalakumArajI jaina 'nIrU kemikalsa' dillI 251.00 151.00 24. zrI bAbUlAla totArAmajI jaina, bhusAvala 25. zrI zAntinAthajI sonAja, akalUja 26. zrImatI razmidevI vIrezajI kAsalIvAla, sUrata 27. zrI mA~gIlAla arjunalAlajI chAbar3A, indaura 28. zrI mayUrabhAI ema. siMghavI, mumbaI 32. zrImatI bhAvanA jaina dha.pa. zrI sunIlakumArajI caudharI, bhIlavAr3A 33. zrImatI pAnAdevI mohanalAlajI seThI, gauhATI 34. zrImatI gulAbI devI dha. pa. zrI lakSmInArAyaNajI rArA, zivasAgara 35. zrImatI sohana devI dha.pa. sva. tanasukhalAlajI pATanI, jayapura 2100.00 1100.00 701.00 603.00 501.00 501.00 501.00 501.00 501.00 501.00 501.00 501.00 501.00 36. sva. zrImatI dhApUdevI dha.pa. sva. zrI tArAcandajI gaMgavAla kI puNya smRti meM, jayapura 37. zrI ajitakumArajI jaina, phirojAbAda 38. zrI kamala dozI, pratApagar3ha kula rAzi 101.00 101.00 101.00 101.00 101.00 101.00 16531.00 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2.00 12.00 1.00 lekhaka ke mahattvapUrNa prakAzana samayasAra anuzIlana bhAga-1 25.00 ahiMsA : mahAvIra kI dRSTi meM 3.00 samayasAra anuzIlana bhAga-2 20.00 maiM svayaM bhagavAna hU~ 3.00 samayasAra anuzIlana bhAga-3 20.00 rIti-nIti 3.00 samayasAra anuzIlana bhAga-4 20.00 zAkAhAra 2.50 samayasAra anuzIlana bhAga-5 25.00 tIrthaMkara bhagavAna mahAvIra 2.50 samayasAra kA sAra 25.00 caitanya camatkAra pravacanasAra kA sAra 30.00 golI kA javAba gAlI se bhI nahIM 2.00 pravacanasAra anuzIlana bhAga-1 30.00 gommaTezvara bAhubalI 2.00 paM. ToDaramala vyaktitva aura kartRtva 20.00/vItarAgI vyaktitva : bhagavAna mahAvIra 2.00 paramabhAvaprakAzaka nayacakra 20.00 anekAnta aura syAdvAda 1.00 cintana kI gaharAiyA~ 20.00 zAzvata tIrthadhAma sammedazikhara 1.50 tIrthaM.mahAvIra aura unakA sarvo.tIrtha15.00 bindu meM sindhu 2.00 dharma ke dazalakSaNa 16.00 bAraha bhAvanA evaM jineMdra vaMdanA .. 2.00 kramabaddhaparyAya kuMdakuMdazataka padyAnuvAda bikhare motI |zuddhAtmazataka padyAnuvAda 1.00 satya kI khoja 16.00 samayasAra padyAnuvAda adhyAtmanavanIta 15.00 | yogasAra padyAnuvAda 0.50 Apa kucha bhI kaho |samayasAra kalaza padyAnuvAda 3.00 AtmA hI hai zaraNa 15.00 pravacanasAra padyAnuvAda - 3.00 sukti-sudhA 18.00 dravyasaMgraha padyAnuvAda bAraha bhAvanA : eka anuzIlana aSTapAhur3a padyAnuvAda dRSTi kA viSaya arcanA jebI gAgara meM sAgara | kuMdakuMdazataka (artha sahita) 1.25 paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava 8.00 zuddhAtmazataka (artha sahita) 1.00 NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana 10.00 bAlabodha pAThamAlA bhAga-2 3.00 rakSAbandhana aura dIpAvalI 5.00 |bAlabodha pAThamAlA bhAga-3 3.00 AkaMTakaMda aura unake paMcaparamAgama 5.00TIta-vijJAna pAThamAlA bhAga-1 4.00 yagaparuSa kAnajIsvAmI 5.00 vItarAga-vijJAna pAThamAlA bhAga-2 4.00 vItarAga-vijJAna prazikSaNa nirdezikA12.00 12.00 vItarAga-vijJAna pAThamAlA bhAga-3 4.00 4.00 | tattvajJAna pAThamAlA bhAga-1 5.00 nimittopAdAna 2.1 tattvajJAna pAThamAlA bhAga-2. .. : 4.00 16.00 3.00 1 o 10.00 1 1 10. 1.00 maiM kauna hU~ Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mujhe Apase kucha kahanA hai kathA - sAhitya sAhitya kSetra kI sarvAdhika lokapriya vidhA hai| satya aura tathya ko jana-jana taka pahu~cAne kA isase adhika sazakta mAdhyama abhI taka koI dUsarA vikasita nahIM ho sakA hai| yadyapi ukta tathya se maiM aparicita nahIM thA; tathApi 'satya kI khoja' kI asAdhAraNa lokapriyatA ne merA dhyAna ukta tathya kI ora vizeSa AkarSita kiyA; kintu cAhakara bhI ativyastatA ke kAraNa usake bAda isa kSetra meM kucha bhI nahIM kiyA jA skaa| aneka upakrama Arambha karane ke bAda bhI adhUre par3e rahe / vyastatA bhI koI laukika nahIM rahI; apitu isa yuga ke samartha satyArthadRSTA, krAntikArI adhyAtmikasatpuruSa pUjya zrI kAnajI svAmI dvArA pradatta tattvajJAna ko AtmasAt karane evaM jana-jana taka pahu~cAne meM hI saMlagna rahA hU~ / pUjya gurudeva zrI kAnajIsvAmI kI atyanta vRddhAvasthA evaM vartamAna sAmAjika sthiti ke saMdarbha meM tattva kI surakSA ke lie maiM cAhatA thA ki unake dvArA udghATita mUlabhUta tathyoM ko, jinavANI ke marma ko, vivAdastha viSayoM ko suvyavasthita rUpa se sarala - subodha bhASA evaM sugama zailI meM sapramANa lipibaddha kara liyA jAya / vaha lipibaddha sAmagrI eka bAra unakI nigAha se bhI nikala jAve, jisase bhaviSya meM vivAda ke lie koI guMjAiza na rahe / pariNAmasvarUpa'kramabaddhaparyAya' evaM 'jinavarasya nayacakram " jaisI krAntikArI kRtiyoM kA janma huA, jinhoMne pUjya gurudeva zrI ke maMgala AzIrvAda ke sAthasAtha janatA-janArdana kA bhI bharapUra sneha prApta kiyA / 1. Aja yaha kRti parivardhita hokara paramabhAvaprakAzaka nayacakra nAma se prakAzita hai| Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ Apa kucha bhI kaho phira bhI kathA - sAhitya kI ajeya zakti se gaharAI se paricita hone ke kAraNa kathA - sAhitya sRjana sambandhI vikalpa nirantara banA hI rahA / kathA - sAhitya ke do rUpa haiM - upanyAsa aura kahAnI / yadyapi kahAnI kI apekSA upanyAsa kA AkAra-prakAra vistRta hone ke kAraNa apanI bAta prastuta karane ke lie usameM adhika avakAza rahatA hai; tathApi vyastatA ke isa yuga meM logoM ko itanA avakAza kahA~ hai, jo lambelambe upanyAsoM ko par3ha skeN| Aja to lambI kahAniyoM kI apekSA bhI laghukathAyeM adhika par3hI jAtI haiN| samAja ke isa rujhAna evaM samayAbhAva ne mujhe kahAniyoM kI ora abhimukha kiyA / satsAhitya kA nirmANa paramasatya ke udghATana ke lie kiyA jAnevAlA mahAn kArya hai; ataH isakA paThana-pAThana bhI paramasatya kI upalabdhi ke lie gambhIratA se kiyA jAnA cAhie; para Aja ise manoraMjana kI vastu banA liyA gayA hai| isaprakAra kA durupayoga kathA - sAhitya meM sarvAdhika huA hai| sAhitya kI sarvAdhika prabhAvazAlI evaM zaktisampanna yaha vidhA Aja logoM kA manoraMjana karane mAtra meM ulajhakara raha gaI hai - isase bar3A durbhAgya sAhitya va samAja kA aura kyA ho sakatA hai ? sAhitya ko samAja kA darpaNa kahA jAtA hai, para yaha nahIM bhUlanA cAhie kI sAhitya mAtra darpaNa nahIM; dIpaka bhI hai, mArgadarzaka bhI hai, preraka bhI hai / jo sAhitya prakAza na bikhere, mArgadarzana na kare, sanmArga para calane kI preraNA na de; mAtra vartamAna samAja kA kutsita citra prastuta kare yA manoraMjana taka sImita rahe, vaha sAhitya sAhitya nahIM, sAhitya ke nAma para kalaMka hai| jisaprakAra aNuzakti kA sadupayoga bhI ho sakatA hai aura durupayoga bhI; usake sadupayoga se yadi hama samRddhi ke zikhara para pahu~ca sakate haiM to durupayoga se sarvavinAza bhI sambhava hai / Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mujhe Apa se kucha kahanA hai ] isIprakAra sAhitya kI isa sazakta vidhA ke sadupayoga se yadi hama paramasatya ko jana-jana taka sahaja pahu~cA sakate haiM to durupayoga se anajAna janatA ko camatkAroM ke ghaTATopa meM bhI ulajhA sakate haiM, maMtra-taMtroM ke cakkara meM bhI pha~sA sakate haiM; kucha nahIM to manoraMjana ke nAma para unake isa mahattvapUrNa mAnava jIvana amUlya kSaNoM ko yoM hI barabAda to kara hI sakate haiM / jaina kathA - sAhitya meM bhI isaprakAra kI sabhI pravRttiyA~ pAyI jAtI rahI haiM / kathA - sAhitya kA dizAbodhaka yantra ( kutubanumA ) tattvajJAna hotA hai; kyoMki kathA-sAhitya kA sRjana hI tattvajJAna ko sarala-subodha rUpa meM prastuta karane ke lie hotA hai| jinAgama kA kathAnuyoga (prathamAnuyoga ) bhI dravyAnuyoga, karaNAnuyoga evaM caraNAnuyoga kA poSaka honA cAhie, hotA bhI hai; kintu tattvajJAnazUnya kathAlekhakoM ne apanI camatkArapriyatA ke kAraNa use vikRta kiyA hai / athavA yaha bhI ho sakatA hai ki ajJAna ke kAraNa anajAne meM hI aisA ho gayA ho| jo bhI ho, para mUla kathAbinduoM evaM jaina tattvajJAna ke saMdarbha meM unakA punarmUlyAMkana Avazyaka avazya hai / yaha kathana AcAryoM dvArA pratipAdita prathamAnuyoga ke bAre meM nahIM, madhyakAlIna bhaTTArakIya pravRttiyoM ke sandarbha meM samajhanA cAhiye / I prastuta prakAzana meM saMgRhIta kahAniyoM meM isaprakAra ke kucha binduoM ko sparza kiyA gayA hai; jinameM Apa dekheMge ki kathAnaka sampUrNata: usI rUpa meM hone para bhI dizAbodha ekadama badala gayA haiM / 'Apa kucha bhI kaho' nAmaka prathama kahAnI isakA sarvAdhika sazakta udAharaNa hai, jisameM upalabdha kathAnaka ke mUla DhA~ce ko sampUrNata: usI rUpa meM rakhe jAne para bhI pracalita kahAnI kA kAyAkalpa ho gayA hai / kahAnI kI thulathula kAyA se camatkArika kalpanAoM kI anAvazyaka vasA ( carbI ) sampUrNata: visarjita ho gaI hai evaM usake aMga-aMga meM tAttvika teja prasphuTita ho uThA hai| camatkArika upalabdhiyoM se sampUrNata: inkAra kara diye jAne para bhI tejasvI guru kA teja va gaurava kama nahIM hone pAyA hai, apitu dviguNita ho uThA hai Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ Apa kucha bhI kaho ____ 'Apa kucha bhI kaho, para hama to ise ApakA camatkAra hI mAneMge' - isa antima vAkya ne ajJAna kI jar3eM kitanI gaharI hotI haiM - isa tathya ko jisa sundaratA ke sAtha ujAgara kiyA hai, usase samasta camatkArika kalpanAoM kI vAstavika sthiti sahaja hI spaSTa ho jAtI hai| ___ guNa aura doSa sambandhI tAttvika ajJAna ke kAraNa kabhI-kabhI hama akSamya aparAdhoM ko bhI guNoM ke rUpa meM smaraNa karane lagate haiN| bhUmikAnusAra AcaraNa sambandhI jJAna ke abhAva meM bhI isaprakAra kI bhUleM hotI haiN| sAdhupuruSoM ko apane vyavahAra aura vikalpoM kI sImA ko pahicAnanA hI caahie| samAja aura deza meM uttejanA phailAnevAle kArya zramaNabhUmikA meM to akSamya aparAdha hI haiN| ___ yadyapi moha-rAga-dveSa aura tatsambandhita samasta sadasadAcaraNa aparAdha hI haiM; tathApi sAdhu aura zrAvakoM meM apanI-apanI bhUmikAnusAra sImita rAga-dveSa to pAye hI jAte haiM; para dhyAna rahe pAye jAne mAtra se ve guNa nahIM ho jAte, rahate to doSa hI haiM; unheM doSa nahIM mAnanA aparAdha hai| yadi ve doSa nahIM hote to tadartha prAyazcitta kyoM lenA par3atA hai ? 'akSamya aparAdha' kahAnI isa tathya ko ujAgara karatI hai| sadbhAgya aura durbhAgya kI saccI samajha bhI kitane logoM ko hotI hai ? laukika vaibhava evaM bhogasAmagrI kI upalabdhi hI jinakA dhyeya hai, yena-kena prakAreNa inheM prApta kara lenevAle hI jinheM bhAgyazAlI dikhate haiM; cakravartI bharata ke antaraMga ko abhivyakta karanevAlI 'abhAgA bharata aura 'ucchiSTa bhojI' kahAniyA~ unakI A~kheM khola dene ke lie paryApta haiM, bazarte unakI jyoti hI samApta na ho gaI ho| prastuta prakAzana meM daza kahAniyA~ saMgRhIta haiM; jinameM se kucha to aitihAsika evaM paurANika AkhyAnoM ke AdhAra para likhI gaI haiM, zeSa kAlpanika haiN| Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mujhe Apa se kucha kahanA hai ] 1 paurANika AdhAroM para likhI gaI kahAniyoM meM kathAnaka ke mUla binduoM ko pUrNataH surakSita rakhate hue, usake Antarika marma ko udghATita karane kA prayatna kiyA gayA hai / pAtroM kI Antarika kamajoriyoM evaM kamiyoM ke udghATana meM yaha sAvadhAnI sarvatra baratI gaI hai ki unakI garimA ko A~ca na Ane pAve / cakravarttI bharata ko abhAgA aura ucchiSTa bhojI batAye jAne para bhI unakA gaurava khaNDita nahIM hone pAyA hai| Adya cakravartI samrATa bharata kA caritra prathamAnuyoga (jaina kathA - sAhitya) kA eka aisA adbhuta caritra hai; jisameM caraNAnuyoga, karaNAnuyoga, dravyAnuyoga evaM jina-adhyAtma meM varNita caturtha guNasthAnavartI aviratasamyagdRSTi zrAvaka ke jIvana (AcAra-vicAra evaM vyavahAra) ke pratyeka caramabindu ko sparza kiyA gayA hai / jinAgama ke Aloka meM mere mAnasa ne unake antarbAhya vyaktitva ke aneka pahaluoM ko gaharAI se chuA hai| upanyAsa ke rUpa meM unake Antarika vaibhava ke citraNa kI gaharI lAlasA citta meM bahuta dinoM se samAI huI hai| barasoM pahale likhanA Arambha bhI kiyA thA, para / bhaviSya ke bAre meM abhI kucha kahanA na to saMbhava hI hai aura na ucita hI / 'ucchiSTa bhojI' kahAnI ke anta meM samAgata bharata kA yaha kathana unake antara kA paricaya dene ke lie paryApta hai - "mA~, tere bharata kA rAga cAhe usake vaza kI bAta na ho; para usakI zraddhA, usakA jJAna - viveka dhokhA nahIM khA sktaa| bhale hI bharata isa cakravarttitva ko chor3a na sake, para isameM rahakara garva anubhava nahIM kara sakatA, isameM rama nahIM sakatA / cakravarttitva bharata kA gaurava nahIM; majabUrI hai, majabUrI / " isa sandarbha meM mujhe eka bAta yaha kahanI hai ki purANoM meM bharata kI mA~ ke do nAma prApta hote haiM - yazasvatI aura nandA | merI dRSTi meM yazasvatI unakI Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ Apa kucha bhI kaho upAdhi rahI hogI aura nandA naam| jo bhI ho, para maiMne ina kahAniyoM meM ukta donoM nAmoM kA prayoga vizeSaNa-vizeSya ke rUpa meM 'yazasvatI nandA' kiyA hai| ___ isIprakAra kI sthiti tIrthaMkara bhagavAna mahAvIra kI mA~ ke sambandha meM bhI pAI jAtI hai| priyakAriNI aura trizalA - unake bhI ye do nAma prApta hote haiN| 'tIrthaMkara bhagavAna mahAvIra aura unakA sarvodaya tIrthaM' nAmaka pustaka meM maiMne unake nAma kA ullekha bhI 'priyakAriNI trizalA' - isaprakAra vizeSaNavizeSya ke rUpa meM hI kiyA hai| __kAlpanika kahAniyoM meM pArivArika evaM sAmAjika samasyAoM ko sparza kiyA gayA hai| ___ jahA~ eka ora 'asantoSa kI jar3a' aura 'jarA-sA aviveka' kahAniyA~ jarA-sI bhUla evaM aparipakva vyavahAra ke kAraNa honevAle pArivArika kalaha evaM sAmAjika vighaTana ke citra prastuta karatI haiM to 'tiriyA-carittara' yaha spaSTa karatI hai ki kore zabdoM ke saMgraha kA nAma pANDitya nahIM hai, jJAna kI garimA anubhava se prApta hotI hai| __ 'jAgRta viveka', 'parivartana' evaM 'gA~Tha khola dekhI nahIM' kahAniyA~ bhI korI kahAniyA~ nahIM haiM, unameM bhI kucha kahane kA prayAsa kiyA gayA hai| __ 'jAgRta viveka' kahAnI meM vidyArjana meM vinaya aura viveka ke sthAna kA nirdhAraNa huA hai| AcArya dharasena ke nimnAMkita kathana meM saba-kucha A gayA hai - __ "yadyapi viveka kA sthAna sarvopari hai, kintu vaha vinaya aura maryAdA ko bhaMga karanevAlA nahIM honA caahie| viveka ke nAma para kucha bhI kara DAlanA to mahApApa hai; kyoMki niraMkuza viveka pUrvajoM se prApta zrutaparamparA ke lie ghAtaka siddha ho sakatA hai|" isIprakAra 'gA~Tha khola dekhI nahIM kahAnI kI nimnAMkita paMktiyA~ bhI dhyAna dene yogya haiM - Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mujhe Apa se kucha kahanA hai ] "sar3akoM para, galiyoM meM ghUmate dara-dara kI Thokara khAte cetana lAloM kI kImata Aja kisako hai? Aja to sabhI jar3a ratnoM ke pIche bhAga rahe haiN|aaj kauna-sA ghara ina cetana lAloM se khAlI hai? kamI lAloM kI nahIM; unheM pahicAnanevAloM kI hai, sa~bhAlanevAloM kI hai| dUsaroM kI bAta jAne dIjie; hama svayaM lAla haiM, para apane ko pahicAna nahIM pA rahe haiN|" kahAnI kI viSayavastu cAhe kucha bhI ho, merI ruci kA viSaya aura jIvana kA abhinna aMga hone se adhyAtma to tila meM tela kI bhA~ti ina sabhI kahAniyoM meM sarvatra anusyUta hai hii| yaha bhI kaheM to koI atizayokti nahIM hogI ki kathAnaka to mAtra bahAnA hai, mUla pratipAdya to adhyAtma hI hai| ___ yadyapi sAmAnyarUpa se ina sabhI kahAniyoM meM vibhinna pahaluoM se jinaadhyAtma ke Antarika marma ko hI spaSTa kiyA gayA hai; tathApi pratyeka kahAnI ke mAdhyama se kucha vizeSa kahane kA bhI prayAsa kiyA gayA hai| ___ yaha to sarvavidita hI hai ki jainadarzana akarttAvAdI darzana hai| ata: jaina kathA-sAhitya bhI akartRtva kA poSaka honA caahie| mUlata: vaha aisA hai bhI; kintu sahaja lokapravAha meM bahakara usameM jo kartRtvapoSaka puTa A gayA hai, nirantara bar3ha rahA hai ; jaise bhI bane usa pravAha ko rokakara use usakI mUla dhArA meM sahaja pravAhita karane kA hI yaha eka laghu prayAsa hai| ata: manISiyoM se mArgadarzana evaM protsAhana kI apekSA svAbhAvika hI hai| sahaja sahayoga karanA, sahaja protsAhana denA, mArgadarzana karanA; sajjanoM kI svabhAvagata vizeSatA hone se unase kucha vizeSa kahane kI AvazyakatA nahIM, tadartha vinamra anurodha hI paryApta hai| ___ yadi dRSTi vizAla ho to pAThakIya pratikriyAoM se bhI sahaja mArgadarzana prApta hotA hI hai, isake lie to kisI se kucha kahane kI AvazyakatA hI nahIM hai| ina daza kahAniyoM meM se nau kahAniyA~ to san 1983 kI hI racanAe~ haiM, mAtra eka kahAnI 'asantoSa kI jar3a' ikkIsa-bAIsa varSa purAnI racanA hai| ye sabhI kahAniyA~ jainapatha pradarzaka (pAkSika) meM prakAzita ho cukI haiN| Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ Apa kucha bhI kaho kahAniyoM ke kathAzilpa, sampreSaNa, bhASA, zailI Adi ke bAre meM mujhe kucha bhI nahIM kahanA hai| viSaya-vastu ke sambandha meM jo kucha kahanA hai; mUlata: to vaha kahAniyoM meM hI kahA gayA hai, yahA~ to basa mAtra yaha kahanA hai ki usa para jarA dhyAna deN| ___ aura anta meM basa yahI kahanA hai ki ina kahAniyoM meM jisa pAvana bhAvanA se kucha kahane kA prayAsa kiyA gayA hai; sampUrNa jagata usI pAvana bhAvanA se ise grahaNa kare, grahaNa kara AtsamAt kre| samyak -mArgadarzana kI apekSA ke sAtha, 24 pharavarI, 1984 I. - (DaoN.) hukamacanda bhArilla vinaya ke binA to vidyA prApta hotI hI nahIM hai; para viveka aura pratibhA bhI anivArya haiM, inake binA bhI vidyArjana asambhava hai| guru ke prati aDiga AsthA kA bhI mahattvapUrNa sthAna hai, para vaha AtaMka kI sImA taka na pahu~canA cAhie, anyathA vaha viveka ko kuNThita kara degii| samAgata samasyAoM kA samucita samAdhAna to sva-viveka se hI saMbhava hai; kyoMki guru kI upalabdhi to sadA sarvatra sambhava nhiiN| paramparAe~ bhI hara samasyA kA samAdhAna prastuta nahIM kara sakatIM; kyoMki eka to samasyAoM ke anurUpa paramparAoM kI upalabdhi sadA sambhava nahIM rahatI; dUsare, paristhitiyA~ bhI do vadalatI rahatI haiN| ___ yadyapi viveka kA sthAna sarvopari hai; kintu vaha vinaya aura maryAdA ko bhaMga karanevAlA nahIM honA caahie| viveka ke nAma para kucha bhI kara DAlanA to mahApApa hai; kyoMki niraMkuza viveka pUrvajoM se prApta zruta paramparA ke lie ghAtaka siddha ho sakatA hai| kSetra aura kAla ke prabhAva se samAgata vikRtiyoM kA nirAkaraNa karanA jAgRta viveka kA hI kAma hai, para isameM sarvAGga sAvadhAnI anivArya hai| - isI pustaka meM, pRSTha 25 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 Apa kucha bhI kaho ( 1 ) " namo'stu " kI vinamra dhvani ne RSirAja kA dhyAna bhagna kiyA to unake mukhAravinda se sahaja hI maMgala AzIrvAda prasphuTita huA " dharmavRddhirastu " vinata rAja zreSThI kA mlAna mukha dekhakara RSirAja bole " bolo, kyA bAta hai ?" antara ke bhAvoM ko chipAte hue zreSThIrAja kahane lage "kucha nahIM, - basa, Apake darzana karane hI calA AyA hU~ / " "" - 'asamaya meM Agamana evaM mlAnamukha saba kucha kaha rahA hai; chupAne kA prayatna vyartha hai, Avazyaka bhI nahIM / " 'mahArAja chupAne kI to kucha bAta nahIM, para / " 11 " para saMkoca kisa bAta kA ? jaba .... 44 - "mahArAja ! ApakI yaha pIr3A dekhI nahIM jAtI, sahI nahIM jAtI; digambaratva kA apamAna baradAzta nahIM hotaa|" "hameM kaisI pIr3A ? hama to atIndriya Ananda meM magna rahate haiM / " "ApakA sampUrNa zarIra kuSTha se gala rahA hai " "yaha to jar3a pudgala kA pariNamana hai| isase hamArA kyA lenA-denA? jabataka saMyoga hai, tabataka rhegaa| puNya-pApa ke anusAra isakA jaisA pariNamana Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ Apa kucha bhI kaho honA hogA, hotA rhegaa| hama to isase bhinna jJAna ke ghanapiNDa Ananda ke kanda cetanatattva haiM, so usameM hI magna haiM / " 10 "yaha saba to ThIka hai, adhyAtma kI bAteM haiM; para Apako isake lie bhI kucha karanA cAhie - yahI hamArA namra nivedana hai / " "hama isakA kyA kara sakate haiM ?" 46 'Apa kyA nahIM kara sakate haiM? Apa kuvAdiyoM kA mada mardana karane vAle vAdirAja haiM / ApakI vANI meM vaha zakti hai ki jo usameM prasphuTita ho jAve, vaha hokara hI rahatA hai| isakA paricaya isa jagata ko kaI bAra prApta ho cukA hai / Apake zabda hI maMtra haiM, unakA jAdU jaisA prabhAva hama kaI bAra dekha cuke haiN| yadi Apa cAhe to yaha kuSTha eka samaya bhI nahIM raha sakatA / " " bahuta bhrama meM ho zreSThIrAja ! aisA kucha bhI nahIM hai| kisI kA cAhA kucha bhI nahIM hotA / usI bhava meM mokSa jAne vAle sanatakumAra cakravartI ko bhI muni avasthA meM sAta sau varSa taka yaha kuSTha vyAdhi rahI thI, to hamArI kyA bAta hai ? dUsare, isane kyA bigAr3A hai hamArA, jo hama isakA abhAva cAhane lageM / hamane kucha cAhane ke lie ghara nahIM chor3A hai, cAhanA chor3ane ke liye hI hama digambara hue haiN| hameM ina vikalpoM meM na ulajhAo / zAstroM meM ThIka hI kahA hai ki gRhasthoM kI adhika saMgati ThIka nhiiN| ve vyartha kI bAtoM meM hI ulajhAte haiM, unase antara kI preraNA milanA to sambhava hai nahIM / " " 'Apa apane lie na sahI, para hamAre lie to duHkha dekhA nahIM jAtA, digambaratva kA yaha apamAna kucha " ... karo / hamase yaha ve apanI bAta pUrI hI na kara pAye the ki vAdirAja bole "koI kisI ke lie kucha nahIM kara sakatA / para isameM digambaratva ke apamAna kI bAta kahA~ se A gaI? digambara dharma AtmA kA dharma hai, zarIra - Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Apa kucha bhI kaho ] kA nhiiN| zarIra ke vikRta hone se digambara dharma kA apamAna kaise ho sakatA hai|" RSirAja vAdirAja bole jA rahe the, para zreSThIrAja kucha nahIM suna rahe the; unakI A~khoM se avirala azrudhArA pravAhita ho rahI thii| ve atyanta bhAvuka ho gaye the| jaba RSirAja kA dhyAna unakI ora gayA to ve bole 11 - " tumhArI isa vyAkulatA kA kAraNa agamya hai / saba-kucha sApha-sApha kaho - bAta kyA hai?" gadgada svara meM rAja zreSThI kahane lage - "kala rAjasabhA meM jabaki darabAra khacAkhaca bharA thA, digambara dharma kI ha~sI ur3Ate hue kucha virodhiyoM ne jaba yaha kahA ki digambara sAdhu kor3hI hote haiM, unameM itanI bhI kSamatA nahIM ki apane hI zarIra ko svastha rakha leM, to ve dUsaroM kA kyA bhalA kareMge ? digambaratva kA yaha apamAna mujhase na sahA gayA aura maiMne kahA ki - yaha sapheda jhUTha hai, digambara sAdhu kor3hI nahIM hote / ve saba kucha kara sakate haiM / usa samaya joza meM mujhe kucha hoza na rahA aura maiM yaha saba kaha gyaa| para jaba una logoM ne kahA ki hamane Aja hI nagara meM kor3hI digambara sAdhu dekhe haiM to mujhe ApakA dhyAna AyA, para / 44 una logoM ne mahArAjA sAhaba ko bahuta ukasAyA to ve kahane lage - hama svayaM kala digambara munirAja ke darzana karane cleNge|" zAnta gambhIra RSirAja bole 'zreSThIvara, itanA dharmAnurAga bhI ThIka nahIM ki usake Avega meM Apa satya kA bhI dhyAna na rkheN| eka dravya dUsare dravya kA kucha bhI bhalA-burA nahIM kara sakatA - yaha digambara dharma kA apamAna nahIM, sarvotkRSTa sammAna hai; kyoMki vastusvarUpa hI aisA hai| yaha jana-jana kI hI nahIM, balki kaNa-kaNa kI svataMtra sattA kA mahAna udghoSa hai / ' }: - Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ Apa kucha bhI kaho RSirAja bahuta dera taka vastu kA satya svarUpa samajhAte rahe, pratyeka vastu kI svataMtra sattA evaM usake svAdhIna pariNamana kI samyasthiti kA parijJAna karAte rahe; para rAjazreSThI kI vyAkulatA kama nahIM huii| ___ yadyapi ve kucha kaha na sake, para unakI A~kheM to antara ko spaSTa kara hI rahI thiiN| unhoMne jabAna se to kucha na kahA, para azrupUrita netroM evaM avaruddha gale se saba-kucha kaha diyaa| ve animeSa netroM se RSirAja ko dekha rahe the| ve RSirAja ke karuNA-vigalita mAnasa se kucha Azvasta honA cAhate the, para unameM unheM asaMga vItarAgatA ke atirikta kucha bhI na dikhaa| (2) nagara ke nikaTastha giri-guphA meM virAjamAna nagna digambara santa vAdirAja ke darzanArtha nagaranivAsI umar3a rahe the; kyoMki Aja samrATa bhI apane darabAra ke sAtha unake darzanArtha Ane vAle the| jaba guphA ke bAhara bahuta bhIr3a ikaTThI ho gaI to kolAhala suna RSirAja bAhara pdhaare| ugate hue sUrya ke samAna daidIpyamAna kaMcanavarNI kAyA, atIndriyAnanda se tRpta, zAnta, gurugambhIra tejoddIpta mukhamaNDala, navajAta zizu ke samAna nirvikAra nagna digambara vItarAgI nirbhaya mudrA ke dhArI RSirAja ke darzana kara prajA ke sAtha samrATa bhI jaya-jayakAra kara utthe| saba Azcaryacakita eka-dUsare kI ora dekha rahe the| zreSThIrAja kI A~khoM se aba bhI azrudhArA pravAhita ho rahI thI, para ye azru Ananda ke the| muninindA karanevAloM ke ceharoM para havAiyA~ ur3a rahI thIM, para koI kucha bola nahIM rahA thaa| samIpastha svaccha zilAkhaNDa para RSirAja ke virAjamAna hone ke bAda natamastaka samrATa bhI apane parikara ke sAtha vahIM jamIna para baiTha gye| janatA bhI dhIre-dhIre yathAsthAna baiThane lgii| kucha hI kSaNoM meM jisako jahA~ sthAna milA, vaha vahIM baiTha gyaa| Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Apa kucha bhI kaho ] janatA kI mUka yAcanA se dravita ho RSirAja kI divya-dezanA pravAhita hone lgii| RSirAja kaha rahe the - "sabhI AtmA svayaM paramAtmA haiM, paramAtmA koI alaga nahIM hote| svabhAva se to sabhI AtmAyeM svayaM paramAtmA hI haiM, para apane paramAtmasvabhAva ko bhUla jAne ke kAraNa dIna-hIna bana rahe haiN| jo apane ko jAnate haiM, pahicAnate haiM aura apane meM hI jama jAte haiM, rama jAte haiM, samA jAte haiM; ve paryAya meM bhI paramAtmA bana jAte haiN| jaba sabhI paramAtmA haiM to phira kauna choTA, kauna bar3A ? sabhI samAna hI haiM / apane bhale-bure kA uttaradAyitva pratyeka AtmA kA svayaM kA hai / koI kisI kA bhalA-burA nahIM kara sakatA, para ke bhalA-burA karane kA bhAva karake yaha AtmA svayaM hI puNya-pApa ke cakkara meM ulajha jAtA hai, ba~dha jAtA hai| puNya aura pApa donoM hI bandhana ke kAraNa haiN| pApa yadi lohe kI ber3I hai to puNya sone kii| ber3iyA~ donoM hI haiM, ber3iyA~ bandhana hI haiN| Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 [ Apa kucha bhI kaho dharma to vastu ke svabhAva kA nAma hai, usameM pheraphAra karane kI buddhi hI mithyA hai, ahaMkAra hai, duHkha kA kAraNa hai, duHkhasvarUpa hI hai| jagata ke kramaniyata pariNamana ko jJAtA-dRSTA bhAva se svIkAra kara lenA hI samyagjJAna kA kArya hai| usameM harSa-viSAda ucita nahIM, Avazyaka bhI nhiiN| bhagavAna jagata ke jJAtA-dRSTA haiM, kartA-dhartA nhiiN| jo jagata ko sAkSIbhAva se aprabhAvita rahakara dekha sake, jAna sake; vastutaH vahI bhagavAna hai| bhagavAna banane kA upAya bhI jagata se alipta rahakara sAkSIbhAva se jJAtA-dRSTA bane rahanA hI hai| sabhI AtmAyeM apane ko jAneM, pahicAneM; usI meM jama jAveM, rama jAveM aura ananta sukhI hoN|" upadezAmRta se tRpta samrATa khar3e ho gaye aura hAtha jor3akara vinamra bhASA meM kahane lage - "hamArI yaha bhUmi Apake padArpaNa se dhanya ho gii| jaba Apake darzana hI bhavatApahArI haiM to vacanAmRtoM kA to kahanA hI kyA ?" RSirAja kiMcit muskarAye, phira bole - "kisakI bhUmi ? bhUmi bhUmi kI hai, yaha Aja taka na kisI kI huI hai aura na hogii| bhavatApa kA abhAva to svayaM ke AtmA ke darzana se hotA hai| dUsaroM ke darzana se Aja taka koI bhavamukta nahIM huA aura na kabhI hogaa| bhavatApahArI to para aura paryAya se bhinna nija paramAtmatattva hI hai| usake darzana kA nAma hI samyagdarzana hai, usake parijJAna kA nAma hI samyagjJAna hai aura usakA dhyAna hI samyakcAritra hai|atH usakA jAnanA, mAnanA aura dhyAna karanA hI bhava kA abhAva karanevAlA hai|" mastaka jhukAkara samrATa ne RSirAja kI bAta ko sammAna diyA aura apanI Antarika utsukatA na dabA pAne ke kAraNa unake mukha se sahaja hI nikalA - "hamane to Apake bAre meM sunA thA ki Apa kuSTha.." Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Apa kucha bhI kaho ] unakI bAta pUrI hI na ho pAI thI ki RSirAja bola uThe "hama nahIM; hamArI yaha deha avazya kor3hI thii| hama to deha - devala (devAlaya) meM virAjamAna bhagavAna AtmA haiM, Apa bhI deha - devala meM virAjamAna bhagavAna AtmA hI haiN| mandira ke vikRta ho jAne se usameM virAjamAna devatA vikRta nahIM ho jaate|" - 15 "yaha to ThIka, para yaha deha - devAlaya ThIka kaise huA?" "hama nahIM jAnate, hama to yaha bhI nahIM jAnate ki yaha vikRta bhI kaba aura kaise huA? puNya-pApa ke udayAnusAra yaha saba to apane-apane kramAnusAra hotA hI rahatA hai; hama kisa-kisa ko jAneM, kisa-kisa kI cintA kareM, hama to apane meM hI tRpta haiN|" " kyA Apane isake lie kucha bhI nahIM kiyA ?" " para ke pariNamana meM hama kara bhI kyA sakate the, AvazyakatA bhI kyA thI ?" " bhakti, maMtra, taMtra" ?" " 'bhakti, jinabhakti to hamArA dainika kartavya hai, Avazyaka karttavya hai, usase isakA kyA lenA-denA ? deha sambandhI mithyAvikalpoM meM ulajhanA RSiyoM kA kArya nahIM / vikalpoM se hotA bhI kyA hai ? para meM karttRtva ke sabhI vikalpa napuMsaka hI hote haiM, unase kucha banatA - bigar3atA nhiiN| hA~, yadi unakA mela kabhI jagata ke sahaja pariNamana se sahaja hI ho jAve to anAdikAlIna mithyA mAnyatAyeM aura bhI puSTa ho jAtI haiN|" " to isameM Apane kucha bhI nahIM kiyA ? " " tatsambandhI vikalpa bhI nahIM; yadi mujhe aisA vikalpa bhI hotA to vaha mere sAdhutva ke lie abhizApa hI hotA / phira yaha dekhiye merI kaniSThA Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 [ Apa kucha bhI kaho aMgulI meM aba bhI kuSTha zeSa hai| yadi mere miTAne se miTatA to maiM ise zeSa kyoM rakhatA ?" isa sampUrNa saMvAda ko suna rahI sampUrNa janatA ke mukha se eka sAtha nikalA - "dhanya hai, dhanya hai, saccI sAdhutA ise kahate haiN|" ___ samrATa sahita sabase hRdaya gadgada ho gye| AlocakoM ke hRdaya bhI badala gye| unameM se eka bolA - "nakalI sAdhu hotA to sahaja sampanna isa prasaMga se apane ko mahAn siddha karane kA lobha saMvaraNa nahIM kara pAtA, cAhe usase mUla jinadharma kI hatyA hI kyoM na ho jAtI ?" dUsarA kahane lagA - "Apa satya kahate haiM, yaza ke lobhiyoM ne hI dharma kI mUla bhAvanA ko vikRta kara rakhA hai|" tIsarA kahane lagA - "RSirAja ne kucha bhI kahA ho, para yaha mUrkha jagata unake nAma se ise camatkAra ke rUpa meM hI prasArita kregaa|" bAda kI bAta to bahuta dUra, usI samaya eka andha bhagata ne uThakara RSirAja ke caraNa chue aura U~ce svara meM kahA - "Apa kucha bhI kaho, hama to ise ApakA camatkAra hI maaneNge|". andhazraddhA aMdhazraddhA tarka svIkAra nahIM krtii| yahI kAraNa hai ki aMdhazraddhAlu ko sahI bAta samajhA pAnA asaMbhava nahIM to kaSTasAdhya avazya hai| yadi vaha tarkasaMgata bAta ko svIkAra karane lage to phira aMdhazraddhAlu hI kyoM rahe? aMdhazraddhAlu ko hara tarka kutarka dikhAI detA hai / iSTa kI AzA aura aniSTa kI AzaMkA use sadA bhayAkrAnta rakhatI hai| bhayAkrAnta vyakti kI vicArazakti kSINa ho jAtI hai| usakI isI kamajorI kA lAbha kucha dhUrta loga sadA se hI uThAte Aye haiM aura uThAte rheNge| - satya kI khoja, adhyAya 7, pRSTha 36 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akSamya aparAdha agAdha pANDitya ke dhanI munirAja zrutasAgara ne jaba bali Adi maMtriyoM se hue vivAda kA samAcAra sunAyA to AcArya akaMpana ekadama gambhIra ho gye| jagata kI pravRttiyoM se bhalIbhA~ti paricita AcAryazrI ke mukhamaNDala para aniSTa kI AzaMkA ke cihna chipe na raha sake / yadyapi jabAna se unhoMne kucha bhI nahIM kahA; tathApi unakA manogata avyakta nahIM rhaa| sahaja saralatA ke dhanI mahAtmAoM kA kucha bhI to gupta nahIM hotaa| yadyapi koI kucha bola nahIM rahA thA; tathApi gambhIra mauna pUrI taraha mukharita thaa| zabdoM kI bhASA se mauna kI bhASA kisI bhI rUpa meM kamajora nahIM hotI, basa use samajhane vAle caahiye| cehare ke bhAvoM se hI manogata par3ha lene vAle zrutajJa zrutasAgara ko sthiti kI gambhIratA samajhate dera na lgii| AcAryazrI ke cintita mukhamaNDala ne unheM bhItara se matha DAlA thA; ata: ve adhika dera taka cupa na raha ske| __ "aparAdha kSamA ho pUjyapAda! avivekI aparAdhI ke lie kyA prAyazcita hai ? AjJA kiijiye|" ___ "bAta prAyazcita kI nahIM, saMgha kI surakSA kI hai| aisA kaunasA duSkarma hai, jo apamAnita mAniyoM ke lie akRtya ho| jaba mArdava dharma ke dhanI zrutasAgara se bhI digambaratva kA apamAna na sahA gayA to phira mArdava dharma kA nAma bhI na jAnanevAloM se kyA apekSA kI jA sakatI hai ? mAnabhaMga kI pIr3A unheM caina na lene degii| apamAnita mAnI krodhita bhujaMga evaM kSutAtura mRgarAja se bhI adhika duHsAhasI ho jAtA hai |aaj saMgha khatare meM hai|" - kahate-kahate AcAryazrI aura bhI adhika gambhIra ho gye| Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ Apa kucha bhI kaho AcArya akaMpana kI gurutara gambhIratA dekha zrutasAgara andara se hila gaye / ve jise apanI vijaya samajha rahe the, vaha akaMpana ko bhI kaMpA dene vAlA akSamya aparAdha thA - isakA ahasAsa unheM gaharAI se ho rahA thA / ve spaSTa anubhava kara rahe the ki AcArya zrI kA antara pratidina kI bhA~ti prAyazcita nizcita karane meM vyasta nahIM, apitu saMgha kI surakSA kI karuNA meM vigalita ho rahA hai| pratyutpannamati zrutasAgara ko nirNaya para pahu~cane meM adhika dera na lagI aura ve AcArya zrI ke caraNoM meM natamastaka ho bole 18 - " isa nAdAna ke aviveka kA pariNAma saMgha nahIM bhogegaa| maiM Aja usI sthAna para rAtri bitAU~gA, jahA~ bali Adi maMtriyoM se merA vivAda huA thA. isake lie AcAryazrI kI AjJA cAhatA hU~ / " - "nahIM, yaha sambhava nahIM hai| pariNAma kI dRSTi se yaha aparAdha kitanA hI bar3A kyoM na ho, para isameM tumhArA dharmaprema hI kAraNa rahA hai| digambaratva ke apamAna ne tumheM udvelita kara diyA aura phira tumheM hamArI usa AjJA kA patA Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 akSamya aparAdha ] bhI to nahIM thA; jisameM sabhI saMgha ko mauna rahane kA Adeza thA, vizeSakara maMtriyoM se kisI bhI prakAra kI carcA karane kA niSedha thA / ataH tumheM itanA kaThora prAyazcita denA merA hRdaya svIkAra nahIM karatA / " "pUjyavara ! savAla prAyazcita kA nahIM, saMgha kI surakSA kA hai / Apane hI to hameM sikhAyA hai ki anuzAsana-prazAsana hRdaya se nahIM, buddhi se calate haiM / " " 'zrutasAgara ke jIvana kA mUlya maiM acchI taraha jAnatA hU~ / " "koI bhI itanA mUlyavAna nahIM ho sakatA ki jisapara saMgha ko nyauchAvara kiyA jA ske| hama Apake isa AptavAkya ko kaise bhUla sakate haiM ki aparAdhI ko daNDa dete samaya nyAyAdhIza ko usake guNoM aura upayogitA para dhyAna nahIM denA caahie|" " jAnate ho zrutasAgara lAkhoM meM eka hotA hai ? samAja ko usakA mUlya AMkanA caahiye|" "sAdhu sAmAjika maryAdAoM se pare hote haiN| sAdhu ko zruta ke sAgara se saMyama kA sAgara honA adhika Avazyaka hai| maiMne vANI ke saMyama ko tor3A hai / maunavratI sAdhakoM kI mahAnatA ko vAcAla sAdhaka nahIM pahu~ca sktaa| maiMne ApakI AjJA ko bhaMga kiyA hai / merA aparAdha akSamya hai / " " para tumheM merI AjJA kA patA hI kahA~ thA ?" " para zruta ke sAgara ko itanA viveka to honA cAhie thA ki rAha calate logoM se vyartha ke vivAda meM na ulajhe / merA yaha aviveka to yuga ke anta taka yAda kiyA hI jAyegA, para mujhe yaha sahya nahIM hai ki itihAsa yaha bhI kahe ki priyatama ziSya ke vyAmoha ne AcArya akaMpana ko bhI akaMpana na rahane diyA thA / mujhase jo kucha bhI huA so huA, para maiM apane guru kI gurutA ko khaNDita nahIM hone dU~gA / AcAryazrI ko mere isa haTha ko pUrA karanA hI hogA / " Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ Apa kucha bhI kaho AcArya akaMpana aura bhI gambhIra ho gaye / unake gambhIra mauna ko sammati kA lakSaNa jAnakara zrutasAgara unake caraNoM meM jhuke, namo'stu kiyA aura maMgala AzIrvAda kI mauna yAcanA karane lage / 20 AcArya akaMpana ne kA~pate hue hAtha se zrutasAgara ko AzIrvAda dete hue kahA - " maiMne yaha socA bhI na thA ki jise maiMne eka dina sampUrNa saMgha ke samakSa 'zrutasAgara' kI upAdhi se alaMkRta kiyA thA, use kisI dina itanA kaThora prAyazcitta denA hogA / priya zrutasAgara ! tuma jJAna kI parIkSA meM to aneka bAra uttIrNa hue ho, Aja tumhAre dhyAna kI parIkSA hai; jIvana kA rahanA na rahanA to kramabaddha ke anusAra hI hogA, para maiM tumhAre AtmadhyAna kI sthiratA kI maMgala kAmanA karatA huuN| dUsaroM ko to tumane aneka bAra jItA hai| jAo, aba eka bAra apane ko bhI jIto / " kahate-kahate AcArya akaMpana aura bhI adhika gambhIra ho gaye / AjJA zirodhArya kara jAte hue zrutasAgara ko ve tabataka dekhate rahe, ki ve dRSTi se ojhala na ho gye| jabataka koI na koI rAjanIti hogI kisI vyakti kA hRdaya kitanA hI pavitra aura vizAla kyoM na ho; kintu jabataka usakA koI svarUpa sAmane nahIM AtA, tabataka jagata usakI pavitratA aura vizAlatA se paricita nahIM ho pAtA hai| vizeSakara ve vyakti jo kisI kAraNavaza usase dveSa rakhate hoM, tabataka usakI mahAnatA ko svIkAra nahIM kara pAte, jabataka ki usakA prabala pramANa unake sAmane prastuta na ho jAeM / virodha ke kAraNa dUra rahane se choTI-choTI bAtoM meM pragaTa honevAlI mahAnatA to una taka pahu~ca hI nahIM pAtI hai; jo kucha pahu~catI bhI hai, vaha tIvra dveSa meM sahaja svIkRta nahIM ho pAtI hai| yadi kinhIM ko kabhI kisI kArya ko dekhakara aisA lagata' bhI hai to pUrvAgraha ke kAraNa samajha meM nahIM AtI / tathA yadi samajha meM bhI Ave to isameM bhI koI na koI rAjanIti hogI - yaha samajhakara yoM hI ur3A dI jAtI hai; kyoMki unakI buddhi to usake doSa-darzana meM hI satarka rahatI hai / satya kI khoja, adhyAya 39, pRSTha 240 - Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAgRta viveka (1) bAta lagabhaga do hajAra varSa purAnI hai| giri giranAra kI gaharI guphA meM antarmagna AcArya dharasena kA dhyAna rAtri ke antima prahara meM jaba bhagna huA to ve zrutaparamparA kI surakSA meM cintAmagna ho gye| ___ ve socane lage - "maiM aba bUr3hA hotA jA rahA hU~; hotA kyA jA rahA hU~, ho hI gayA hU~; para abhI taka koI aisA pAtra ziSya dikhAI nahIM diyA, jo guru paramparA se prApta bhagavAna mahAvIra kI zrutaparamparA ko mujhase pUrNata: grahaNa kara ske| lagatA hai buddhi kI hInatA ke kAraNa aba kevala zruta ke AdhAra para siddhAnta kI surakSA sambhava nahIM hai, aba use likhitarUpa se bhI surakSita kiyA jAnA cAhiye; para samajha meM nahIM AtA ki yaha saba sambhava kaise hogA? kyoMki aba merA jIvana hI kitanA rahA hai? yadi yogya ziSya mila jAve to unheM sabakucha sikhAkara lipibaddha karane kA Adeza dekara nizcinta ho jaauuN| para mere socane se kyA hotA hai? hogA to vahI, jo honA hai|" socate-socate ve kucha nidrita hue to svapna meM dekhate haiM ki javAna, baliSTha, karmaTha, zubhra vRSabhoM kA eka namrIbhUta dhurandhara yugala unakI ora calA A rahA hai; A hI nahIM rahA, A hI gayA hai aura unake pAvana caraNoM meM natamastaka hai| ve ekadama jAgRta ho gye| vikalpoM kI nirarthakatA ko gaharAI se jAnanevAle AcAryazrI ko lagA ki yaha svapna to mere vikalpa ko sArthaka sUcita karatA-sA pratIta hotA hai| Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ Apa kucha bhI kaho (2) dhyAnamagna AcArya dharasena ne jaba nAsAgra palakoM ko Upara uThAyA to do utsAhI yuvA munirAjoM ko caraNoM meM natamastaka paayaa| samAgata munirAja vinamra zabdoM meM kaha rahe the - ___ "dvitIya zrutaskandha ke vizeSajJa AcArya zrI dharasena ke pavitra caraNakamaloM meM siddhAntAmRta ke pipAsu yatiyoM kA bArambAra vandana namana svIkRta ho|" ___ antara se mRdu evaM bAhara se kaThora AcArya dharasena kahane lage - "yadi pAtratA ho to kucha bhI alabhya nahIM, puruSArthiyoM kI pipAsA tRpta hotI hI hai; para saba-kucha antara kI lagana para nirbhara karatA hai|" AcAryazrI ke saMketa ko avadhAraNa karate hue ve bole - "lagana kI kamI aura puruSArtha kI upekSA to antevAsiyoM se kabhI hogI nahIM; para pAtratA kA nirNaya to AcAryazrI ko hI karanA hogaa|" "hameM tumase yahI uttara apekSita thaa|" "AcAryazrI kI kRpA ke lie anucara anugRhIta haiN|" donoM ko do maMtra dete hue AcAryazrI bole - "jAo, sAmane kI coTI para sthita guphA meM ina maMtroM kI ArAdhanA kro| maMtra siddha hone para sarvAGgasundara devAGganAoM ke darzana hoNge|" donoM munirAja hataprabha ho gye| ve socane lage - "devAGganAoM ke darzana ' hameM devAGganAoM se kyA lenA-denA ? AcAryazrI ne hameM yaha ..." unake antara ke manthana se paricita AcAryazrI bole - "vikalpoM meM na ulajho, samaya barbAda mata karo; jo kahA gayA hai, usakA pAlana kro| jAo, jaao| ___ ruko, jarA ruko; eka bAta dhyAna se suna lo| yadi koI zaMkA utpanna ho to mere pAsa daur3e mata cale aanaa| tumhArA AtmA hI tumhArA vAstavika guru hai' - isa mahAmaMtra ko yAda rkhnaa| aba jAo, dera na karo" Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAgRta viveka ] (3) sAdhanA ke pakke RSirAjoM ke samakSa devAGganAoM kI upasthiti meM dera na lagI, para ve sarvAGgasundara na thiiN| eka ke dA~ta sAmane ko nikala rahe the to dUsarI ekAkSI thii| unheM dekha RSiyugala saMkoca meM par3a gye| ve socane lage - __ "AcAryazrI ne to kahA thA ki sarvAGgasundara devAGganAoM ke darzana hoMge, para / kahIM kucha gar3abar3a avazya hai / kyoM na calakara gurudevazrI se hI jAna leM? nahIM, nahIM; unhoMne Ate samaya kahA thA ki kahIM kucha zaMkA par3e to mere pAsa bhAge-bhAge mata aanaa| 'tumhAra AtmA hI tumhArA vAstavika guru hai' - isa mahAmaMtra ko yAda rakhanA; ataH svayaM hI isake kAraNa kI khoja karanA caahie|" unhoMne apane-apane maMtroM kA gaharAI se nirIkSaNa kiyA to pAyA ki eka maMtra meM eka akSara kI kamI hai aura dUsare meM eka akSara adhika hai| ve ekabAra phira saMkoca meM par3a gye| unakA antara duvidhA meM ulajha gyaa| ve socane lage - ___ "kyA ina maMtroM ko apane viveka ke AdhAra para ThIka kara liyA jAye? vayovRddha, jJAnavRddha, anubhavavRddha, guruparamparA se prApta samRddha zrutaparamparA ke dhanI AcAryazrI dvArA pradatta maMtroM meM sudhAra karane kA sAhasa yauvana se utpanna dussAhasa to nahIM hogA?" gahare vicAra-maMthana ke bAda donoM hI yuvA RSi svataMtrarUpa se svavivekAnusAra maMtroM ko zuddha kara lene ke nirNaya para pahu~ce aura dhyAnamagna ho gye| saphalatA viveka ke dhanI karmaTha buddhimAnoM ke caraNa cUmatI hai| sarvAGgasundara devAGganAe~ upasthita ho kahane lagIM - ri "hama ApakI kyA sevA kara sakatI haiM ?" "kucha nahIM; sevakoM kA saMgraha aura sevA hameM abhISTa nhiiN| hamArI ArAdhanA kA abhISTa to AcAryazrI kI AjJA kA pAlana mAtra thaa|" Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 [ Apa kucha bhI kaho ( 4 ) donoM yuvARSi AcArya zrI ke caraNoM meM upasthita hue| namana karate hue yuvA RSiyoM ko maMgala AzIrvAda dete hue AcArya zrI bole - 44 'puSpoM ke samAna dantapaMkti ke dhanI puSpadanta aura abhUtapUrva bala ke dhanI bhUtabalI ko pAkara AcArya dharasena kRtakRtya hai / " , apane naye nAma sunakara yuvA RSi cakarAye para deha meM samAgata parivartana ko lakSya kara saba-kucha samajha gaye / atyanta vinamra puSpadanta aura bhUtabalI AcAryazrI se.maMtroM ke zuddha kara lene ke aparAdha ke lie kSamAyAcanA ke sAtha jo kucha ghaTA thA, use sunAne lage to gurugambhIra girA se AcArya zrI kahane lage - "yaha saba sunAne kI AvazyakatA nahIM hai, hamAre lie kucha bhI agamya nahIM hai| hameM aise hI vinayazIla, viveka ke dhanI aura pratibhAzAlI antevAsiyoM kI AvazyakatA thI; jinheM pUrvajoM se prApta zrutasampatti samarpita Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAgRta viveka ] kI jA ske| vinaya ke binA to vidyA prApta hotI hI nahIM hai; para viveka aura pratibhA bhI anivArya hai, inake binA bhI vidyArjana asambhava hai| guru ke prati aDiga AsthA kA bhI mahattvapUrNa sthAna hai, para vaha AtaMka kI sImA taka na pahu~canA cAhie; anyathA vaha viveka ko kuNThita kara degii| 25 samAgata samasyAoM kA samucita samAdhAna to sva-viveka se hI sambhava hai; kyoMki guru kI upalabdhi to sadA sarvatra sambhava nhiiN| paramparAe~ bhI hara samasyA kA samAdhAna prastuta nahIM kara sakatIM; kyoMki eka to samasyAoM ke anurUpa paramparAoM kI upalabdhi sadA sambhava nahIM rahatI; dUsare, pasthitiyA~ bhI to badalatI rahatI haiN| yadyapi viveka kA sthAna sarvopari hai; kintu vaha vinaya aura maryAdA ko bhaMga karane vAlA nahIM honA caahie| viveka ke nAma para kucha bhI kara DAlanA to mahApApa hai; kyoMki niraMkuza viveka pUrvajoM se prApta zrutaparamparA ke lie ghAtaka siddha ho sakatA hai / kSetra aura kAla ke prabhAva se samAgata vikRtiyoM kA nirAkaraNa karanA jAgRta viveka kA hI kAma hai, para isameM sarvAGga sAvadhAnI anivArya hai / hamArI prasannatA kA kAraNa yaha hai ki tumane svaviveka se maMtroM meM sudhAra to kiyA, para vinaya aura maryAdA ko bhaMga nahIM kiyaa| maMtroM ke sudhArane ke pahale bahuta kucha socA, para mere prabhAva se AtaMkita na huye aura sudhAra satya siddha ho jAne para bhI ahaMkAra meM nahIM cddh'e| sadAcArI, santulita - viveka aura vinayazIla maryAdAoM se samRddha aise ziSyoM kI hI kAmanA mujhe thI / aba maiM tumheM guruparamparA se prApta sampUrNa zruta hI nahIM, AcAryapada bhI yathAsamaya samarpita kara nizcinta ho jAne ke lie kRtasaMkalpa hU~ / " Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhAgA bharata (1) bharatAdhipati samrATa bharata ke darabAra meM jaba eka ke bAda eka tIna zubha samAcAra Aye to sampUrNa darabAra AnandAtireka se jhUma uThA, Ananda-sAgara meM DUba gayA; para samrATa bharata jala se bhinna kamalavat alipta hI bane rhe| ___ yaha bAta nahIM hai ki AditIrthaMkara RSabhadeva ko sarvajJatA kI prApti ke zubha samAcAra ne unheM praphullita nahIM kiyA thA; kiyA thA, avazya kiyA thA; isase to ve romAMcita ho uThe the| __ hA~, yaha bAta avazya hai ki putraratna kI prApti ke samAcAra ko kucha bhI pratikriyA unake vadanAmbuja para lakSita nahIM kI jA sakI thI; kintu jaba cakraratna kI prApti kA samAcAra milA, taba to ve ekadama gambhIra ho uThe, unakA AnandAtireka kapUra kI bhA~ti kAphUra ho gyaa| mukhamaNDala para pratibimbita bharata ke antaraMga se aparicita sampUrNa darabAra yadyapi Anandamagna thA, tathApi tIvratama nirIkSaNa zakti se sampanna mahAmAtya se kucha bhI chipA na raha skaa| jagata meM aisA kaunasA prameya hai, jo satarka prajJA ko agamya ho| darabAra kI samApti para ekAnta pAkara mahAmAtya ne kahA - "AhlAda ke avasara para samrATa kI gambhIratA kA rahasya kyA yaha kSudra sevaka bhI jAna sakatA hai ?" "kyA mahAmAtya ko bhI hRdaya kA rahasya vANI se batAnA hogA ?" Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhAgA bharata ] "samrATa ke isa vizvAsa ko yaha anucara apanI anupama nidhi samajhatA hai, para paryAyoM ke kramaniyata pariNamana ko kauna TAla sakatA hai ? samrATa ko isa mahA satya para bhI vicAra karanA caahie| apane niyatakrama meM ghaTanevAlI ghaTanAoM ko sAkSIbhAva se svIkAra karanA hI dRSTivanta kA karttavya hai / " " 'zraddhAspada satya ko svIkAra karane ke lie rAga bAdhya nahIM hotA - isa paryAyagata satya ko bhI to TAlA nahIM jA sakatA / nirantara prApta honevAlI bhAgyodaya kI badhAiyA~ svIkAra karate-karate aba yaha abhAgA bharata Uba gayA hai / " 27 44 " ruci kI pratikUlatA meM sadbhAgya bhI durbhAgyavat phalate haiM / jisa cakraratna kI prApti ko jagata bar3A bhArI bhAgyodaya samajhatA hai, jinadhvani zravaNa meM antarAyasvarUpa hone se usI kI upalabdhi ne Aja rAjAdhirAja ko Andolita kara diyA hai - yaha bAta maiM acchI taraha jAnatA hU~; para sAgara ko apanI gambhIratA ko pahicAnanA hogaa| isase adhika kucha kahanA anucara ucita nahIM samajhatA hai, kyoMki vaha apanI sImAoM se aparicita nahIM hai / " " mahAmAtya kI samayocita salAha ke lie bharata AbhArI hai / " (2) digvijaya ke lie prasthAna ke avasara para maMgala-tilakoparAMta jaba bharatarAjamAtA yazasvatI nandA ke caraNoM kI vandanA kara rahe the; taba unakI A~khoM se pravAhita azrudhArA ne rAjamAtA ke caraNa pakhAra diye / maMgala prasthAna ke avasara para pravAhita azrudhArA meM rAjamAtA ko sasammAna digvijaya meM kucha amaMgala pratIta huA / apane ko sa~bhAlate hue ve garajakara bolIM 46 se 'bharata kSetra ke bhAvI bhAgyavidhAtA, Adya cakravartI samrATa, nandA ke dugdha puSTa, bhAgyazAlI RSabhaputra kI isa kAtaratA kA kAraNa rAjamAtA jAnanA cAhatI haiM; kyoMki unheM yaha iSTa pratIta nahIM hotii|" - Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ Apa kucha bhI kaho Kal "bharata ko aura cAhe jo kucha kaheM, para bhAgyazAlI nhiiN| Aja isa abhAge bharata ko apane sau bhAiyoM evaM una nAgarikoM ke bhAgya se IrSyA ho rahI hai; jinheM Aja se hI pratidina dina meM tIna-tIna bAra chaha-chaha ghar3I bhagavAna RSabhadeva kI divyadhvani sunane kA avasara prApta hogA aura usI samaya tumhArA yaha abhAgA bharata sAma-dAma-daNDa-bheda kI rAjanIti meM ulajhA hogA, yuddha kA saMcAlana kara rahA hogaa|" bharata ke antardvandva ne rAjamAtA ko Andolita kara diyaa| ve ekadama gambhIra ho gaIM, para kucha bolI nhiiN| unake gambhIra mauna ne jo kucha kahA, usake uttara meM bharata kahane lage - __ "ho sakatA hai yazasvatI rAjamAtA ke gaurava ko merA yaha spaSTIkaraNa svIkRta na ho, para bharata kI vAtsalyamayI mA~ ko to ...'' bharata apanI bAta pUrI bhI na kara pAye the ki rAjamAtA kA zaurya bhI vigalita ho uThA aura ve bolI - __ "beTA, maiM terI vedanA jAnatI hU~, para bharata kA bhArata akhaNDa honA cAhie, chaha khaNDoM meM vibhAjita nhiiN|" Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 abhAgA bharata ] " bharata apanA karttavya pahicAnatA hai| karttavya kI Thokara buddhi hI bardAzta kara sakatI hai, hRdaya nahIM / " " cakravartI kI AMkhoM meM A~sU zobhA nahIM dete| " "mA~ ke sAmane bhI ?" " bAta mA~ kI nahIM, rAjamAtA kI hai|" (3) janabhAvanA jAnane ke lie samrATa bharata ke guptacara sampUrNa AryAvartta meM nirantara sakriya the / jahA~ bhI senA kA par3Ava hotA, rAtri meM guptacaroM se prApta sUcanAoM para uccastarIya mantraNA calA karatI thI / guptacara vibhAga ke adhyakSa ne Aja kA vivaraNa prastuta karate hue kahA - "jo kArya varSoM ke ghamAsAna yuddhoM se sambhava na ho sakA, vaha kala kI ghaTanA se sampanna ho gyaa| Aja sArA AryAvartta samrATa bharata ke bhAgya kI sarAhanA kara rahA hai, unake saubhAgya se abhibhUta hai / " "kala aisA kyA ghaTA ?" 48 'Apa arddharAtri meM bhagavAna RSabhadeva ke darzana karane jo padhAre the / usa avasara para Apake nimitta se bhagavAna kI divyadhvani bhI asamaya meM prasArita huI thI / " "isase rAjanIti kA kyA lenA-denA ? yaha to merI vyaktigata ruci kA kArya hai|" "rAjanIti apanA rasa saba jagaha se grahaNa karatI hai| deza kI akhaMDatA ke lie mAtra jamIna hI jItanA jarUrI nahIM hotA, janatA kA dila bhI jItanA hotA hai| dharmaprANa janatA dhArmika sadbhAgya se hI samarpita hotI hai - samrATa ko yaha nahIM bhUlanA cAhie / " Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ Apa kucha bhI kaho "nahIM, maiM apanI vyaktigata bhakti kA rAjanaitika lAbha nahIM uThAnA caahtaa|" "yaha ApakI mahAnatA hai, para Apake cAhane na cAhane se kyA hotA hai ? saubhAgya kA udaya ho to lAbha milatA hI hai|" 30 "maiM nahIM cAhatA ki bhaviSya kA itihAsa yaha kahe ki bharata kA jinendradarzana bhI rAjanaitika kArya thA / " "cAha Aja taka kisI kI pUrI nahIM huii| Aja kA kaNa-kaNa Apake saubhAgya kI mahimA se guMjAyamAna ho rahA hai|" " bhIr3a kI manovRtti bhI kyA gajaba kI hotI hai, pratidina dina meM tInatIna bAra bhagavAna kI divyadhvani kA lAbha lenevAle bhAgyazAlI loga bhI apane ko abhAgA aura jIvana meM abataka ekAdha bAra hI lAbha lenevAle mujha jaise abhAge ko bhAgyavAna mAna rahe haiM - ise maiM kyA kahU~ ? - badaliye isa viSaya ko isakI carcAmAtra mujhe Andolita kara detI hai, bhagavAna kI vANI kA viraha aura bhI tIvra ho jAtA hai / jaba-jaba janatA mujhe bhAgyazAlI hone kI badhAiyA~ detI hai, taba-taba yaha abhAgA bharata unheM prasannatA se svIkAra bhI nahIM kara pAtA hai- kyA isI kA nAma sadbhAgya hai ? nahIM, nahIM; kadApi nhiiN| duniyA kucha bhI kahe, para bharata bhAgyavAna nahIM, abhAga hI hai|" sahaja jJAtA-dRSTA nahIM; dekho nahIM, dekhanA sahaja hone do; jAno nahIM, jAnanA sahaja hone do| ramo bhI nahIM, jamoM bhI nahIM; ramanA - jamanA bhI sahaja hone do| saba-kucha sahaja, jAnanA sahaja, dekhanA sahaja, jamanA sahaja, ramanA sahaja | kartRtva ke ahaMkAra se hI nahIM, vikalpa se bhI rahita sahaja jJAtA-dRSTA bana jAo / - satya kI khoja : adhyAya 33, pRSTha 203 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucchiSTa bhojI ( 1 ) yazasvatI mA~ nandA Aja AnandAtireka meM jhUma rahI thiiN| kyoM na jhUmatIM, Akhira unakA beTA chaha khaNDa pRthvI ko jItakara ghara vApasa A rahA thA / vizvavijetA rAjAdhirAja cakravartI samrATa bharata kI jaya ke nAroM se AkAza gU~ja rahA thA / yadyapi abhI sasainya bharata ne ayodhyA meM praveza nahIM kiyA thA; tathApi unake jayaghoSoM kI dhvani rAjamahala kI aTTAlikAoM meM spaSTa sunAI de rahI thii| yadyapi unakI digvijaya kI saphalatA ke samAcAra samaya-samaya para rAjamAtA ko prApta hote rahe the, tathApi mA~ kA hRdaya samAcAroM se kaba tRpta huA hai ? use to sammilana se hI santoSa hotA hai / battIsa hajAra mukuTabaddha rAjAoM ke namana ke bhAra se bharita gurugambhIra bharata ne jaba rAjamahala meM praveza kiyA to svAgata ke lie parijanoM se ghirI huI rAjamAtA ko maMgala kalaza lie siMhadvAra para upasthita pAyA / bharata mA~ ke caraNoM meM pUrNataH jhuka hI na pAye the ki rAjamAtA ne unheM AliMganabaddha kara liyA; kintu digvijayI samrATa ke bhAla para jo garva tathA vyavahAra meM jo utsAha evaM uttejanA dekhI jAnI cAhie, rAjamAtA ko bharata meM vaha kucha dikhAI nahIM diyA; apitu eka gahare avasAda tathA uttaradAyitva ke bhAra se bharita gambhIratA ke darzana hue| rAjamAtA kA utsAha kucha ThaMDA par3A, para ve apane ko sa~bhAlatI huI bolIM- " bharata ! yaha kyA hai?" Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ Apa kucha bhI kaho "kucha nahIM, rAjamAtA kI AjJA kA pAlana ho cukA hai| Aja bharata kA bhArata akhaNDa hai|" "para samrATa kA citta vibhAjita.." "citta koI jamIna nahIM, jise bala se, vaibhava se, puNya-pratApa se jIta liyA jaaye| citta ko jIta lenevAloM ko chaha khaNDoM kI nahIM, akhaNDa AtmA kI prApti hotI hai|" ___ "tumheM kyA ho gayA hai ? ye kaisI bahakI-bahakI bAteM kara rahe ho?" "mujhe kyA huA? kucha bhI to nahIM huaa| ye bAteM mAtra bahaka nahIM haiM, paramasatya haiM mA~ ! akhaNDa AtmA kI upalabdhi hI jIvana kI sArthakatA ___ "tumheM patA hai, tuma chaha khaNDoM ko bhogane vAle prathama cakravartI samrATa ho?" "nahIM mA~ nahIM, mujhe bhI bhrama thA; para jaba maiM digvijaya ke avasara para jagaprasiddha zilA para apanA nAma likhane gayA to vaha zilA una cakravartiyoM ke nAmoM se bharI par3I thI; jinhoMne aba taka isa bharata ke chaha khaNDoM ko bhogA thaa| mujhe eka cakravartI kA nAma miTAkara apanA nAma likhanA pdd'aa| taba mujhe patA calA ki maiM jisa vasudhA ko abhukta samajha rahA thA, vaha ucchiSTa hai; maiM abhukta bhojI nahIM, ucchiSTa bhojI huuN| ___ nAma kI amaratA kI nazvaratA kA jJAna bhI mujhe usa samaya hI huaa| maiMne socA - kyA merA nAma yahA~ sadA hI likhA rahegA? nahIM, kadApi nahIM; bhaviSya kA koI cakravartI isIprakAra AyogA aura merA nAma miTAkara apanA nAma likha jaayegaa| mA~! maiM ucchiSTa bhojI hU~, ucchiSTa bhojii|" rAjamAtA ne dRr3hatA se kahA - "nahIM, kadApi nahIM; merA bharata ucchiSTa bhojI nahIM ho sktaa|" Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucchiSTa bhoz2I ] 33 bharata samajhAte hue bole - "mA~, bhAvukatA se tathya nahIM badalA karate / mere prati sneha se abhibhUta ApakA hRdaya yaha satya svIkAra nahIM kara pA rahA hai / satyAsatya kA nirNaya hRdaya se nahIM, buddhi se viveka se hotA hai|" - " 'bharata kI mA~ bhAvuka ho sakatI hai, para rAjamAtA nahIM / ucchiSTa kI 1 paribhASA rAjamAtA acchI taraha jAnatI hai / " " kyA vaha paribhASA bharata bhI jAna sakatA hai ?" " 'kyoM nahIM ? ucchiSTa bhoga bhIkha meM prApta hote haiM, bhujabala se nahIM / bharata ko yaha sAmrAjya bhIkha meM nahIM milA, usane ise bhujabala se prApta kiyA hai; ataH ise ucchiSTa nahIM kahA jA sakatA / " "ucchiSTa bhojana ke lie bhI to prANI lar3ate dekhe jAte haiM / antataH jo jItatA hai, ucchiSTa bhojana bhI use bhujabala se hI prApta hotA hai / " . 44 'nahIM, nahIM; yaha tumhAre puNya kA pratApa hai, puNya kA phala hai|" " ucchiSTa bhojana bhI puNya ke binA nahIM miltaa| vaha bhI sabako sahaja kahA~ upalabdha rahatA hai ?" "tuma to bahasa karate ho?" T "mA~ ! bAta bahasa kI nahIM, satya samajhane kI hai / phira yaha mere bhujabala kA phala bhI to nahIM, bhujabala se to ise bhujabalI ne arjita kiyA thaa| Apake Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 [ Apa kucha bhI kaho nyAyabala se to yaha sAmrAjya usI kA hai, bAhubalI kA hI hai| kahA~ vaha saubhAgyazAlI bAhubalI, jisane isa bhUmi ko jItakara bhI chor3a diyA aura kahA~ maiM, jo usakI chor3I huI ucchiSTa bhUmi kA upabhoga karane ko taiyAra hU~ ? kyA maiM aba bhI tumhArI paribhASA meM ucchiSTa bhojI nahIM hU~?" / "dhanya hai, dhanya hai; beTA ! terA vairAgya dhanya hai / yaha jagata terI yaha vairAgya pariNati dekhakara jabataka pRthvI para cA~da aura sUraja raheMge; tabataka terI dhavala kIrti yaha kahakara gAyegA ki - bharatajI ghara meM hI vairAgI, ve to ana-dhana sabake tyAgI // ttek|| kor3a aThAraha turaMga haiM jAke, kor3a caurAsI pAgI / lAkha caurAsI gajaratha sohe, to bhI bhaye nahiM rAgI // bharatajI. // tIna karor3a gokula ghara sauhaiM, eka karor3a hala sAjai / nava nidhi ratana caudaha ghara jAke, mana vAMchA saba bhAgI // bharatajI. / / cAra kor3a maNa nAja uThai nita, loNa lAkha daza lAgai / kor3a thAla kaMcana maNi sohaiM, nAhIM bhayA soI rAgI // bharatajI. // jyoM jala bIca kamala antaHpura nAhiM bhaye ve rAgI / bhavijana hoya soi ura dhAro, soI puruSa bar3abhAgI || bharatajI. // " "para mA~ ! kyA yaha bhI satya hogA?" "kyoM nahIM?" "kyA isI kA nAma vairAgya hai ? kyA bharata kA yaha vairAgya bAhubalI evaM vRSabhasena jaise RSabhaputroM ke vairAgya kI Takkara meM Thahara sakegA? batA mA~, tU hI batA ! terI kokha se janmA vRSabhasena kyA isa bharata se kama bhAgyazAlI aura vairAgI hai, jo pUjya pitAzrI bhagavAna RSabhadeva se dIkSita hokara unakA prathama gaNadhara ho gayA hai ? Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucchiSTa bhojI ] mA~ yazasvatI nandA ke beTe vRSabhasena evaM sunandA ke beTe bAhubalI ke saubhAgya evaM vairAgya kI Takkara meM yaha abhAgA ucchiSTa bhojI bharata kahIM Thahara sakegA kyA ?" "beTA..." "mA~, tere bharata kA rAga cAhe usake vaza kI bAta na ho; para usakI zraddhA, usakA jJAna - viveka dhokhA nahIM khA sktaa| bhale hI bharata isa cakravarttitva ko chor3a na sake, para isameM rahakara garva anubhava nahIM kara sakatA, isameM rama nahIM sakatA / cakravarttitva bharata kA gaurava nahIM; majabUrI hai, majabUrI" / viveka aura aviveka kA khela jahA~ viveka hai, vahA~ AnaMda hai, nirmANa hai aura jahA~ aviveka hai, vahA~ kalaha hai, vinAza hai| samaya to eka hI hotA hai; para jisasamaya avivekI nirantara SaDyantroM meM saMlagna raha bahumUlya narabhava ko yoM hI barabAda kara rahe hote haiM; usIsamaya vivekIjana amUlya mAnava bhava kA eka-eka kSaNa satya ke anveSaNa, ramaNa evaM pratipAdana dvArA sva - para hita meM saMlagna raha sArthaka va saphala karate rahate haiM / ve svayaM to Anandita rahate hI haiM, AsapAsa ke vAtAvaraNa ko bhI Anandita kara dete haiM / isaprakAra kSetra aura kAla eka hone para bhI bhAvoM kI vibhinnatA Ananda aura kleza tathA nirmANa aura vidhvaMsa kA kAraNa banatI hai yaha saba viveka aura aviveka kA hI khela hai / satya kI khoja, adhyAya 33, pRSTha 199 35 - Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parivartana (1) "pazu kI apekSA yadi isa manuSya ko kucha suvidhAe~ prApta haiM, to asuvidhAe~ bhI kama nhiiN| yadi pazu ko paitRka sampatti prApta karane kI suvidhA nahIM hai, to sAtha hI vaha paramparAoM kI gulAmI se bhI mukta hai| " para isa sabhya kahalAne vAle mAnava jagata ko yadi uttarAdhikAra meM sampatti milatI hai to sAtha meM paramparAgata rUr3hiyoM kI gulAmI bhI virAsata meM prApta hotI hai| jaba maiMne uttarAdhikAra meM prApta paramparAgata sampatti ko hI ThukarA diyA hai, usase koI lagAva nahIM rakhA; to phira ina sampradAyagata ber3iyoM meM kaba taka jakar3A rahU~gA? paramasatya kI upalabdhi ke sAtha hI inheM tor3a pheMkanA cAhiye thA, para sAthiyoM kA rAga bhI kitanA vicitra hotA hai ki mujhe abhI taka inameM jakar3e hue hai! sampradAya meM rahakara sampradAya ke sAthiyoM ko satya samajhAnA sarala hone para bhI unameM krAntikArI parivartana lAnA sambhava nahIM hai| pakSa kA vyAmoha bhI kitanA jaTila hotA hai ! yaha mArga sahI nahIM hai - yaha svIkAra karake bhI ise chor3ane kI kalpanA bhI logoM ko AMdolita kara detI hai| bAr3e kA bandhana asA pratIta hone para bhI bAr3e kI sImA kA ullaMghana karane kI kalpanA bhI sAmAnyajanoM ko ka~pA detI hai| ___ jhuMDa ke sAtha parivartana kI kalpanA meM itane dina vyartha hI ga~vA diye / satya ke ArAdhaka krAntikAriyoM ko siMhavRtti hI zobhatI hai| sAthiyoM kI kalpanA usake zaurya ko pratibandhita karatI hai| Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parivartana ] 37 ___ anuyAyI kabhI sAtha nahIM dete, unakA kAma to anusaraNa karanA hai| maiMne anuyAyiyoM ko sAthI samajha rakhA thaa| isI kAraNa itane dina apane mana ke viruddha inameM ulajhA rhaa| sAthI to koI hai hI nahIM; anuyAyiyoM kA patA bhI taba calegA, jaba maiM apanI rAha para ekAkI hI cala paDUMgA; jo sacce anuyAyI hoMge, ve AyeMge hii| ... moha ke sUkSma tantu meM bhI kyoM ulajhanA ? jinheM AnA ho, AveM; na AnA ho, na AveM; mujhe unase kyA ? maiM to para se bhinna, nirAlA cetana tattva hU~, mujhe para se kyA? to phira Aja maiM sabase sApha-sApha kaha hI detA huuN| kahane kI bhI kyA AvazyakatA hai ? phira vahI bAteM hoMgI ki kucha dina aura ruka jaaiye| phira kAlpanika kaThinAiyoM kA lambA-caur3A byaurA - yaha saba sunate-sunate thaka gayA huuN| manuSya bhava ke amUlya kSaNa yoM hI ulajhana meM bIte jA rahe haiN| aba yaha bojhA mujhase na DhoyA jaaegaa| __ jaba mujhe kisI kA sAtha cAhie hI nahIM to phira kisI se kucha kahane kA prayojana hI kyA raha jAtA hai ? kala mahAvIra jayantI (vi.saM. 1991) kA pAvana avasara hai aura saubhAgya se yaha bhagavAna pArzvanAtha kA pAvana citra bhI upalabdha hai hii| basa, isake sAmane kala isa mu~hapaTTI ko pheMka dUMgA aura apane ko digambara jinadharmAnuyAyI avratI zrAvaka ghoSita kara duuNgaa| ___ yadi logoM se mana kI bAta kahU~gA, to pahale to taiyAra hI na hoMge; yadi ho bhI gaye to parivartana ke lambe-caur3e kAryakrama banAne ke cakkara meM rheNge| Atmadharma to darzana kI vastu hai, use pradarzana se kyA prayojana ? yaha sthAna bhI to mere ina vicAroM ke anukUla - ekadama sunasAna, zAnta, ekAnta hai| lagatA hai parivartana ke pA~coM samavAya samupasthita haiM / bhAvanA kI ugratA bhI yaha batA rahI hai ki kAla paka gayA hai| dravya-kSetra-kAla-bhAva - sabhI kI anukUlatA parivartana ke niyatakrama ko abhivyakta kara rahI hai|" Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ Apa kucha bhI kaho - kAThiyAvAr3a ke kohinUra sthAnakavAsI sampradAya ke prabhAvazAlI adhyAtmapravaktA zrI kAnajI muni ke antara meM Aja nirantara yaha vicAra-pravAha umar3a rahA thA, jisane unheM brahmamuhUrta taka eka pala ko bhI sone nahIM diyA thaa| yadyapi Aja unake palaka bhI na jhapake the, para jAgaraNa kI thakAna unake mukhamaNDala para raMcamAtra bhI na thI; apitu jAgaraNa kA adbhuta teja spaSTa pratibhAsita ho rahA thaa| unakA tejoddIpta mukhamaNDala spaSTa batA rahA thA ki Aja kucha adbhuta ghaTita huA hai, adbhuta ghaTita hogaa| para cehare kI bhASA par3hanA hara koI thor3e hI jAnatA hai, usake lie tIkSNa prajJA apekSita hai| (2) vicAroM ne AkAra grahaNa kiyA aura 'kAnajI muni' 'AdhyAtmikasatpuruSa zrI kAnajI svAmI' ke rUpa meM parivartita ho gye| parivartana kA yaha samAcAra peTroliyama padArtha meM lagI Aga ke samAna tUphAnI gati se sampUrNa kAThiyAvAr3a meM pahu~cA to sthAnakavAsI sampradAya meM khalabalI maca gii| ___ nagara-nagara meM, gA~va-gA~va meM, jahA~ dekho; vahA~ yahI carcA thii| sAma-dAmadaNDa-bheda se, jaise bhI bane; unheM vApisa lAne ke lie upakrama Arambha ho gaye the| vAtAvaraNa ekadama uttejita ho gayA thaa| tUphAnI uttejanA kI hiloreM maryAdA kI sImA kA ullaMghana karane meM tatpara dikhAI dene lagI thiiN| Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parivartana 1 jhuNDa ke ke jhuNDa loga unake pAsa Ate, samajhAte, manAte; DarAte - dhamakAte bhI; para una para koI asara na hotA; kyoMki ve isa patha para binA soce-samajhe thor3e hI cala par3e the, varSoM ke soca-vicAra ke bAda samajha-bUjha kara hI unhoMne yaha aDiga kadama uThAyA thA / rahI bAta dhamakiyoM kI, so dhamakiyA~ to mahApuruSoM ke nizcaya ko aura bhI adhika dRr3ha kara detI haiN| ve to hathelI para jAna rakhakara nikale the, unheM kauna vicalita kara sakatA thA? 39 (3) zaktisampanna evaM pratiSThita vyaktiyoM kA eka grupa unake pAsa pahu~cA / usameM ve sabhI prakAra ke vyakti the, jo unheM kisI bhI rUpa se prabhAvita kara sakate the, vicalita kara sakate the / yadi manAne vAle the, to DarAne vAle bhI the; vinamra the, to akkhar3a bhI the; narma-garma sabhI the / unameM se eka bolA - "yaha Apane ThIka nahIM kiyA, isakA pariNAma acchA nahIM hogA / " - zAntabhAva se svAmIjI ne uttara diyA " ThIka kyA hai aura kyA nahIM yaha hama acchI taraha se jAnate haiM / rahI bAta pariNAma kI, so pariNAma se bhI hama aparicita nahIM haiM / jisa pariNAma kI tuma bAta kara rahe ho, usakI to hamane kabhI cintA hI nahIM kI; para hama jo kara rahe haiM, usake pariNAma meM to ananta saMsAra kA abhAva hI hone vAlA hai / hamArA yaha bhava bhava kA abhAva karane ke lie hai, kisI pakSa yA sampradAya ke poSaNa ke lie nahIM / " - - 44 vyaMgya karatA huA dUsarA bolA 'bhava kA abhAva to hogA hI; kyoMki yaha bhava (zarIra) binA roTiyoM ke to calane vAlA hai nahIM / " "hamane ghara roTiyoM ke lie nahIM chor3A thA / kama se kama Apa logoM ko to yaha batAne kI AvazyakatA nahIM hai ki hamAre ghara roTiyoM kI koI kamI nahIM thii| roTiyoM kI cintA karane vAle ghara nahIM chor3A karate / tuma roTiyoM kI bAta karate ho; jo cintAmaNi mujhe prApta huA hai, usake lie maiM Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ Apa kucha bhI kaho sampradAya evaM usakA gurutva to kyA, cakravartI kI sampadA evaM tIrthaMkara jaisA gurutva bhI tRNavat tyAga sakatA huuN| mujhe azarIrI hone kA mArga mila gayA hai, aba maiM isa zarIra kI kyA cintA karU~?" dhamakI detA huA tIsarA bolA - "hama saba dekha leMge, peTa bAtoM se nahIM bhrtaa| dekheM kauna AtA hai Apake pAsa? hama apane sampradAya ko yoM hI nahIM bikhara jAne deNge|" _svAmIjI ke gambhIra vyaktitva ko isaprakAra kI bhASA sunane kI Adata hI na thI; kyoMki Aja taka to unhoMne prazaMsA aura stutiyA~ hI sunI thiiN| ataH unakI gambhIratA ne upekSArUpa mauna kA AkAra grahaNa kiyA aura ve samayasAra ke panne ulaTate hue usake svAdhyAya meM magna ho gye| bAta samApta hote dekha vinamratA ke zastroM se susajjita cauthA bolane lagA - "nahIM mahArAja! ye to kucha samajhate nahIM, cAhe jo baka dete haiN| inakI bAta kA khyAla na kiijiye| Apake sampradAya chor3ane ke samAcAra ne inheM udvelita kara diyA hai; ata: ye hoza kho baiThe haiM / inakI bAta kA burA na maaniye| Apa jo kucha kaheMge, hama saba vahI kreNge| Apa khUba par3hiye samayasAra, hameM bhI sunAiye; hama bhI suneMge, samajheMge bhI; para Apa yaha mu~hapaTTI mata utaariye| zeSa vastra to Apane aba bhI vaise hI rakhe haiM, basa bAta eka choTI-sI mu~hapaTTI kI hI to hai|" vinamra bhASA evaM gadgada svara se karuNAsAgara svAmIjI vigalita ho uThe aura kahane lage - "bhAI ! bAta choTI nahIM, bahuta bar3I hai| yaha gRhIta mithyAtva kA pratIka hai| yadi satya samajhanA hai, isa bhava meM bhava kA abhAva karanA hai to tumheM bhI isakA Agraha chor3anA hogaa| bAta mAtra mu~hapaTTI kI nahIM, usake pIche chipI mithyA mAnyatA kI hai|" prasanna hotA huA pA~cavA~ bolA - "ThIka hai mahArAja ! ThIka hai; yahI nivedana to hama kara rahe haiM ki Apa mAnyatA chor3a dIjiye, paTTI banI rahane diijiye| yahI eka rAstA hai, jisameM lAThI bhI na TUTegI aura sA~pa bhI mara jaavegaa|" Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parivartana ] atyanta dRr3ha zabdoM meM svAmIjI ne kahA "aisA koI rAstA hai hI nahIM, mAnyatA chUTa jAne para aparimita kAla taka mu~hapaTTI kA bane rahanA saMbhava hI nahIM hai| vastusvarUpa hI aisA hai| isameM koI kyA kara sakatA hai? mujhase aba yaha chala nahIM ho sakegA / jise maiM antara se ThIka nahIM mAnatA, saca nahIM jAnatA; usakA bhAra aba mujhase nahIM DhoyA jA sktaa| mujhase hI kyA, kisI bhI jJAnI se yaha saba kucha sambhava nahIM hai / " , unake dRr3ha nizcaya ko jAnakara chaThavA~ bolA "cAhe jo ho, hamako to apanA sampradAya sa~bhAlanA hI hogA / " - upekSA bhAva se svAmIjI kahane lage "hA~, hA~; jaaiye| Apa apanA sampradAya sa~bhAliye aura hameM apanA AtmA sa~bhAlane dIjiye / " unake aTala nizcaya evaM nirbhaya upekSA se udvigna sabhI eka sAtha bole - " 'kyA ApakA yaha nizcaya aDiga hai ? " svAmIjI ke mu~ha se sahaja hI sphuTita huA - aDiga, aDiga; aDiga " / " 41 yugapuruSa use kahate haiM jo yuga ko eka dizA de, bhramita yuga ko sanmArga dikhAye; mAtra dikhAye hI nahIM, eka vaicArika krAnti utpanna karake jagata ko usa para vicAra karane ke lie bAdhya kara de| yadi vaha krAnti AdhyAtmika ho aura ahiMsaka upAyoM dvArA sampanna kI gaI ho to usakA mahattva aura bhI bar3ha jAtA hai| kAnajIsvAmI eka aise yugapuruSa haiM, jinhoMne apane jIvana meM to parivartana kiyA hI; sAtha hI jaina jagata meM bhI AdhyAtmika krAnti utpanna kara dI aura bAhya kriyAkANDa meM ulajhe hue samAja ko bhagavAna mahAvIra dvArA pratipAdita zAzvata zAnti kI prApti kA sanmArga dikhaayaa| unhoMne sote hue samAja ko mAtra jagAyA hI nahIM; varan use mAnava-jIvana kI saphalatA evaM sArthakatA para vicAra karane ke lie jhakajhora kara saceta kara diyA evaM apanI pUrvAgrahagrasta mAnyatAoM para eka bAra punarvicAra karane ke lie bAdhya kara diyA hai| - yugapuruSa, zrI kAnajI svAmI : pRSTha 97 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 jarA-sA aviveka ( 1 ) - seTha dhanapatarAya evaM paNDita sumaticanda kI mitratA logoM kI IrSyA kA viSaya thI / na seTha dhanapatarAya ko paNDita sumaticanda ke binA caina par3atI aura na paNDita sumaticanda ko hI seTha dhanapatarAya ke binA acchA lgtaa| aba to khaira donoM riTAyarDa hI ho gaye samajhiye; parantu jaba unake kAma karane ke dina the, taba bhI ve donoM mahIne meM pandraha dina eka sAtha bhojana karate the / seThajI ke yahA~ paNDitajI ne bhojana kiyA yA paNDitajI ke yahA~ seThajI ne isa bAta se koI antara nahIM par3atA thA; para donoM kA eka sAtha bhojana honA Avazyaka avazya thA aura yaha saba sahaja hI hotA thA, isameM AmaMtraNa- nimaMtraNa denelene kA koI cakkara nahIM thaa| hA~, seThAnI aura paNDitAnI ko isa bAta kI zikAyata jIvana bhara banI rahI ki ghara bhojana nahIM karanA thA to kama se kama khabara to kara dete, hama bhUkhe to na baiThe rhte| para unakI bhI majabUrI thI; pahale se nizcita ho, tabhI to kucha sUcanA dI jAve / kucha yadi seThajI apane ghara na hoM to samajhiye ki nizcitarUpa se paNDitajI ke ghara hoNge| isameM kisI se kucha pUchane kI AvazyakatA nahIM hai, yaha bAta pakkI hI samajhiye / yahI bAta paNDitajI ke bAre meM bhI solaha Ane satya thI ki yadi ve apane ghara na mileM to seThajI ke hI ghara mileMge / unako khojane ke lie anyatra bhaTakane kI AvazyakatA Aja taka to kisI ko par3I nahIM thI / una donoM kI mitratA unake parivAroM ke lie cAhe jaisI rahI ho, para samAja ke lie to varadAna thI / paNDitajI evaM seThajI kI pratiSThA milakara samAja kA Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jarA-sA aviveka ] bahumata apane meM sameTa lene ke lie paryApta thii| samAja ke hita ke lie jo bhI nirNaya yaha jugala jor3I kara letI, use kAryAnvita hone meM dera nahIM lgtii| kisI bhI satkArya karane ke lie nirNaya para pahu~cane meM inheM kabhI koI kaThinAI nahIM huI thii| bahasa ke lie bahasa unameM kabhI hotI hI na thI, basa seThajI ne kahA aura paNDitajI ne mAnA athavA paNDitajI ne kahA aura seThajI ne mAnA / 43 (2) abhI taka saba kucha ThIka hI cala rahA thA; para jaba eka dina paNDitajI apane nizcita samaya para seThajI ke ghara pahu~ce aura kivAr3a khaTakhaTAye to kucha dera taka kivAr3a kholane koI nahIM aayaa| bhItara koI na ho yaha bAta nahIM thI; kyoMki bhItara se jora-jora se bAtacIta karane kI AvAjeM nirantara A rahIM thIM, jaise koI jhagar3A ho rahA hai| ho sakatA hai ki isI kAraNa kisI kA dhyAna kivAr3oM kI AhaTa kI ora na jA sakA ho / paNDitajI kucha dera khar3e rahe, phira unakA dhyAna andara se AnevAlI AvAjoM ne khIMcA to ve kyA sunate haiM ki seTha dhanapatarAya svayaM jora-jora se gharavAloM ko DA~Ta rahe haiN| ve kaha rahe haiM ki yadi kisI ne dubArA isaprakAra kI bAta kI to mujhase burA koI na hogaa| tuma nahIM jAnate ki mere aura paNDitajI ke kyA sambandha haiM? maiM aura ve do zarIra aura eka AtmA haiM / paNDitajI ne jaba apanA nAma sunA to unakI utsukatA bddh'ii| ve socane lage ki carcA to mere sambandha meM hI ho rahI hai| Aja seThajI ko unake gharavAloM se mere aura unake sambandhoM kI gaharAI batAne kI kyA AvazyakatA A par3I ? kyA gharavAle mere aura unake sambandhoM ke bAre meM jAnate nahIM haiM? kucha na kucha vizeSa bAta avazya hai| yaha socakara unhoMne kivAr3oM ko khaTakhaTAnA banda kara udhara kI ora vizeSa upayoga lgaayaa| kAna lagAkara ve auratoM kI phusaphusAhaTa ko sunane kA yatna karane lage / pUrI bAta to kucha palle na par3I; para yaha anumAna avazya lagA ki kucha kho gayA hai, jisake sandarbha meM unakA nAma Ane se seThajI ekadama Aga-babUlA ho uThe haiM - aisI sthiti meM unheM lauTa jAnA hI upayukta lgaa| Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ Apa kucha bhI kaho gharavAloM ne kivAr3oM kI khaTakhaTAhaTa sunI hI na ho, so bAta nahIM thI / sunI to thI, para vAtAvaraNa kI uttejanA meM udhara kisI ne dhyAna nahIM diyA thA / seThajI bhI yaha cAhate the ki thor3A vAtAvaraNa sahaja ho jAve to kivAr3a kholeM; kyoMki unheM sambhAvanA yahI thI ki paNDitajI hI padhAre hoNge| jaba ve thor3e sahaja hue to Akara unhoMne hI kivAr3a khole, para vahA~ koI na thA; ata: ve paNDitajI ke ghara kI ora cala diye| 44 (3) paNDitajI vahA~ se lauTa to diye the, para ghara nahIM gaye the / udvigna se thor3I bahuta dera yahA~-vahA~ bhaTakate rahe; para jaba sahaja hue to unhoMne socA ki abhI seThajI ke yahA~ ho AnA cAhiye; kyoMki pratidina maiM unake yahA~ isa samaya jAtA hI thA, Aja na jAne se jo sandeha kA bIja par3a gayA hai, use aMkurita hote dera nahIM lagegI; ata: ve seThajI ke ghara pahu~ce, para vahA~ seThajI to the nahIM / pUchane para patA calA ki abhI-abhI bAhara gaye haiM; ho sakatA hai Apake yahA~ hI gaye hoM / unake mana ke samAna ghara kA vAtAvaraNa bhI unheM ukhar3A- ukhar3A hI lagA; para ve seThajI kI pratIkSA karate hue vahIM baiTha gaye / seThAnIjI unake pAsa Akara baiThI hIM thI ki unakI A~kheM sUjI huI-sI dekhakara paNDitajI ne pUchA -- "kyoM, kyA bAta hai; kyA tabiyata ThIka nahIM hai ?" " ' tabiyata to ThIka hI hai, para 11 "para kyA ?" "na mAlUma inako kyA ho gayA hai ki jarA-jarA-sI bAta para Ape se bAhara ho jAte haiM ? " "kyA Aja kucha bAtacIta ho gaI hai ?" "bAtacIta; bAtacIta hI hotI to kyA bAta thI? mere mu~ha se jarA nikala gayA ki basa Ape se bAhara ho gye| jo mana meM AyA so khaa| hamane bhI bahuta sahA hai, para aba sahA nahIM jAtA " 11 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jarA-sA aviveka ] kahate-kahate ve ro par3IM, to sAMtvanA dete hue paNDitajI ne kahA - "bAta kyA thI?" "kucha nahIM, basa itanI-sI bAta thI ki kala bar3e bhaiyA kA choTA bAbU yahA~ khela rahA thaa| usake eka hAtha meM se sone kA kar3A na mAlUma kahA~ gAyaba ho gyaa| hama usI ko khoja rahe the| bhaiyA ne pUchA ki kauna-kauna AyA thA ghara para, to mere kalamu~he mukha se nikala gayA ki paNDitajI ke alAvA aura koI to AyA nhiiN| phira kyA thA, unakA pArA AsamAna para car3ha gyaa| na mAlUma kyAkyA bakane lage ? maiM to cupa raha gaI, nahIM to na mAlUma Aja kyA ho jAtA? ___ maiMne Apa para corI kA iljAma thor3e hI lagAyA thaa| maiM kyA jAnatI nahIM hU~ ki ApakA nAma lU~gI to ye merI khAla khIMcakara bhusa bhara deNge| para jaba bhaiyA ne pUchA to mere mu~ha se sahaja hI nikala gyaa| maiM na bhI kahatI to kyA yaha bAta patA na calatI? duniyA to kahatI hI khtii| merA mu~ha banda kara deM, para duniyA kA mu~ha kaise banda kareMge?'' (4) na mAlUma bahuta dera taka seThAnI kyA kahatI rahI? mUla bAta kAna meM par3ate hI paMDitajI kA mAthA bhannAne lagA; ataH Age ve kucha bhI na suna sake / daravAje para kivAr3a khaTakhaTAte samaya jo kucha unhoMne sunA thA, usakA sabhI kucha sandarbha spaSTa ho gyaa| seThAnI kI jabAna rukI aura paMDitajI ko jaba hoza AyA to unhoMne sahaja hote hue kahA - "kar3A eka hI khoyA hai yA donoM ?" "basa eka, dUsarA to...'' kahate hue seThAnI kar3A lene calI gii| lAkara paMDitajI ko batAte hue kahane lagI - "gata varSa hI to banavAye haiM cAra tole ke do kdd'e| apane bagalavAle sonI bhaiyA hI ne to banAye haiN| aisI DijAina to sirpha yahI sunAra banA sakatA hai, auroM se to hama kabhI banavAte hI nhiiN|" Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ Apa kucha bhI kaho unakI jabAna barAbara cala rahI thii| paNDitajI ne vaha kar3A dhyAna se hAtha meM lekara dekhA aura yaha kahate hue cala diye - "lagatA hai seThajI mere hI ghara gaye hoNge|" seThajI jaba paNDitajI ke ghara pahu~ce to patA calA ki ve to Apake ghara hI gaye haiN| isa jAnakArI se seThajI ko yaha samajhate dera nahIM lagI ki prAtaH kivAr3a khaTakhaTAne vAle paNDitajI hI the aura koI nhiiN| ata: ve bahuta dera taka paNDitajI ko yahA~-vahA~ khojate rahe, para jaba ve kahIM na mile to thakehAre se ghara pahu~ce, jaise koI zmazAna se apane sage-sambandhI kA kriyAkarma karake lauTA ho| Aja kA dina donoM hI mitroM ke lie jIvana kA sabase adhika manahUsa dina sAbita huaa| do-tIna dina aise hI nikala gaye, ve donoM eka-dUsare se mile hI nhiiN| donoM gharoM ke vAtAvaraNa para bhI unakI udAsI kI manahUsa chAyA chAI rhii| cauthe dina paNDitajI seThajI ke ghara pahu~ce aura kar3A dete hue seThajI se bole - Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jarA-sA aviveka ] 47 "yaha kar3A merI koTa kI jeba meM nikalA hai| lagatA hai baccA jaba mere pAsa khela rahA thA, taba usane merI jeba meM hAtha DAlA hogA aura usameM hI raha gayA hogaa| yaha kar3A Apa seThAnIjI ko de dIjie, jisase unheM saMtoSa ho jAye aura gRha-kalaha samApta ho|" (7) seThajI kar3A dekha va unakI bAta suna hakke-bakke raha gye| unhoMne kalpanA hI na kI thI aisA bhI ho sakatA hai| unakA dila isa bAta para vizvAsa karane ko kataI taiyAra na thaa| unakA mAthA cakarAne lgaa| ve soca rahe the ki kyA yaha saba satya hai yA maiM sapanA dekha rahA hU~? ve mana hI mana bhagavAna se prArthanA kara rahe the ki yaha saba sapanA hI sAbita ho, satya nhiiN| unheM kar3A milane kI raMcamAtra bhI khuzI nahIM thI; apitu eka aisA mitra kho dene kI asahya vedanA ho rahI thI, jisake sAmane cakravartI kA vaibhava bhI tuccha thaa| yaha AghAta unake lie itanA bar3A thA ki jise ve baradAzta nahIM kara sakate the| acchA hI huA ki ve ekadama behoza hokara gira pdd'e| paNDitajI bhI isa sthiti kA sAmanA karane meM apane ko asamartha pA rahe the, para seThajI kI behozI ne unakA rAstA sApha kara diyA aura ve vahA~ se uThakara tatkAla nIcI gardana kie hue bhArI hRdaya se apane ghara kI ora cala diye| unheM AzaMkA thI ki seThajI ke hoza meM Ane para kucha aghaTita bhI ghaTa sakatA hai| yadyapi isa sthiti meM seThajI ko chor3ane kI ve kalpanA bhI nahIM kara sakate the; para jAgRta viveka ne unheM isake lie majabUra kara diyA thaa| (8) donoM kA jIvana aba bhI cala rahA thA, para unake jIvana meM aba koI rasa nahIM raha gayA thaa| donoM apanI jindA lAzoM ko nirantara Dhoye cale jA rahe the| jindAdilI aura utsAha na mAlUma kahA~ cale gaye the? kala taka ve apane ko Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ Apa kucha bhI kaho bUr3hA mAnane ko taiyAra hI na the, para na mAlUma eka dina meM hI ve kitane bUr3he ho gaye the / aba jindagI unheM bhArabhUta lagane lagI thii| bhagavAna se jaldI uThA lene kI prArthanAe~ unake dainika jIvana kA aMga bana cukI thIM / 48 ghara-dvAra, deza-kAla saba - kacha ve hI the aura vaise hI cala rahe the; para sAmAjika gatividhiyoM para to mAno vajrapAta hI par3a gayA thA / saba-kucha vahIM kA vahIM thama kara raha gayA thaa| aba na maMdiroM meM vaha saphAI dekhane meM AtI thI jo unake jamAne meM dekhI jAtI thI; aura na pAThazAlA kI, auSadhAlaya kI sa~bhAla karanevAlA koI thA / dhArmika parva jaise Ate, vaise hI cale jAte; samAja meM koI ullAsa kA vAtAvaraNa dekhane ko nahIM milatA; unake dvArA jo sphUrti, jo preraNA abhI taka prApta hotI rahI thI; na mAlUma aba vaha kyoM nahIM prApta ho pA rahI thI ? seThajI kI mAnasika sthiti ko dekhakara gharavAle yadyapi unase kucha nahIM kahate; tathApi Apasa meM kAnAphUsI avazya karate, jo kabhI-kabhI seThajI ke kAnoM meM bhI par3a jAtI thI / koI kahatA - " bar3e paNDita banate the, para mana para kAbU nahIM thA / " vyaMga karatA huA dUsarA kahatA - "nahIM, bhAI ! bAta aisI nahIM hai / ve koI jAnabUjha kara thor3e hI le gaye the kar3A, vaha to unakI jeba meM bacce ne svayaM DAla diyA thA, becAroM ko jaba patA calA taba tatkAla de gaye, nahIM to ..... 21 kahate-kahate jaba joradAra ThahAkA lagatA aura saba gharavAle usakA sAtha dete to seThajI ke nIce se jamIna khisakane ko phiratI / phira koI kahatA - "dekho, kaisI bAta banAI, inheM bAta banAne kI bhI to akla nahIM hai aura banate haiM paNDitarAja / yaha nahIM socA ki isa bAta para bhI koI vizvAsa karegA kyA ?" 16 dUsarA kahatA 'kyA karate ? jaba pacatA nahIM dikhA, to vApisa to karanA hI thA, anyathA jela kI havA na khAnI par3atI ?" - tIsarA kahatA - " havA to de dene para bhI khilA sakate the hama; para pitAjI kA Dara lagatA hai, anyathA sArI paNDitAI nikAla dete / " Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jarA-sA aviveka ] 49 tunakakara cauthA kahatA - "pitAjI ne to unheM mAthe para car3hA rakhA thaa| bhagavAna mAnate the bhagavAna! kucha kaho to unhIM ke sAmane hameM aise jhir3aka dete the, jaise hama kucha samajhate hI nahIM haiM / hama to cupa raha jAte the, nahIM to." usakI bAta pUrI na ho pAtI aura dUsarA bola par3atA - "unhoMne ina para koI jAdU kara rakhA thA jAdU, anyathA unake pIche pAgala se kyoM Dolate rahate? aba cuppI sAdha lI hai|" (9) ye bAteM dhIre-dhIre sAre gA~va meM phaila gaIM thIM; ata: jahA~ dekho, vahIM isaprakAra kI kAnAphUsI cala nikalI thii| isakAraNa seThajI aura paNDitajI kA jInA aura bhI dUbhara ho gayA thaa| __ ye sArI bAteM suna-sunakara seThajI kA khUna khaulatA thA; para unheM koI rAstA dikhAI nahIM detaa| yadi unheM bhI paNDitajI para krodha A jAtA to isa maMDalI ke sAtha unakI bhI paTarI baiTha jAtI; para kyA kareM, unakA dila mAnatA hI na thaa| unhoMne pakkA dila karake eka bAra paNDitajI se ekAnta meM milane kA nizcaya kiyaa| ___ paNDitajI kI hAlata to seThajI se bhI badatara thI; kyoMki corI to unakI hI pakar3I gaI thI; para unake pAsa jindA rahane ke lie pANDitya kA sahArA thA; ata: unhoMne apanA saMsAra sAhitya ko banA liyA, zAstroM ko banA liyaa| yadyapi unheM bahuta bar3I Thesa lagI thI, tathApi isa ghaTanA se unheM eka lAbha bhI ho gayA thaa| aba unakA samaya bAharI kAmoM meM, vyartha ke vyavahAroM ke nibhAne meM barabAda nahIM hotA thA; adhyayana-manana ke lie mAnoM unheM yaha zubha avasara prApta ho gayA thA, anyathA unake svabhAva ke anusAra unheM jIvana bhara phurasata na miltii| unake gharavAle unase isa sambandha meM pUcha-pUchakara thaka cuke the; para ve eka hI bAta kahate, jo unhoMne seThajI se kahI thii| isa bAta para logoM ko vizvAsa Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ Apa kucha bhI kaho nahIM hotA thA aura na yaha hI vizvAsa hotA thA ki unhoMne corI kI hogii| marja ko lA-ilAja mAnakara ve bhI isa ora se udAsa ho gaye the| (10) jaba seThajI eka dina acAnaka unake yahA~ pahu~ce, to ve donoM eka-dUsare ko DhaMga se pahicAna hI na sake; kyoMki ve donoM hI kucha hI mahInoM meM lagabhaga Adhe raha gaye the| eka-dUsare ko nahIM pahicAnane kA donoM ko koI Azcarya nahIM huA, honA bhI nahIM cAhie thA; kyoMki jaba ve varSoM eka sAtha rahe, phira bhI eka-dUsare ko sahI rUpa meM na jAna sake; jAna gaye hote to Aja satya jAnane ke lie seThajI ko unake pAsa kyoM AnA par3atA? jaba unheM unake gharavAle hI na pahicAna pAye to aura loga kaise pahicAnate? jAnanA AsAna hai, para pahicAnanA nahIM; kyoMki pahicAnane meM jo gaharAI hai, vaha jAnane meM kahA~ ? __ jo bhI ho, seThajI ne bahuta ghumA-phirA kara kaI bAra pUchA, para paNDitajI se usase adhika kucha na ugalavA sake, jitanA unhoMne unake ghara jAkara kar3A dete samaya batAyA thaa| paNDitajI mAnoM patthara ho gaye the| unhoMne vicitratAoM ke bAre meM zAstroM meM to bahuta par3hA thA, para jIvana meM sAkSAt darzana abhI ho rahe the| (11) yaha ghaTanA zItakAla ke Arambha meM hI ghaTI thii| para mAgha kI kar3akatI sardI vAtAvaraNa ko utanA ThaMDA nahIM banA sakI thI, jitanA ThaMDA sAmAjika vAtAvaraNa ko isa ghaTanA ne kara diyA thaa| aba na koI paMca thA na pNcaayt| unake binA mAno paMcAyata bhaMga-sI hI ho gaI thii| na aba koI anAthoM kI sunanevAlA rahA thA aura na dukhiyArI vidhavAoM kI samasyAoM kA samAdhAna karanevAlA hii| sAmAjika kAryakramoM kI phasala para mAnoM tuSAra hI par3a gayA thaa| Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 51 jarA-sA aviveka ] samaya yoM hI bIta rahA thA / sardiyoM ke bAda grISma Rtu bhI aaii| jisa vRkSa kI jar3e kaTa gaI hoM, vaha to zItakAla meM hI sUkhane lagatA hai; phira garmiyoM meM to kahanA hI kyA ? barasAta hI eka aisI Rtu hai, jo use sahArA de sakatI hai| jaise-taise garmI bhI samApta huI aura sampUrNa jagata ke tana-mana ko ThaMDaka pahu~cAne vAlI pAvasa bhI A pahu~cI / pyAsI dharatI kI pyAsa bujhI, to usakA tana romAMcita ho uThA; jagaha-jagaha dUrvAMkura phUTa par3e / ghara-ghara kI nAliyA~ sApha kI jAne lgiiN| ATha mAha se banda par3I nAliyoM meM itanA kUr3A-karakaTa bhara gayA thA ki pAnI nikalane ko avakAza hI na rahA thA; ataH unakI saphAI Avazyaka hI nahIM, anivArya ho gaI thI; anyathA gharoM meM pAnI bhara jAne kI AzaMkA thI / seTha dhanapatarAya ke ghara kI nAliyA~ bhI sApha kI jAne lgiiN| dhImI-dhImI barasAta ho rahI thI, bacce usameM nahAne kA Ananda uThA rahe the / vAtAvaraNa itanA suhAvanA thA ki bUr3he bhI bacce ho rahe the| ve bhI 'nAliyA~ ThIka se sApha ho rahI haiM yA naukara-cAkara begAra TAla rahe haiM' - yaha dekhane ke bahAne bU~dAbA~dI kA Ananda lene bAhara nikala Aye the; para seTha dhanapatarAya ke avasAda ko yaha ramya vAtAvaraNa bhI dUra na kara pAyA thaa| ve apane kamare meM kucha budabudA rahe the / kaha nahIM sakate ki ve kisI stotra kA pATha kara rahe the yA mana hI mana kisI se jala-bhunakara bar3abar3A rahe the / jo kucha bhI ho, para jaba bAhara se ekadama 'kar3A-kar3A' kI AvAjeM AI to na mAlUma ve kaba ekadama bAhara A gaye? vaise to ve kaI bAra rAta meM svapna meM 'kar3A-kar3A' kahakara bar3abar3Ane lagate the / 'kar3A' zabda unakA mahAmantra bana gayA thA; ata: 'kar3A-kar3A' sunakara unakA cauMka par3anA evaM bAhara A nA koI bar3I bAta nahIM thI; para Aja to bAhara Akara jo kucha unhoMne dekhA, vaha adbhuta thA, apUrva thA, unake lie to mAnoM varadAna hI thA / ve kyA dekhate haiM ki vahI kar3A jo khoyA thA; tathA jisake badale meM yaha kahakara ki vaha merI jeba meM calA gayA thA, paNDitajI dUsarA kar3A de gaye the; hAtha meM lie naukara cillA rahA hai "kar3A mila gayA, kar3A mila gayA / " - S Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 [ Apa kucha bhI kaho aura saba loga Azcaryacakita A~kheM phAr3a-phAr3akara use dekha rahe the| aba tIna kar3e ho gaye the| sabakI samajha meM saba-kucha A gayA thaa| sabhI cupa the; kisI ke pAsa kahane ke lie kucha thA hI nahIM, jo bolte| sabhI ora sannATA thA, seThajI bhI mAthe para hAtha rakhe nIcI gardana kie baiThe the| AkAza nirmala thA aura bUMdA-bA~dI thama gaI thii| AkAzI bAdaloM ke samAna saMzaya ke bAdala bhI chaTa cuke the aura gA~va kA AkAza bhI nirmala ho gayA thA, para logoM kI A~khoM se honevAlI avirala azrudhArAe~ thama hI na rahIM thiiN| bAtoM hI bAtoM meM sAre gA~va meM khabara phaila gaI thI aura jhuNDa ke jhuNDa loga A rahe the evaM vahA~ ikaTThe hote jA rahe the| (12) jaba seTha dhanapatarAya ko kucha dhyAna AyA to ve tInoM kar3e lekara dhIredhIre paNDitajI ke ghara kI ora cala diye| unake pIche-pIche unake parijana evaM purajana bhI the| eka zAnta mauna julUsa-sA hI bana gayA thaa| __ve sabhI paNDitajI ke ghara pahu~ce aura unake sAmane tInoM kar3e rakha diye, to unakI samajha meM saba-kucha A gyaa| ve bar3I dera taka eka-dUsare ko dekhate rahe, koI kucha bolA nhiiN| mu~ha se to koI bhI kucha nahIM bola rahA thA; para snigdha zAnta mauna vaha saba-kucha kaha rahA thA, jo vANI ke dvArA kabhI nahIM kahA jA sktaa| paNDitajI tejI se uThe, andara gaye, kSaNabhara meM hI vApisa Aye aura cauthA kar3A lAkara una tInoM meM milAkara rakha diyaa| ___ paNDitajI kI amRtavANI se upadeza to logoM ne jIvana bhara sune the, para unakA kitanA prabhAva una para par3A thA - yaha to ve tI jAnate the; kintu isa ghaTanA ne sabako andara se hilA diyA thaa| nIrava gauna ko bhaMga karate hue azrupUrita netroM se jaba seThajI ne kahA - "yaha Apane kyA kiyA?" to ekadama zAnta gambhIra svara meM paNDitajI kahane lage - "jo mujhe ucita pratIta huaa| isa viSama sthiti se ubarane kA mujhe eka yahI nirApada mArga sUjhA thaa| yadyapi maiM jAnatA hU~ ki isase Apako bhI kama Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jarA-sA aviveka ] takalIpha nahIM huI, mujhe bhI duHkha to huA hI, para yaha saba manogata hI rahA / isake binA to aisI sthitiyA~ utpanna ho sakatI thIM ki jinameM hama sabakA jIvana bhI dUbhara ho jAtA / astu jo bhI ho| " 53 ve apanI bAta pUrI bhI na kara pAye the ki mAnasika saMtApa se atyanta saMtapta seThAnI bilakhate hue kahane lagI - "he bhagavAna! mere jarA se aviveka ne kyA anartha kara DAlA ? maiMne eka jJAnI kI virAdhanA kara ananta jJAniyoM kI virAdhanA kA mahApApa to kiyA hI, sAtha meM apane pati kI Antarika zAnti ko bhaMgakara unakA jInA bhI dUbhara kara diyA / " - isI taraha kI bAteM kucha dina yahA~-vahA~ hotIM rahIM aura phira saba-kucha sahaja ho gayA; para paNDitajI kI udAsInatA ullAsa meM parivartita na ho sakI; seThajI ko unake sahaja samAgama kA pUrvavat lAbha phira kabhI saMbhava na huaa| zarIra kA ghAva to samaya pAkara bhara jAtA hai, para mana ke ghAva kA bharanA sahaja nahIM hotA / isa duniyA meM Aja na seThajI haiM, na paNDitajI; para yaha kahAnI gA~va ke bacce-bacce kI jabAna para hai aura tabataka rahegI, jabataka dAdiyA~ apane potepotiyoM ko kahAniyA~ sunAtI rheNgii| joza aura hoza yaha eka sarvamAnya satya hai ki yuvakoM meM joza aura praur3hoM meM hoza kI pradhAnatA hotI hai| yuvakoM meM jitanA joza hotA hai, kucha kara gujarane kI tamannA hotI hai; utanA anubhava nahIM hotA / isIprakAra praur3hoM meM jitanA anubhava hotA hai, utanA joza nahIM hotA / koI bhI kArya sahI aura saphalatA ke sAtha sampanna karane ke lie joza aura hoza- donoM kI hI AvazyakatA hotI hai / ataH deza va samAja ko donoM kI hI AvazyakatA hai| ye donoM eka dUsare ke pUraka haiM, virodhI nahIM / 'joza aura hoza' nAmaka nibandha se (E) Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gA~Tha khola dekhI nahIM (1) "dekho, maiM tumheM do lAla sauMpe jA rahA huuN| inheM sa~bhAla ke rkhnaa|" - yaha kahate hue jayapura ke prasiddha jauharI seTha javAharalAla ne apanI patnI kI hathelI para jaba eka lAla rakhA, taba vaha Azcaryacakita hotI huI bolI - "do; do kahA~ haiM ? yaha to eka hI hai| ApakI tabiyata to ThIka hai na?" "tabiyata, tuma tabiyata kI bAta karatI ho! tabiyata to aba kyA ThIka hogI? aba to bhagavAna jitanA jaldI uThA le, utanA hI acchA hai|" "Apa kaisI bAteM karate haiM? saba-kucha ThIka ho jaayegaa| Apa jaldI hI acche ho jaaoge| DaoNkTara sAhaba kaha rahe the|" "chor3oM tuma ina DAkTaroM kI bAtoM ko| ve to tabataka yahI kahate raheMge, jabataka maraghaTa para hI na pahu~ca jaaveN|" "lagatA hai Apa bahuta nirAza ho gaye haiM / vyartha kI cintA meM apanI yaha hAlata kara lI aapne|" "mujhe apanI nahIM; tumhArI cintA hai, apane isa lAla kI cintA hai|" "kyA cintA karanA ina lAloM kI? ye to Apane hajAroM kamAye haiM aura hajAroM hI gavAye haiN| ye to hAtha ke maila haiN| jaba tabiyata ThIka ho jAvegI, phira hajAroM kamA loge| Apa jaisI nigAhavAlA, Apa jaisA pArakhI - anubhavI hai koI jayapura meM ?" Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gA~Tha khola dekhI nahIM ] ___ "jAne bhI do ina bAtoM ko, kyA rakhA hai ina bAtoM meM? buddhimatA aura anubhava kA kamAI se koI sambandha nahIM hai| kamAnA aura gamAnA to puNyapApa ke khela haiN| yadi aisA nahIM hotA to tumhIM batAo jaba maiM apane gA~va se jayapura AyA thA, taba loTA-Dora lekara AyA thaa| kyA thA mere pAsa usa samaya? na ghara, na dvAra, na pU~jI, na anubhava / buddhi kA vikAsa bhI to itanA nahIM thA, jitanA aba hai; para usa samaya jahA~ hAtha DAlA, saphalatA hI milii| usa samaya miTTI ko yadi chU detA to vaha sonA bana jAtI, para Aja sone ko chUtA hU~ to miTTI bana jAtA hai / kahA~ gaI caturAI aura anubhava ? anubhavahIna anAr3I ne jo kucha kamAyA thA, catura anubhavI ne vaha saba-kucha dekhate hI dekhate ga~vA diyA hai| aba mere pAsa mAtra ye do lAla bace haiM, jinheM sauMpakara zAnti se maranA cAhatA huuN|" ghabarAtI huI seThAnI bolI - "kyA ApakI dRSTi sacamuca vikRta ho gaI hai| eka ko barAbara do batAye jA rahe ho|" seThAnI bahuta hI ghabarA gaI thI; kyoMki usane suna rakhA thA ki mRtyu samIpa Ane para dRSTi vikRta ho jAtI hai, eka ke do aura do ke cAra dikhane lagate haiN| seThajI kI na to dRSTi hI vikRta huI thI aura na buddhi hI; para ve antima sA~seM avazya gina rahe the, unakI antima ghar3I avazya A gayI thii| ___ unhoMne bur3hApe meM utpanna apanI ikalautI santAna 'cetanalAla' ko bulAyA aura usake mAthe para hAtha rakhate hue bole - ___ "suno ! jaba yaha cetanalAla bar3A ho jAve, taba ise yaha acetana lAla sa~bhalA denaa| ise vyApAra meM pU~jI kI kamI na par3e - isa vicAra se hI maiMne apanI bacI-khucI sampUrNa sampatti becakara yaha lAla kharIdA hai| dhyAna rahe yaha bahuta kImatI hai| maiM samajhatA hU~ ki isase prApta pU~jI se yaha apanA vyApAra bahuta acchI taraha calA legaa| dhyAna rakhanA ... / " ___- kahate-kahate seThajI sacamuca hI mahAprayANa kara gye| unakI vANI avaruddha ho gayI, gardana Dhulaka gaI, A~kheM khulI kI khulI raha giiN| Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ Apa kucha bhI kaho sukha-duHkha sahane kI jitanI sAmarthya nAriyoM meM hotI hai, utanI puruSoM meM kahA? jisa Arthika utAra-car3hAva ko seTha javAharalAla nahIM jhela sake aura mahAprayANa kara gaye, seThAnI usake sAtha pati ke viyoga ko bhI jhela giiN| putra ke saMrakSaNa kA jo mahAna uttaradAyitva seThajI marate-marate unheM sauMpa gaye the, use nibhAne meM ve tana-mana se juTa giiN| dhana to unake pAsa thA hI kahA~? seThajI ne jo kucha kamAyA thA, ve use ga~vAkara hI gaye the| jo kucha bacA thA, usase lAla kharIda kara putra ko sauMpane kA Adeza bhI de gaye the| putra kI surakSA ke sAtha-sAtha usakI surakSA kA bhAra bhI seThAnI ke mAthe thaa| ___ jo kucha bhI sthiti thI, seThAnI ne use bhavitavya jAnakara sahaja hI svIkAra kara lI thii| binA DIMga hA~ke durbhAgya se lar3ane kI jitanI kSamatA nAriyoM meM sahaja dekhI jA sakatI hai| puruSoM meM usake darzana asambhava nahIM, to durlabha to hai hiiN| __naukaroM-cAkaroM se ghirI rahane aura jamIna para bhI paira na rakhane vAlI seThAnI silAI-kar3hAI karatI, bar3I-pApar3a velatI; para kisI ke sAmane hAtha na phailaatii| putra ke lAlana-pAlana, zikSA-dIkSA meM usane koI kamI na rkhii| svayaM rUkhA-sUkhA khAtI, para putra ko kabhI koI kamI mahasUsa na hone detii| (3) - samaya bItate kyA dera lagatI hai? putra java kucha samajhadAra huA to eka dina apanI mA~ se bolA - "mA~ ! aba maiM par3hanA nahIM cAhatA, kahIM naukarI kruuNgaa|" mu~ha para u~galI rakhate hue mA~ bolI - "beTA, aisA nahIM bolate / jauharI kA beTA naukarI nahIM krtaa| tuma abhI pUre par3ha bhI kahA~ pAye ho? abhI to tumane dasavIM kakSA hI pAsa kI hai| tuma apanI par3hAI pUrI kara lo, phir"|". Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gA~Tha khola dekhI nahIM ] "nahIM, aisA nahIM ho sktaa| jaba jauharI kI patnI mehanata majadUrI kara sakatI hai to phira jauharI kA beTA naukarI kyoM nahIM kara sakatA? naukarI nahIM karU~gA to kyA karU~gA? mujhase ApakI yaha hAlata dekhI nahIM jaatii|" "beTA ! naukarI nahIM, tuma vyApAra karanA / " 44 'vyApAra ! mA~, vyApAra binA pU~jI ke nahIM hotA / " "beTA! pU~jI kI kyA kamI hai apane yahA~ ?" 57 kahakara mA~ bhItara calI gii| mA~ kI bAta sunakara vaha acambhe meM par3a gyaa| usakI samajha meM kucha nahIM AyA ki mA~ kyA kaha rahI hai? hAtha meM eka gandI-sI poTalI lie kucha dera bAda vaha bAhara AI aura usake sAmane hI binA kucha kahe use poTalI ko kholane lagI / pyAja ke chilakoM kI bhA~ti kaI parta utarane ke bAda usameM se eka camakadAra lAla niklaa| use ko thamA putra bolI hue - "beTA ! yaha bahuta hI bezakImatI lAla hai| tumhAre sAtha tumhAre pitAjI mujhe yaha bhI sauMpa gaye the / yaha bhI kaha gaye the ki jaba merA lAla samajhadAra ho jAye to use yaha sauMpa denA / isase prApta pU~jI se vaha acchI taraha vyApAra kara sakegA I maiM Aja tumheM yaha sauMpakara nizcinta hotI hU~, unake RNa se uRNa hotI hU~ / tuma ise becakara apanI pU~jI banAo aura jamakara vyApAra karo, pitA jaisI hI kIrti kamAo, phUlo- phalo !" Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 [ Apa kucha bhI kaho (8) usane sAre bAjAra meM usa lAla ko dikhAyA, para unakI AzA ke anurUpa kImata usakI koI bhI nahIM lagA rahA thA; ataH mA~ aura beTe ne milakara yaha nirNaya liyA ki ise yahA~ na becakara bambaI meM becA jAye to ThIka rhegaa| vahIM isakI samucita kImata prApta ho skegii| (5) jaba vaha bambaI ke javerI bAjAra meM pahu~cA aura eka-do pair3hiyoM para lAla dikhAyA to sabhI ne lagabhaga vahI kImata lagAI jo jayapura meM mila rahI thI / verI bAjAra ke raMga-DhaMga se aparicita yuvaka cetanalAla kA anAr3Ipana chipA nahIM raha skaa| kucha dalAla to usake pIche Arambha se hI laga gaye the / vaha unase bhI pIchA nahIM chur3A pA rahA thA ki kucha galata tattva bhI pIche laga gaye / apane cAroM ora ghire logoM kI sandehAspada gatividhiyoM se vaha satarka hone ke sAtha-sAtha ciMtita bhI ho uThA / 'hIrAlAla pannAlAla' nAmaka prAcInatama pair3hI ke mAlika seTha zrI mANikacaMdajI javerI bhI yaha saba kucha dekha rahe the / unhoMne tatkAla eka munIma kI bhejakara use apanI pair3hI para bulAyA / jaba usane unheM lAla dikhAne kA prayatna kiyA to ve sahaja sneha se bole "baiTho, zAnti se baittho| 'lAla' bhI dekheNge| pahale jalapAna kro| javAharAta kA vyApAra khar3e-khar3e nahIM hotA / " unhoMne apane snehapUrNa vyavahAra se sahaja hI usakA mana jIta liyaa| para use to apanA lAla becakara ghara jAne kI jaldI thI; ataH usane jalapAna karake phira 'lAla' dikhaayaa| seThajI ne lAla hAtha meM liyA, usa para eka nigAha DAlI aura usase pUchane lage - "kahA~ se Aye ho?" 44 "jayapura se" " kisake beTe ho, tumhArI pharma kA kyA nAma hai ? " - Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gA~Tha khola dekhI nahIM ] 59 "maiM javerI javAharalAlajI kA putra hU~ / " "javAharalAlajI ke ? ve to hamezA hamAre hI yahA~ Thaharate haiN| ve to hamAre abhinna mitroM meM se haiM / ina dinoM bahuta dinoM se nahIM aaye| kucha samAcAra bhI nahIM diye / ve kyoM nahIM Aye, acchI taraha to haiM ?" (6) seTha mANikacandajI mAnoM atIta meM cale gaye the / unheM ve dina yAda Ane lage the, jaba seTha javAharalAlajI bambaI AyA karate the to bAjAra meM vizeSa halacala maca jAtI thii| unake rukha ke AdhAra para bAjAra meM tejI-maMdI huA karatI thI / aba ve na hAtha meM rakhe lAla ko dekha rahe the aura na sAmane baiThe cetanalAla kohI / na mAlUma kahA~ kho gaye the? jaba cetanalAla ne unake svargavAsa kI bAta batAI to ekadama hoza meM Aye aura aneka prakAra se du:kha pragaTa karane lage, khoda-khoda kara aneka bAteM pUchane lage / jaba saba kucha jAna liyA to vicAramagna ho gye| kabhI cetanalAla ko gaura se dekhate to kabhI hathelI meM rakhe lAla ko bArIkI se prkhte| kabhI saMsAra ke svarUpa para vicAra karate to kabhI jIvana kI kSaNabhaMguratA ke bAre meM socane lagate / kabhI javAharalAla ke durbhAgya para duHkhI hote to kabhI apane durbhAgya para / unake cehare para Ate-jAte bhAvoM ko cetanalAla bArIkI se par3ha rahA thA, para unake antara taka pahu~canA sambhava nahIM ho pA rahA thA / jaba bahuta dera ho gayI to usakA dhairya TUTane lagA aura usane unakI vicAra - zrRMkhalA ko bIca meM hI tor3ate hue kahA "seThajI, isa lAla kI Apa kyA kImata de sakate haiM?" 1 atyanta gambhIra svara meM seThajI bole - "mere pAsa itanI sampatti kahA~, jo isa lAla kI kImata cukA skuuN| isa lAla para to maiM apanA saba kucha nyochAvara kara sakatA hU~, para yaha mere bhAgya meM kahA~ ?" Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ Apa kucha bhI kaho cetanalAla ko unakI bAteM yadyapi bahuta acchI laga rahI thIM, phira bhI use kucha aTapaTA avazya laga rahA thaa| usakI samajha meM yaha nahIM A rahA thA ki bAjAra meM to loga isakI bahuta kama kImata lagA rahe the aura ye apAra sampatti ke mAlika sabase bar3e jauharI ise itanA kImatI batA rahe haiM, Akhira mAjarA kyA hai? ___ 'kahIM seThajI merA majAka to nahIM ur3A rahe haiM' - yaha vicAra Ate hI seThajI kI gambhIratA dekhakara isa bAta para vizvAsa karane ko bhI usakA mana taiyAra nahIM huaa| jaba usakI samajha meM kucha nahIM AyA to himmata karake bolA - "mere lie kyA Adeza hai?" "Adeza, Adeza to kyA dU~; para yadi tuma cAhoM to eka salAha avazya de sakatA huuN|" "pharamAiye" "abhI sIjana oNpha hai, isakI sahI kImata abhI milanA sambhava nahIM hai| yadi sahI kImata cAhate ho to kucha dina pratIkSA karanI hogii| barasAta nikala jAne ke bAda bAhara se vyApAriyoM kA AvAgamana ho jAvegA, taba isakI sahI kImata mila skegii|" "tabataka rukanA to sambhava nahIM hai|" "kyoM?" "kyoMki, aba Apase kyA chipAveM; hamAre pAsa / " vaha apanI bAta pUrI hI na kara pAyA thA ki seThajI bola par3e - "beTA, isakI cintA mata kro| hama saba vyavasthA kreNge|" "nahIM, yaha nahIM ho sktaa|" "kyoM nahIM ho sakatA?" Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gA~Tha khola dekhI nahIM ] "hama jAnate haiM, tuma javAharalAla javerI ke beTe ho, kisI kA ahasAna nahIM le sakate / yahI na?" I " "nahIM, 41 'nahIM, nahIM; maiM saba jAnatA huuN| are bhAI ! chaha mAha ko tuma hameM hI apanA pitA samajha lo / " "" 'Apa kaisI bAteM karate haiM ?" "ThIka kahatA hU~ beTA, javAharalAla jaisA merA bhAgya kahA~ ? " 44 'Apa jaisA bhAgyavAna 61 yn "jAne do; lAla bikane para vaha saba cukA denA, jo tuma tabataka ke lie hama se lo / pitA kA mitra hone se itanA adhikAra to hamArA hai hI / " kahakara seThajI ne usa lAla ko eka tijorI meM rakhakara usakA tAlA acchI taraha lagAkara cAbI cetanalAla ko de dI aura kahA " 'isa cAbI ko Aja hI rajisTrI se apanI mA~ ke pAsa bheja do| eka slipa para hastAkSara kara isa tijorI ko sIla kara do|" unake snehapUrNa vyavahAra se abhibhUta hokara cetanalAla kucha bhI na bola sakA aura sammohita vyakti kI bhA~ti unakA Adeza pAlana karatA gayA / seThajI ne usake rahane, khAne-pIne Adi kI samucita vyavasthA karane ke bAda per3hI ke sabhI karmacAriyoM ko Adeza diye ki koI bhI mAla kharIdA yA becA jAye, cetanalAla ko dikhAye binA nahIM kharIdA - becA jAnA caahie| (7) samaya jAte kyA dera lagatI hai ? bAtoM hI bAtoM meM chaha mAha bIta gaye / cetanalAla kI A~khoM ke sAmane se lAkhoM lAla nikala cuke the| aba vaha eka bahuta acchA jauharI bana gayA thaa| sIjana cAlU huaa| bAhara ke vyApAriyoM kA AvAgamana bhI cAlU ho gyaa| bAjAra apanI pUrI tejI para thaa| cetanalAla ne avasara dekhakara seTha sAhaba se kahA - Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ Apa kucha bhI kaho "" 'aba lAla becane kA samaya A gayA hai / hamArA lAla bhI bikavA dIjiye / " 62 "bhAI ! aba hama kyA bikavAyeMge? aba to tuma svayaM bahuta hoziyAra ho gaye ho / mA~ se cAbI magA~ lo aura lAla nikAlakara svayaM beco / " anumati pAkara usane tatkAla cAbI bhejane ke lie mA~ ko patra likha diyaa| ATha dina ke bhItara cAbI bhI A gii| seThajI ke kahane para usane svayaM sIla tor3akara tijorI kholI aura lAla nikAlA to use dekhakara vaha hakkAbakkA raha gyaa| vaha to kA~ca kA Tukar3A mAtra thaa| usakI A~khoM se jharajhara A~sU jharane lge| seThajI kI pair3hI samudra ke kinAre hI thii| usane usa lAla ko ekadama samudra meM pheMka diyA aura phUTa-phUTakara rone lgaa| sArI pair3hI meM sannATA chA gyaa| logoM kI samajha meM kucha nahIM aayaa| jaba seThajI ne usake mAthe para hAtha pherate hue pUchA - "kyA huA?" taba vaha jora-jora se kahane lagA " Apane mujhe dhokhA diyA, jhUTha bolA, karje meM DAla diyA / " usakI yaha bAta sunakara loga Apasa meM aneka prakAra kI bAteM karane lage / eka ne kahA - "seThajI ne usa bicAre kA lAla badala liyA hai|" dUsare ne kahA - " yaha kaise ho sakatA hai? usane apane hAtha se rakhA thA, tAlA lagAyA thA, cAbI ghara bheja dI thI, tijorI sIla kara dI thI, phira svayaM kholI / " 46 tIsarA kahane lagA 'yaha saba to nATaka thA; Aja kyA nahIM ho sakatA? tijorI banda kI banda rahe aura mAla saba gAyaba ho jAye / " - - - cauthA bolA - " gAyaba kahA~ huA ?" pA~cavA bolA " badala to gayA / badalane aura gAyaba hone meM kyA antara hai?" Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gA~Tha khola dekhI nahIM ] vyaMga karatA huA chaThA kahane lagA - "gAyaba ho jAtA to corI pakar3I na jAtI? are, yaha saba itanI caturAI se kiyA gayA hogA ki phaMse bhI nahIM aura mAla bhii|" (8) yahA~ saba loga Apasa meM carcA kara rahe the| vahA~ saba-kucha samajhate hue bhI seThajI samajhAte hue bole - "kaisA jhUTha, kaisA dhokhA, kaisA karjA?" vihvala hote hue cetanalAla bolA - "isa kAMca ke Tukar3e ko Apane bezakImatI batAyA aura mujhe chaha mahIne meM hajAroM rupaye dekara apanA karjadAra banA liyaa| aba maiM ApakA karjA kahA~ se cukAU~gA ?" "pagale, maiMne to isa cetanalAla ko bezakImatI batAyA thaa| so tU hI batA, jise chaha mahInoM meM hI asalI-nakalI kI pahicAna ho gayI, vaha bezakImatI lAla hai yA nhiiN| are jIvanabhara lAla parakhane kA dhandhA karanevAle tere pitAjI bhI jise na parakha pAye, use tUne chaha mAha meM anubhava se hI parakha liyaa| tU apanI zakti ko to phcaan| Aja taka sabane acetana lAloM ko hI parakhA hai, cetana lAloM ko nahIM prkhaa| maiMne to cetanalAla ko hI parakhA thA, usI kI kImata batAI thii|" "Apane mujhase tabhI saba-kucha spaSTa kyoM nahIM kahA?" "taba kahatA to tujhe vizvAsa hI nahIM aataa| jabataka svayaM parakhane kI dRSTi na ho to udhAra kI buddhi se kucha lAbha nahIM hotaa| yadi vizvAsa A bhI jAtA to tU nirAza ho jAtA, isa ora bar3hatA hI nahIM, puruSArthahIna ho jaataa| jauharI bana hI nahIM paataa| svayaM se udghATita satya jitanA lAbhadAyaka hotA hai, utanA dUsaroM ke dvArA udghATita nhiiN| samaya kA bhI apanA eka mahattva hai|" jaba vaha kucha svastha huA to kahane lagA - Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 [ Apa kucha bhI kaho "itane anubhavI mere pitA se yaha galatI Akhira huI kaise?" "buddhi bhI bhavitavya kA anusaraNa karatI hai| jaba khoTA samaya AtA hai to bar3e-bar3e buddhimAnoM kI buddhi para bhI patthara par3a jAte haiN|jo tuma Aja soca rahe ho, usa dina maiM bhI to isI ulajhana meM ulajha gayA thaa| lekina jo kucha huA so ThIka hI huaa| tuma aura tumhArI mA~ isI bhrama meM to khar3e rhe| isakA sahArA na hotA to tumhArI mA~ na jAne kaba kI TUTa gaI hotii|" / "yaha saba jAnate hue bhI Apane apane ko abhAgA aura mere pitA ko bhAgyavAlA kyoM kahA thA?'' "ThIka hI to kahA thA, use to maiM Aja bhI satya mAnatA huuN|" / "kyoM, kaise?" "tujha jaisA cetanalAla jisane pAyA ho, vaha mujha jaise santAnahIna se bhAgyavAna hI hai| tU cAhe to mujhe bhI bhAgyavAna banA sakatA hai aura apanA karjA bhI utAra sakatA hai|" "meM Apako kyA bhAgyavAna banAUMgA, para kajo avazya utAranA cAhatA huuN| koI upAya ho to btaaiye|" "upAya to hai, para batAU~gA nhiiN|" "kyoM?" "kyoMki yadi tUne nahIM mAnA to ?" "kyoM nahIM mAnU~gA ?" "mAnegA to vacana de|" "diyaa|" "maiM apanI sArI sampatti dekara tujhe kharIdanA cAhatA hU~, goda lenA cAhatA huuN| tujhe apanI sampatti kA uttarAdhikArI banAnA cAhatA hU~ / jisa dina se tujhe dekhA; usI dina se mere mana meM yahI bhAvanA nirantara prabala hotI rahI hai| mAnegA merI bAta?" "Apane kahA to kabhI nhiiN|" Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gA~Tha khola dekhI nahIM ] "maiMne to aneka bAra kahA; para tU samajhA nahIM, to maiM kyA karU~?" "kaba?" "kyA maiMne nahIM kahA thA ki maiM sArI sampatti dekara bhI isa lAla kI kImata nahIM cukA sktaa|" "kahA to thaa|" "basa, maiM cetanalAla kI hI kImata lagA rahA thaa|" (9) ava to pichalI sabhI bAteM use spaSTa hone lagI thiiN| vaha soca rahA thA ki jJAniyoM kI vANI kA rahasya bhI hama kahA~ samajha pAte haiM? ve jitanI gaharAI se bolate haiM, hama usakI kalpanA bhI to nahIM kara paate| sar3akoM para, galiyoM meM ghUmate dara-dara kI Thokara khAte cetana lAloM kI kImata Aja kisako hai? Aja to sabhI jar3a ratnoM ke pIche bhAga rahe haiN| Aja kaunasA ghara ina cetana lAloM se khAlI hai? kamI lAloM kI nahIM; unheM pahicAnanevAloM kI hai, sa~bhAlanevAloM kI hai| dUsaroM kI bAta jAne dIjiye hama svayaM lAla haiM, para apane ko pahicAna nahIM pA rahe haiN| __ honA to mahattvapUrNa hai hI; para jAnane, pahicAnane kA bhI mahattva hai| hama svayaM jJAna ke ghanapiNDa evaM Ananda ke kanda haiM, para apane ko jAnepahicAne binA kaMgAla ho rahe haiN| yadi atIndriya jJAna aura Ananda kI kaMgAlI dUra karanA hai to apane Apako jAnanA hogA, pahicAnanA hogA; granthibheda karanA hI hogA arthAt mithyAtva kI gA~Tha kholanI hI hogii| kabIra ne ThIka hI kahA hai - "sabake palle lAla, lAla binA koI nhiiN| yAtai bhaye kaMgAla, gA~Tha khola dekhI nhiiN||" . Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tiriyA-carittara (1) jisaprakAra AdamI kA ceharA usake antara kA darpaNa hotA hai; usIprakAra gA~va ke panaghaTa ko bhI gA~va ke antara kA darpaNa kahA jA sakatA hai| jisaprakAra hastarekhA vizeSajJa hAtha kI rekhAe~ dekhakara AdamI kA svabhAva evaM pravRttiyA~ pahicAna letA hai; usIprakAra panaghaTa para honevAle saMvAdoM se gA~va ke caritra ko pahicAnA jA sakatA hai| panaghaTa ko nAriyoM kI caupAla hI smjhiye| __ rassiyoM kI anavarata ragar3a se panaghaTa para par3e nizAnoM para jisa gati se rassiyA~ sarasarAtI huI sarakatI haiM, panihArinoM kI jabAna bhI usase kama nahIM srktii| saMvAdoM ke grahaNa evaM prasAraNa meM jo caturAI panaghaTa para dekhI jA sakatI hai; vaha bAta saMvAda-ejensiyoM meM kahA~? kyoMki mAnavasvabhAva kI jaisI gaharI pakar3a una anapar3ha panihArinoM meM pAI jAtI hai; vaisI pakar3a vizvavidyAlayIna kArakhAnoM meM Dhale DigrIdhArI patrakAroM meM prApta honA asambhava nahIM to durlabha to hai hii| eka to panaghaTa apane Apa meM adbhuta sthala hotA hI hai, yadi vaha pagaDaMDI ke kinAre ho to phira kyA kahanA ? panaghaToM para honevAlI carcA ke rasika rAhagIra jaba pAnI pIne ke bahAne panaghaTa para ruka-ruka kara bina pyAsa ke hI pAnI pIne kI AturatA vyakta karate haiM, panihArinoM se pAnI pilAne kA anurodha karate haiM to panihArinoM ko unakI pyAsa kA rAja samajhate dera nahIM lagatI hai| ve unakI rasikatA kA rasa letI huIM unheM apane bhole bAgjAla meM aisA ulajhAtI haiM ki unakA sulajhanA kaThina ho jAtA hai| . Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tiriyA-carittara 1 aise hI panaghaTa kI eka panihArina ne jaba dUra AtA huA eka U~ToM kA kAphilA dekhA to cakita hue binA na rahI; kyoMki U~ToM para pothiyA~ hI pothiyA~ ladIM thiiN| sabase Age eka U~Ta para eka tripuNDadhArI brahmajJAnI paNDitarAja virAjamAna the, pIche pothiyoM se ladA U~ToM kA lambA kAphilA thA / U~ToM ke rasiyA saIsa jaba pAnI pIne ke bahAne panaghaTa para ruke evaM panihArina se pAnI pilAne kA Agraha karane lage, taba panihArina bhI apanI utsukatA nahIM dabA skii| unheM pAnI pitAte hue usane pUchA "ye tilakadhArI saudAgara kahA~ ke haiM aura ina U~ToM para kyA mAla ladA hai ?" usakI ajJAnatA para ha~sate hue eka bolA - "ye mahArAja tumheM saudAgara se lagate haiM? ye saudAgara nahIM, brahmajJAnI paNDitarAja haiM ... paNDitarAja / " - 67 panihArina ne bar3I upekSA se kahA - " hoMge, para ina U~ToM para ladA mAla kyA hai ? hameM to mAla se matalaba / " " ise tuma mAla kahatI ho ? yaha mAla nahIM, zAstara haiM zAstara; paNDitarAja ke likhe hue zAstara haiM / " .. 100 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 [ Apa kucha bhI kaho "kyA nAma hai ina zAstroM kA ?" - jaba usane yaha pUchA to sabhI eka sAtha bole - "tiriyA-carittara" "acchA" - Azcarya vyakta karatI huI panihArina bolii| panihArina para prabhAva par3ate dekha unhoMne paNDitarAja kI prazaMsA ke aise pula bA~dhe ki panihArina gadgad ho gii| usane ati hI vinamra zabdoM meM unase anurodha kiyA ki itane vidvAn zAstrajJa paNDitarAja hamAre gA~va se nikala jAveM aura hama inakI kucha bhI sevAsatkAra na kara sakeM to hamAre jaisA abhAgA kauna hogaa| Aja to mahArAja sahita Apa sabako hamAre ghara padhAranA hogA, bhojanapAna karake hI jAnA hogaa| jo kucha bhI banegA; mahArAja ko to dAna-dakSiNA deMge hI, Apa loga bhI samucita sevA se vaMcita nahIM rheNge| kisI bhI prakAra ho, mujhe mahArAjazrI ke darzana karA dIjie, mahArAja se milavA diijie| unake agAdha pANDitya kA thor3A-bahuta lAbha hameM bhI milanA caahie| usakI zraddhA-bhakti dekhakara ve use paNDitarAja ke pAsa le gye| usane bhI paNDitarAja kI bhagavAna jaisI stuti kii| paNDitoM ko aura cAhiye bhI kyA ? __ prazaMsA mAnava-svabhAva kI eka aisI kamajorI hai ki jisase bar3e-bar3e jJAnI bhI nahIM baca pAte haiN| nindA kI A~ca bhI jise pighalA nahIM pAtI, prazaMsA kI ThaMDaka use chAra-chAra kara detI hai| pustakoM ke kIr3e vizvavidyAlayIna vizeSajJoM ke samAna pothiyoM meM hI magna paNDitarAja ne nArI-caritroM ko par3hA hI par3hA thA, likhA hI likhA thA; lakhA nahIM thaa| nAriyoM ko naraka kA dvAra mAnanevAle brahmajJAnI paNDitarAja jaba unakI ora dekhanA bhI pApa samajhate the to unakA adhyayana kaise kara sakate the ? unakI dRSTi meM adhyayana kI vastu to ekamAtra pothiyA~ haiM, zAstra haiM; so unhoMne hajAroM zAstra-bhaNDAra chAna hI mAre the| Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tiriyA-carittara ]. . 62 nAriyoM kI zakla se hI paraheja karanevAle paNDitarAja ke kAnoM meM jaba sukomala nArIkaNTha se ninAdita prazaMsAvAcaka madhura zabda par3e to unake sarala hRdaya ko pighalate dera na lgii| usakA anurodha svIkAra kara, kAphile ko vahIM roka; nIce gardana kie IryAsamitipUrvaka gamana karatI, nija mastaka para zItala jalApUrita maMgalakalaza dhAraNa kie usa gajagAminI ke caraNa-cihnoM para calate hue ve usake ghara jA phuNce| (3) zakunazAstra ke vizeSajJa paNDitarAja Aja apane bhaviSya ke prati atyanta * AzAvAna ho rahe the; kyoMki zItala jalApUrita maMgala ghaTa lie suhAgina ke darzana mAtra ko jaba paramamaMgala kA sUcaka mAnA gayA hai; taba unake Age to aisI suhAgina sAkSAt cala rahI thI, unheM Amantrita kara apane ghara le jA rahI thii| nArI-caritroM ke aneka kutsita evaM ujjvala pakSoM ke catura citere paNDitarAja Aja mana hI mana gadgada ho rahe the| unake pANDitya kA jana-jana para kaisA prabhAva hai - isakA Aja unheM sAkSAt anubhava ho rahA thaa| ve ina vicAroM meM itane magna the ki unheM patA hI na calA ki ve kaba usake ghara pahu~ca gaye, kaba usane unheM uccAsana para biThAyA, kaba unakI AratI utArI tathA kaba unheM ArAma karane kA nirdeza dekara rasoI banAne ke kAma meM magna ho gii| ___ yahA~ paNDitarAja nArI-caritroM kI gaharAiyoM meM gotA lagA rahe the, vahA~ vaha nArI-caritra kI vizeSajJa apar3ha mahilA mukhya daravAje ke kivAr3a banda kara nizcinta ho apane gRhakArya meM ulajha gii| (4) thor3A-bahuta gRhakArya nipaTAkara vaha dhyAnastha paNDitarAja ke pAsa AI evaM paMkhA jhalate hue atyanta vinamra zabdoM meM isaprakAra bolI - "kyoM mahArAja? yaha saba zAstra Apane hI likhe haiM yA ..." Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ Apa kucha bhI kaho vaha apanI bAta pUrI hI na kara pAI thI ki mahArAja upadeza kI mudrA meM Ate hue bole - "hA~, hA~, hama hI ne likhe haiM / inameM nArI - caritra ke sabhI pahaluoM para bar3I hI gaharAI se prakAza DAlA gayA hai| inameM kauzalyA aura kaikeI, sItA aura sUrpanakhA, rAdhA aura kubjA, mandodarI aura mantharA Adi sabhI prakAra ke nArIcaritroM ko antaraMga manovijJAna evaM tarka kI kasauTI para parakhA gayA hai| 70 inameM kyA nahIM hai? nArI kA zIla hai, saMyama hai; caMcalatA hai, kuTilatA hai prema hai, premAbhinaya hai / nArI hRdaya kI gaharAIyoM ke gupta se gupta rahasya ko inameM udghATita kara diyA gayA hai| adhika kyA kaheM - 'strIcaritraM, puruSasya bhAgyaM / devo na jAnAti, kuto manuSyaH ;' - yaha grantharAja isa sUkti kI satyatA para praznacihna lagA denevAlA siddha hogA / " paNDitarAja kA apane pANDitya ko pradarzita karanevAlA pravacana dhArApravAharUpa se cala rahA thA aura unakI ekamAtra zrotA gRhamAlakina mahilA bar3e hI gadgadabhAva se sune jA rahI thI / jaba paNDitarAja ne jarA-sI sA~sa lI to usane avasara pAkara eka choTAsA prazna dAga diyA - "kyoM mahArAja Apa to brahmajJAnI bhI haiM na ?" "hA~, hA~; brahmajJAnI to haiM hIM / hamAre ye bAla dhUpa meM sUkhakara sapheda thor3e hI hue haiN| AtmA aura paramAtmA kI mImAMsA meM hI jIvana bItA hai| brahmalInatA hI hamArA mukhya kArya hai| AtmA-paramAtmA kI to hama nasa-nasa jAnate haiM / " "acchA, mahArAja ! kyA AtmA meM bhI naseM ho: haiM?" usakI mUrkhatApUrNa jijJAsA para aTTAhAsa karate hue paNDitarAja bar3e hI komala sambodhanoM se sambodhita karate hue bole " beTI, tuma nahIM smjhogii| AtmA meM to naseM nahIM hotIM, para yahA~ nasa kA artha nasa nahIM samajhanA, gaharAI samajhanA caahie| - hama saba jAnate haiM ki gItA meM AtmA ko ajara-amara kahA hai, gommaTTasAra meM mailI-kucailI kahA hai aura samayasAra meM zuddha -buddha batAyA hai / ' Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tiriyA-carittara ] 71 __"zAstroM meM to bahuta-kucha kahA hai, para mahArAja AtmA hai kaisA? Apane to dekhA hogA na ?" ___ "hA~, hA~; kyoM nahIM? saba-kucha dekhA hai zAstroM meN| kyA nahIM dekhA beTI? yaha sArI umara zAstroM ko dekhate-dekhate hI to bItI hai|" (5) paNDitarAja kA yaha vyAkhyAna na mAlUma kaba taka calatA rahatA, yadi bAhara se kivAr3oM kI khaTakhaTAhaTa teja na ho jAtI / kivAr3oM kI teja khaTakhaTAhaTa sunakara ve donoM ekadama cauMka pdd'e| bAhara se AtI huI AvAja sunakara ghabar3AtI huI gRha-mAlakina bolI - "mahArAja ! anartha ho gyaa|" nizcinta paNDitarAja bole - "kyoM kyA huA ? kauna khaTakhaTA rahA hai ye kivaadd'|" "merA krodhI pati aura kauna khttkhttaayegaa| mahArAja? bahuta krodhI hai ; bar3A anartha ho gayA smjho| maiMne to vaise hI kivAr3a lagA diye the ki kahIM kuttAbillI na A jaaye| lagatA hai usane hamArI bAteM suna lI haiM, use zaka ho gayA "kisa bAta kA ? apana ne aisI kyA bAta kI hai, jo use nahIM sunanI cAhie thI ?" ghabarAhaTa meM tharathara kA~patI huI vaha bolI - "mahArAja, Apa triyAcaritra ke to vizeSajJa haiM, parantu puruSoM ke svabhAva se aparicita jAna par3ate haiN| kyA kisI puruSa ke lie kivAr3a banda karake kisI parapuruSa ke sAtha usakI patnI kI upasthiti mAtra uttejita karane ke lie paryApta nahIM hai? maiM aura Apa donoM akele ghara meM haiM aura kivAr3a banda haiM; kyA koI bhAratIya pati itanI bAta baradAzta kara sakatA hai ? Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 [ Apa kucha bhI kaho bhArata kI miTTI meM janme rAma jaise bhagavAna ne bhI kyA sItA kA parityAga mAtra isalie nahIM kara diyA thA ki ve kucha samaya rAvaNa ke yahA~ rahIM thiiN| sItAjI kI apavitratA kA unake pAsa kyA pramANa thA ? . phira merA yaha pati rAma to hai nahIM? yaha to krodha meM parazurAma kA bhI bApa hai| na mAlUma aba kyA hogA? merA to jo kucha hogA so hogA, para ApakA kyA hogA? mujhe to isa bAta kI cintA hai| ___ mujhe to muA mAregA, pITegA aura kyA karegA ? ghara se to nikAlane se rahA; kyoMki yaha rAma to hai nhiiN| phira rAma ke to aura bhI bahuta-sI rAniyA~ thIM, isake to maiM akelI hI hU~; mujhe chor3akara jAyegA kahA~ ? cintA to ApakI hai| yaha Apako jindA na chodd'egaa| ___ mujhe to usa dina kI yAda AtI hai, jaba eka bAra aisA hI ghaTa gayA thaa| isakA sagA bhAI - merA devara aise hI kivAr3a banda karake mujhase batiyA rahA thA aura yaha A gyaa| isake AvAja dene para maiMne tatkAla kivAr3a khola diye, para ise itanA gussA AyA ki use jAna se hI mAra ddaalaa| maiMne bahuta hAthapaira jor3e, para isane eka na sunI; maiM bahuta gir3agir3AI, usake prANoM kI bhIkha mA~gI; para yaha duSTa sage bhAI para bhI na psiijaa| Akhira usakI lAza ko mujhe hI isI A~gana meM gAr3a denA pdd'aa| merI bhI isane kama piTAI na kI thii| mahInoM bistara para par3I rahI thii| kucha naseM to Aja bhI dukhatI haiN|" vaha jyoM-jyoM usa dina kA bhayAnaka citraNa karatI, tyoM-tyoM paMDitarAja ke hoza-havAsa gAyaba hone lge| ve pasIne se tara-batara ho gye| unase kucha kahate hI na bnaa| jabAna tAlU se cipaka kara raha gii| udhara bAhara se puruSa kI AvAz2a aura kivAr3oM kI khaTakhaTAhaTa pratikSaNa teja hotI jA rahI thii| paNDitarAja ko bhayAkrAnta dekha vaha bolI - Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tiriyA carittara ] "jaldI karo mahArAja ! Apa isa sandUka meM baiTha jaao| isake atirikta bacane kA koI dUsarA upAya nahIM hai / " "kyA kahA, sandUka meM?" "hA~, hA~ ! sandUka meM / eka-Adha ghaMTA hI baiThanA hogA / khAnA khA-pIkara calA jAvegA vaha kheta para, taba Apako nikAla lU~gI / " kiMkarttavyavimUr3ha paNDitarAja kucha socate, isake pahile hI usane unakA hAtha pakar3a kara sandUka meM biThA diyA aura bolI " dekhI Apane puruSoM kI pazutA ! svayaM cAhe hajAroM auratoM se sabaprakAra ke sambandha rakheM, parantu strI ko kisI se bAta karate dekha liyA to ho gaye pAgala / yaha nahIM socate ki nAriyA~ bhI to puruSoM ke samAna hI hAr3amAMsavAlI prANI haiM / " 73 - kahate hue usane sandUka banda kara dI, phira usa para tAlA lagAkara cAbI apanI kamara meM laTakA lI aura masta cAla se calatI huI jAkara kivAr3a khola diye / jaba nArAja hote hue pati ne usase pUchA ki kivAr3a kholane meM itanI dera kyoM lagAI, to muskurAtI huI bolI - "eka AdamI thA; jaba use chipA pAyA, tabhI to kivAr3a kholatI ; jaldI kaise khola detI ?" usake uttara ko majAka samajhate hue uttejita ho jaba usane yaha kahA "majAka karatI hai, saca kyoM nahIM batAtI ?" I taba vaha gambhIra hotI huI bolI - "tumheM to saba majAka hI lagatA hai maiM tumase kyoM majAka karane lagI, saca kahatI hU~ ki jaba AdamI ko chipA pAyA, tabhI kivAr3a khole haiN| yadi tumheM merI bAta para vizvAsa na ho to dekha lo usa sandUka meM banda hai / " - - yaha kahate hue usane kamara meM se cAbI kA gucchA nikAlakara usake sAmane pheMka diyaa| Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ Apa kucha bhI kaho usake isa vyavahAra ko dekhakara usakA pati aura sandUka meM banda paMDitarAja donoM hI stambhita ho gaye / 74 paNDitarAja ko dina meM hI tAre najara Ane lge| unheM isameM kisI gahare SaDyantra kI gandha Ane lgii| nArI caritra kA yaha pakSa to Aja taka unakI kalpanA meM bhI na AyA thaa| ve soca rahe the ki samaya aura paristhitiyA~ badalate dera nahIM lgtii| kahA~ to ve abhI kucha samaya pahale hI kalpanAloka meM vicaraNa kara rahe the aura palabhara meM hI isa naraka meM kaida ho gye| abhI-abhI eka samaya pahile to unheM yaha cintA satA rahI thI ki na mAlUma isa sandUka ke kArAgRha se kaba chUTa~gA ? chUTUMgA bhI yA isI meM sar3a jAU~gA; para cAbiyoM ke gucche ke girane evaM 'kholakara dekha lo' - zabdoM ko sunakara tatkAla nikalane kI sambhAvanA najara Ane lagI, para yaha chuTakArA bandhana se bhI bhayAnaka laga rahA thaa| kSaNa bhara pahile to ve bAhara nikalane ko vyAkula the, aba bAhara nikalane se ghabar3Ane lage / tiriyA carittara ke isa sAkSAt darzana ne unheM U~ToM para lade 'tiriyAcarittara' kI smRti bhI gAyaba kara dI thii| unhoMne isa bAta kI kalpanA bhI na kI thI ki ' tiriyA carittara' ke lekhaka, strIcaritra ke vizeSajJa vidvAn ko tiriyA carittara ke sAkSAt darzana isa rUpa meM hoMge / 1 yadyapi usake pati ko usakI bAta para vizvAsa nahIM A rahA thA; tathApi zaMkAlu puruSamana DagamagA rahA thA / kahIM sacamuca hI koI jAra isa sandUka meM banda na ho - yaha vikalpa pratikSaNa prabala hotA jA rahA thA / zaMkAlu hRdaya ne jaba buddhi para kAbU pAyA to use isa nirNaya para pahu~cane meM dera na lagI ki na hogA to na sahI, para dekha lene meM kyA hAni hai ? apane nirNaya ko kAryarUpa dene ke lie jyoM hI vaha cAbI uThAne ko jhukA; tyoM hI usakI patnI pallU ko mu~ha meM dabAtI huI ThahAkA mArakara ha~sa pdd'ii| usake isa ThahAke kA vyaMga samajhate use dera na lagI aura vaha cAbI - ke gucche se usIprakAra dUra haTa gayA, jisaprakAra bAlaka viSadhara ko dekhakara dUra haTa jAtA hai / Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tiriyA-carittara ] . 75 pati ko apanI mUrkhatA para lajjA kA anubhava ho rahA thaa| use aura adhika lajjita karane ke uddezya se vaha bar3I dera taka ha~satI hI rhii| jaba usa para ghar3oM pAnI par3a gayA to isane paiMtarA badalA aura ghRNA vyakta karatI huI use phaTakArane lgii| "bhagavAna ne tumhAre hRdaya ko kyA zaMkAlu paramANuoM se hI banAyA hai ? barasoM tumhAre ghara meM rahate ho gaye, para tumheM abataka mujha para vizvAsa hI nahIM huaa| cAra-cAra baccoM ke bApa ho gaye, para mana na bdlaa| apane jaisA sabako samajhate ho| apana to duniyA meM DoleMge, do-do baje taka ghara AveMge; para kivAr3a kholane meM do minaTa kI dera ho jAve to ghara ko mAthe para uThA leNge| itanA hI zaka hai to mujhe sAtha hI kyoM nahIM rakhate ? gale meM laTakA lo| para sAtha meM rakheMge kaise ? rakheMge to sattaraha jagaha mu~ha mArane kA maukA kaise milegA? patnI ko satI sItA dekhanA cAhate haiM, para svayaM rAvaNa bane rahanA cAhate haiN| bhagavAna tU mujhe uThA kyoM nahIM letA ? aba mujhase nahIM sahA jaataa| he mA~, he pitAjI; Apane mujhe paidA hote hI kyoM na mAra DAlA? isase acchA to mujhe kue meM paTaka dete| isa avizvAsa kA duHkha mujha se nahIM sahA jaataa| maiM to ..." __ - kahate-kahate jaba vaha bar3e jora-jora se rone lagI to zera bane pati mahodaya pAnI-pAnI ho gye| (7) paNDitoM ke pravacanoM meM vaha sAmarthya kahA~, jo nAriyoM ke A~suoM meM hai| ve apanI bAta ko A~suoM se bhIgI bhASA meM rakhane meM itanI catura hotI haiM ki bar3e-bar3e dharmAtmA bhI apane ko pApI samajhane lgeN|| ___vaha sIdhA-sAdA, sarala hRdaya, sadAcArI kRSaka pati usake A~suoM aura pratAr3ana se apane ko sacamuca hI bar3A pApI samajhane lgaa| phira bhI jaba patnI kA nATakIya krodha zAnta na huA to nirAza ho udvigna ho utthaa| Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 [ Apa kucha bhI kaho (8) phira eka dRzya bdlaa| vaha catura patnI pati kI udvignatA dUra karane ke lie phira mahAsatI bana gaI, apane akAraNa krodha para kheda vyakta karane lagI, pati paramezvara kA dila dukhAne ke lie paramAtmA se kSamAyAcanA karane lgii| usane apanI kalA se palabhara meM hI vikRta vAtAvaraNa ko ekadama sahaja kara diyaa| (9) raMgabhUmi meM dRzya jisa tejI se badala rahe the, paMDitarAja utanI tejI se apanI cintanadhArA ko gati nahIM de pA rahe the| jabataka ve eka dRzya kI mImAMsA karate, tabataka vaha dRzya hI gAyaba ho jaataa| nATaka ke raMgamaMca para rasa-parivartana isa tejI se ho rahA thA ki A~khoM kI putaliyA~ unakA sAtha nahIM de pA rahI thiiN| kabhI hAsya, kabhI zRMgAra; kabhI vIra, kabhI vIbhatsa; kabhI karuNa to kabhI zAnta rasa dA paripAka ho rahA thaa| yadyapi yaha saba-kucha kucha paloM meM hI ghaTita ho gayA thA, para kisI bhI rasa kA paripAka adhUrA na chUTA thaa| jIvana kI itanI teja gati kA anubhava to paMDitarAja ko kabhI na huA thaa| jisa nArI ko ve maMthara gativAlI gajagAmini samajha rahe the, usane jaba apanI cAla se jeTa vimAna ko bhI mAta kara diyA to unakA mAthA cakarAye binA nahIM rhaa| (10) kRSaka bhojana-pAna kara kheta para jA cukA thaa| aba usane sandUka kholakara paMDitarAja ko bAhara nikAlA aura vyaMgyabANa chor3atI huI bolI - "tiriyAoM kA yaha carittara bhI tumhArI ina pothiyoM meM hai ?" pasInA poMchate hue paMDitarAja bole - "nahIM, yaha to maiMne Aja hI dekhA hai|" Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tiriyA carittara ] "nahIM, to phAr3a DAlo ina pothiyoM ko; Aga lagA do ina pothiyoM meM / inameM tumane jina nAriyoM ke caritroM kA citraNa kiyA hai, ve isa loka kI nahIM, kaviyoM ke kalpanA - loka kI nAriyA~ haiM; RSiyoM ke bhAvanA - bhavana meM janmI, palI - pusI nAriyA~ haiM, lekhakoM ke hAthoM kI kaThaputaliyA~ haiM / kaThora battIsa dA~toM ke bIca rahanevAlI komala jabAna kI jindAdilI, tAjagI, capalatA aura caturAI jaisI ina krUra puruSoM ke bIca jIvana nirvAha karanevAlI hama jaisI jindA vIrabAlAoM meM pAI jAtI hai; vaisI tumhArI pothiyoM meM kaida kalpanAloka kI kAlpanika kanyAoM meM kahA~ ?" 77 aba vaha apar3ha vIrabAlA pravacana kara rahI thI aura brahmajJAnI paNDitarAja pahalI kakSA ke bAlaka ke samAna bhayabhIta vinamra mudrA meM usake sAmane baiThe suna rahe the| jaba usakA pravacana samApta huA to sakapakAte hue paMDitarAja bole"to kyA yaha saba satya nahIM thA, tathya nahIM thA; mAtra nATaka thA, bhramajAla thaa|" "yaha nATaka bhI thA aura satya bhI thA, satya hokara bhI nATaka thA aura nATaka hokara bhI satya thA / " "mA~ ! Apa kyA kahanA cAhatI ho, maiM kucha samajhA nahIM / " " aba maiM tumase Apa ho gaI aura beTI se mA~ / " "hA~, laga to kucha aisA hI rahA hai| jaba maiM AyA thA, tuma beTI-sI hI lagI thiiN| bIca meM jo kucha ghaTA, usameM ramaNI pratIta huIM aura aba sAkSAt jagadambA laga rahI ho| yadi maiM svapna nahIM dekha rahA hU~ to yaha saba satya hI bhAsita ho rahA hai / vaise to hara nArI ina sthitiyoM meM se gujaratI hI hai, para usameM kama se kama 60-70 varSa laga jAte haiM, kintu yahA~ tIna-cAra ghar3iyoM meM hI yaha saba kucha ghaTa gyaa| basa Azcarya isa bAta kA hI hai / Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 [ Apa kucha bhI kaho - hA~, to jagadambe! satya bhI, nATaka bhI - yaha kucha samajha meM nahIM aayaa|" "nATaka to isalie ki maiM to nATaka hI kara rahI thI, para satya isalie ki mere pati ko bhI isa nATaka kA patA nahIM thaa| unheM kucha batAne kA avasara hI nahIM milA thaa| Apake pANDitya kI parIkSA ke vikalpa meM hI yaha nATaka racA thaa|" "to kyA Apa nATakakAra bhI haiM, kyA Apane koI nATaka bhI likhA hai ?" "nahIM to" "para abhI Apane kahA thA ki nATaka rcaa|" "hA~, nATaka hI to racA aura kyA kiyA ? nATaka racane ke lie nATaka likhane kI kyA AvazyakatA hai ? jo nATaka racanA nahIM jAnate, likhane ke cakkara meM ve hI par3ate haiN| kahIM nATaka likhakara bhI race jAte haiM ? yadi pati ko batA detI to ve nATaka khela nahIM pAte, mAtra abhinaya krte| abhinaya meM vAstavikatA thor3e hI A pAtI hai| abhinaya to abhinaya hI hai, usameM satya kahA~? Apako bhI patA hotA ki Apa bhI isa nATaka ke abhinetA haiM, darzaka haiM, to na to Apa DhaMga se abhinaya hI kara pAte aura na jisa rUpa meM isa nATaka ko Apane abhI dekhA hai, usa rUpa meM dekha hI paate| basa ise Apa hAsyanATikA hI samajhate / isameM jaisA navarasoM kA paripAka abhI huA hai, vaisA taba na hotaa| nATaka to tabataka hI nATaka hai, jabataka use duniyA satya samajhe nATaka ko nATaka samajha lene para nATaka kA saba majA hI kirakirA ho jAtA hai| __ maiM abhinetrI hU~, para dUsaroM ke likhe nATakoM ko khelanevAlI nhiiN| maiM abhinetrI hU~; para bikAU nahIM, dUsaroM ke lie khelanevAlI nhiiN| maiM to jo bhI nATaka khelatI hU~, svAntaHsukhAya hI khelatI huuN|" "he bhagavatI ! Aja merI samajha meM bahuta-kucha A rahA hai|" "acchA, to batAo kyA AyA tumhArI samajha meM ?'' "yahI ki Aja taka jo maiMne samajhA hai, usameM kucha dama nahIM hai|" Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tiriyA-carittara ] " ThIka samajhe ho tuma / basa, maiM Aja Apako yahI pATha par3hAnA cAhatI thI / paNDita na sahI, para chAtra to samajhadAra nikale hii|" 44 'aba to Apa se dIkSita honA cAhatA hU~ / " 79 " ' dIkSita honA cAhate ho to dIkSAnta bhASaNa bhI dhyAna se suno| - samyagjJAna kI prApti meM pothiyoM kA bhI apanA sthAna hai, unakI bhI upayogitA hai; para ve hI saba kucha nahIM haiM / hama zAstroM kA adhyayana kareM hI nahIM - maiM yaha nahIM kahanA cAhatI, para yaha bAta avazya kahanA cAhatI hU~ ki sampUrNata: una para hI nirbhara ho jAnA ucita nahIM hai| hameM apane jJAna ko vastuniSTha banAnA caahie| kisI bhI vastu ke bAre meM antima nirNaya para pahu~cane. se pahale pothiyoM meM usake bAre meM kyA likhA hai - yaha jAnane ke sAtha-sAtha usa vastu kA avalokana bhI Avazyaka hI nahIM, anivArya hai; anyathA hameM tatsambandhI satya kA sAkSAtkAra nahIM hogA / I AtmA ke sambandha meM to yaha bAta aura bhI adhika mahattva rakhatI hai / use . jAnane ke lie to hameM nimnAMkita cAra sopAnoM se gujaranA hogA : AtmasvarUpa ke pratipAdaka zAstroM kA adhyayana, AtmajJAnI guruoM se unake marma kA zravaNa, vividha yuktiyoM dvArA samucita parIkSaNa evaM AtmAvalokana arthAt AtmAnubhavana / ina cAroM meM AtmAnubhavana kA sarvAdhika mahattva hai, usake binA zeSa saba nirarthaka hI samajhiye / - isIlie to maiM kahatI hU~ likhane se pahale lakhanA, dekhanA, anubhava karanA atyanta Avazyaka hai / " "bahuta ThIka, bahuta tthiik|" "ThIka hai to uThie, snAnAdika se nivRtta hoiye, bhojana kIjie aura apanA rAstA lIjiye / " "nahIM, nahIM; abhI to mujhe Apase bahuta kucha sIkhanA hai|" "nahIM, yaha kucha nahIM ho sktaa| samajhadAra ko saMketa hI paryApta hotA. hai / mujhe koI vidyAlaya nahIM calAnA hai, apanI gRhasthI calAnI hai|" Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 [ Apa kucha bhI kaho (11) paNDitarAja jaba apane kAphile meM pahu~ce to unake sAthI pUchane lage - "kyA milA mahArAja ?" unhoMne bahuta saMkSipta-sA uttara diyA - "bahuta-kucha; bahuta-kucha nahIM, sb-kuch|" dharma paribhASA nahIM, prayoga hai| ataH sukhAbhilASI ko, AtmArthI ko, mumukSu ko apane ko pahicAnanA cAhie, apane meM jama jAnA cAhie, rama jAnA caahie| sukha pAne ke lie anyatra bhaTakanA Avazyaka nhiiN| apanA sukha apane meM hai, para meM nahIM, paramezvara meM bhI nahIM; ataH sukhArthI kA paramezvara kI ora bhI kisI AzA-AkAMkSA se jhA~kanA nirarthaka hai| ___ terA prabhu tU svayaM hai| tU svayaM hI ananta sukha kA bhaNDAra hai, sukhasvarUpa hai, sukha hI hai| sukha ko kyA cAhanA? cAha hI duHkha hai| paMcendriya ke viSayoM meM sukha hai hI nhiiN| cakravartI kI saMpadA pAkara bhI yaha jIva sukhI nahIM ho paayaa| jJAnI jIvoM kI dRSTi meM cakravartI kI sampatti koI kImata nahIM haiM, ve use jIrNa tRNa ke samAna tyAga dete haiM aura antara meM samA jAte haiN| ___antara meM jo ananta Anandamaya mahimAvanta padArtha vidyamAna hai, usake sAmane bAhya vibhUti kI koI mahimA nhiiN| dharma paribhASA nahIM, prayoga hai| ata: AtmArthI ko dharma ke zabdoM meM raTane ke bajAya jIvana meM utAranA cAhie, dharmamaya ho jAnA caahie| - tIrthaMkara mahAvIra aura unakA sarvodaya tIrtha, pRSTha 52 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asantoSa kI jaDa (1) priya sakhI zAntA, tumhArA patra milaa| tuma likhatI ho ki unheM manA kyoM nahIM liyA ? para tuma nahIM samajhatI, maiM bhI nahIM samajhatI thI ki devatA manAne se nahIM mnte| jo manAne se mana jAyeM, ve devatA nhiiN| ___ ye kamajoriyA~ to sAmAnyajanoM kI hai ki jarA-sA hAsya yA do A~sU unheM karttavya se cyuta kara sakate haiN| para jo isa kamajorI se mukta haiM, vahI to devatA haiM / unheM manuSyoM ke samAna jaldI uphAna nahIM aataa| unakA pratyeka kadama bahuta soca-samajhakara uThatA hai; para jo kadama uTha jAtA hai, vaha pIche nahIM htttaa| vicAra unake lie khilaunA nahIM, jIvana hai ; unake kadama ghUmane ke lie nahIM, Age bar3hane ke lie uThate haiN| ___ yadyapi unake kadama dera se uThate haiM, para soca-samajhakara uThate haiM aura lakSya kI ora dRr3hatA se bar3hate haiN| usa dina kueM ke ghATa para jo huA, vaha mujhe spaSTa yAda hai| zAyada tuma kalpanA karatI ho ki vahI sava-kucha huA hogA, jo zrIkRSNa ke gagarI phor3a dene para panaghaTa para hotA thA; para nahIM, vaha to devatA kI kizorAvasthA kA ucchaMkhala rUpa thA; yahA~ to ve dhIra-gaMbhIra maryAdApuruSottama jaise svarUpa meM upasthita the| bAta yoM huii| aSTamI kI rAta thii| cA~da abhI uga hI rahA thaa| sarvatra sannATA thaa| kabhI-kabhI pulisavAle kI sITI kI AvAja avazya sunAI de jAtI thii| Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ Apa kucha bhI kaho yA phira ekAdha bAra kuttA bhI apanI jAgRta avasthA kA paricaya de jAtA thaa| bIca-bIca meM par3ausI buDDhe kI khA~sI rAtri kI nistabdhatA bhaMga kara detI thI; kintu par3ausina kI gharrAhaTa to sannATe meM milI huI sI hI mahasUsa hotI thii| sArA dharAtala nistabdha zAnta thA, para mere hRdaya meM tUphAna uTha rahA thaa| maiM soca rahI thI ki bahuta ho cukA, aba Aja mujhe antima nirNaya karanA hI hai| isa taraha to itanI lambI jindagI bitAI nahIM jA sktii| jaba mujhe koI cAhatA hI nahIM to phir| koI mujha se sIdhe mu~ha bAta bhI to nahIM karatA, baradAzta karane kI bhI koI hada hotI hai| ___para karU~ to karU~ kyA ? koI rAstA bhI to nahIM suujhtaa| isa sar3I jindagI se bacane kA upAya eka mauta hI hai, para yadi jindagI duzvAra hai to mauta bhI to AsAna nhiiN| . Aja mujhe do meM se eka ko cunanA hI hai - yaha sar3I jindagI yA phira maut|.... basa phira kyA thA? merI A~khoM ke sAmane jindagI aura mauta nAcane lgii| mere dimAga meM basa yahI vicAra tejI se ghUma rahe the - jindagI yA mauta mauta yA jindgii...| anta meM maiM cupacApa uThakara cala dii| maiM pulisavAle kI nigAha bacAte hue Age bar3ha hI rahI thI ki kutte kI arddhanidrAvasthA ko dhokhA na de paaii| bhauMbhauM kI AvAja karake jagata ko jAgRta karane kA karttavya usane bakhUbI nibhAyA; para kise par3I thI, jo usakI cetAvanI para dhyAna detA ? eka to kisI ne sunA hI nahIM hogA; yadi kisI ke kAna meM usakI AvAja par3I bhI hogI to usane yaha kahakara karavaTa badala lI hogI ki ina kuttoM ke mAre bhI nAka meM dama hai, sonA bhI dUbhara ho gayA hai| ___ maiM tejI se bar3hI jA rahI thI aura aba kue ke ghATa para thI; Upara ko dekhatI huI hAtha jor3akara kaha rahI thI - Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asantoSa kI jar3a ] "he bhagavAn ! maiM A Aja tumhArI sAkSI maiM apanI bAta pUrI kara bhI na pAI thI ki pIche se AvAja AyI ..... 84 SUTA bhAma 83 bhagavAna ke nAma para maranevAlI ! jarA Thaharo / bhagavAna kyA kahatA hai tumane kabhI yaha bhI socA hai ?" 11 - maiM mur3akara dekhA aura Azcaryacakita raha gaI / vaha parachAI kaha rahI thI - " ghabarAoM nahIM, maiM tumheM kue meM girane se bacAne nahIM AyA, kintu bhavakUpa meM girane se bacAne ke lie AyA hU~ / mere lie to tuma kue meM gira hI cukI ho, para maiM tumhAre isa anamola mAnava-jIvana ko vyartha hI nahIM jAne denA cAhatA / isa taraha marakara tumheM zAnti prApta na hogI, apitu narakAdi ke ananta duHkha bhogane hoNge| sukhazAnti prApta karane kA vAstavika upAya yaha nahIM hai, yaha to palAyana hai| mahAsatI sItA ko Adarza mAnanevAlI bhAratIya lalanAoM ko yaha yAda rakhanA cAhie ki apane hI logoM ke asadvyavahAra se virakta sItA ne AtmahatyA kA mArga na cunakara AtmasAdhanA kA rAstA apanAyA thA / " Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 [ Apa kucha bhI kaho yaha sunanA thA ki merI cintanadhArA hI badala gii| gadgada ho jyoM hI maiM unake caraNoM kI ora bar3hI ki ve ekadama pIche haTa gye| bahuta dUra haTakara ve kaha rahe the - __ "tuma mere lie mara cukI ho aura maiM tumhAre lie| maiM bhI isa jhaMjhaTa se virakta hI thA, para saba sahaja cala rahA thA so cala rahA thA, Aja tumane mujhase mukta hone kI pahalakara mujhe bhI sahaja hI mukta kara diyA hai| itane dinoM ke sambandha ke rAgavaza tumheM bhI vahI mArga sujhAne AyA hU~, jo maiMne cunA hai| vaise aba tuma svataMtra ho; jo cAho, vahI mArga cuna sakatI ho|" arI bahina ! tujhe kyA likhU ? kitanA likhU ? maiMne unheM kitanA manAyA - yaha maiM hI jAnatI hU~, para una para to koI asara hI nahIM huaa| ve to jaise patthara ho gaye the| maiMne bAra-bAra kahA - "ekabAra kSamA kara do, aba aisI galatI kabhI na hogii| aba ghara calo, Ananda se raheMge, prema se rheNge|" para ve zAntabhAva se kaha rahe the - "Ananda ! Ananda !! use tuma aba bhI Ananda kahatI ho, jisase trasta hokara tuma kue meM girane AI thIM, jisase chUTane ke lie tuma machalI jaisI chaTapaTA rahI thiiN| __jarA vicAra to karo, jisa daravAje se hama nikala Aye; aba usameM dubArA praveza kaise kara sakate haiM ? aba vaha jIvana asambhava hai, asmbhv|" aba merI hAlata dekhane lAyaka thii| Darate-Darate asphuTa zabdoM meM maiMne kahA - ___ "nAtha! ekabAra Apa hI ne to kahA thA ki tumhAre garora para merA adhikAra hai aura mere para tumhaaraa|" ___ "kahA hogA, maiMne to bahuta bAra bahuta-bahuta kahA, para tumane usa para kaba dhyAna diyA ? isa samajhaute ko bhaMga karane meM bhI to tumane hI pahala kii| jaba tuma apane zarIra para merA adhikAra mAnatI thIM to use isa taraha naSTa karane kA Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asantoSa kI jar3a ] tumheM kyA adhikAra thA? batAo... btaao| cupa kyoM ho? ... hai koI uttara tumhAre pAsa ?" hatAza ho anta meM jaba mere mu~ha se nikalA - "kyA aba yaha gRhastha jIvana Apa kataI pasanda na kareMge?" "nahIM, bilkula nahIM; aise nAsamajha sAthI ke sAtha to kataI nahIM; jo devI na sahI, para sahI arthoM meM mAnavI bhI na ho, ekadama pazutA para utara Aye; jise dUsare kI na sahI, apane jIvana kI bhI paravAha na ho, narakanigoda kA bhI bhaya na ho|" "hA~ mere nAtha! aMdhakAra se nikAlA to kyA aba prakAza na dikhAoge?" Age maiM kucha na kaha sakI, aura sunA bhI mAtra itanA hI - "aba maiM claa|" jaba mujhe ceta AyA to soca rahI thI ki jo devatA mere itane nikaTa rahA, usase maiM kucha na pA sakI; duniyA jise sarvayogya, sanmArgadarzaka mAnatI rahI; use maiM apane lAyaka bhI na samajha skii| duniyA jinake caraNoM kI chAyA meM rahanA cAhatI hai, maiM unheM pAkara bhI chor3ane ko tatpara ho gaI; ho kyA gaI, maiMne unheM chor3a hI to diyaa| rI bahina ! ve bAteM mujhe Aja bAra-bAra yAda AtI haiM, jaba ve kahA karate the ki AdamI cAhe jitanA bar3A ho jAve, devatA bhI kyoM na ho jAve, duniyA usake caraNa cUme; para patnI ko usameM kucha na kucha kamI najara AtI hI rahatI hai| sacce dila se vaha use apane yogya svIkAra nahIM kara paatii| vaha apanI kalpanA meM pati kI eka aisI kAlpanika mUrti gar3ha letI hai ki jisakI kasauTI para Aja taka koI pati kharA nahIM utara paayaa| usakI yaha asaMbhava kalpanA hI asantoSa kI jar3a hai| rI bahina ! maiM abhI taka samajhatI thI ki sadbuddhi jaba A jAve, tabhI acchI; para vaha sadbuddhi bhI kisa kAma kI, jo samaya rahate na Ave; kyoMki 'phira pachatAye hoya kyA, jaba cir3iyA~ cuga gaIM khet'| Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ Apa kucha bhI kaho hAya! jaba ve the, taba sadbuddhi na thI aura aba jaba sadbuddhi AI, tb| astu, jo huA so huA; aba pachatAne se hogA bhI kyA ? samaya-samaya para patra avazya de diyA kro| . . tumhArI karuNA (2) priya sakhI zAntA, ___ tumhArA patra milaa| tumhAre anurodha para maiMne jo apanI kahAnI tumheM likha bhejI thI, use tuma duHkhI bahinoM ke hitArtha prakAzita karAnA cAhatI ho; so merI icchA to na thI ki maiM apanI bAta dUsaroM se kahU~; para jaba tumase kaha hI dI to aba yadi use par3hakara kucha samajhadAra bahineM samaya rahate sa~bhala jAyeM, to maiM apane ko dhanya smjhuugii| ____ maiM anumati detI hU~ ki tuma ise kisI bhI lokapriya patrikA meM prakAzita karA sakatI ho| tumhArI vahI karuNA dharma kA kSetra aisA khulA hai ki ... maiM eka bAta pUchatA hU~ ki yadi Apako peTa kA oNparezana karAnA ho to kyA binA jAne cAhe jisase karA leMge? DaoNkTara ke bAre meM pUrI-pUrI tapAsa karate haiN| DaoNkTara bhI jisa kAma meM mAhira na ho, vaha kAma karane ko sahaja taiyAra nahIM hotaa| DaoNkTara aura oNparezana kI bAta to dUra; yadi hama kurtA bhI silAnA cAhate haiM to hoziyAra darjI talAzate haiM aura darjI bhI yadi kurtA sInA nahIM jAnatA ho to sIne se inkAra kara detA hai; parantu dharma kA kSetra aisA khulA hai ki cAhe jo binA jAne-samajhe upadeza dene ko taiyAra ho jAtA hai aura use sunanevAle bhI mila hI jAte haiN| - dharma ke dazalakSaNa, pRSTha 114 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 eka ketalI garma pAnI ( 1 ) brahmamuhUrta kI mahimA bar3e-bUr3hoM se bhI sunatA A rahA hU~ aura pustakoM meM bhI par3hI hai / kahate haiM yaha dina kA sabase bar3hiyA samaya hotA hai, jise hama sotesote vyartha hI ga~vA dete haiN| yaha hamArI alpanidrA kA samaya hai / isa samaya koI bhI gaharI nIMda meM nahIM hotA / yaha bhI kahA jAtA hai ki brahmamuhUrta meM Aye svapna sacce hote haiN| jo bhI ho, para Aja maiMne isI brahmamuhUrta meM eka svapna dekhA ki merA bacapana lauTa AyA hai| mujha meM vahI bacapanA A gayA hai, jo pacAsa varSa pUrva thA / yadyapi Aja maiM pacapana varSa kA hU~, bahuta duniyA~ dekha cukA hU~; para bacapana kA jo dRzya Aja svapna meM dekhA, vaha bar3A hI vicitra hai / maiMne dekhA ki maiM apane grAmINa ghara meM huuN| merI mA~ haiM, pitA haiM, bhAI haiM, bahina hai aura vahI grAmINa pariveza hai, jo mere bacapana meM thA / aba to ThokareM khA-khAkara bahuta kucha zAnta ho gayA hU~, para bacapana meM bahuta hI teja tarrAra aura krodhI prakRti kA thA / loga to Aja bhI kahate haiM ki maiM Aja bhI vaisA hI hU~, para abhI to bAta bacapana kI cala rahI hai / maiM usa samaya apanI haTha ke lie, jida ke lie bahuta kucha badanAma ho cukA thaa| merI imeja eka jiddI bAlaka kI bana cukI thI aura sArA hI pariveza mere isa svabhAva ko badalane ke lie kRtasaMkalpa thA / merI hara bAta ko jida mAna liyA jAtA thA aura sabhI usake viruddha morcA jamA lete the / I Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ Apa kucha bhI kaho __ maiM yaha nahIM mAnatA ki ve saba mujhe pyAra nahIM karate the, cAhate nahIM the; cAhate the, para unheM isa bAta kI bar3I cintA thI ki yadi merA yaha svabhAva nahIM badalA to merA jIvana barbAda ho jaayegaa| ___ ataH sabane eka hI lakSya banA liyA thA ki jaise bhI ho mujhe sudhAranA hai aura sabhI loga mila-julakara isa mahAyajJa meM prANapaNa se juTa gaye the| (2) prAta:kAla kA samaya thaa| lagabhaga ATha-nau baja cuke hoNge| sardiyA~ Arambha ho cukI thIM aura sabhI loga garma-pAnI se nahAne lage the| sabhI loga nahA cuke the aura maiM bhI nahAne ke lie eka ketalI garma-pAnI cAhatA thaa| para kisI kA dhyAna isa ora na thaa| ___ maiMne do-cAra bAra apanI mA~ga duharAI, para sabhI apane-apane kAma meM vyasta the; kyoMki saba kAma vAle the na? jaba dhImI AvAja se kAma na calA to mere svara meM tejI A gaI aura merI jAyaja mA~ga jida samajha lI gaI aura sabhI kA sudhAra abhiyAna Arambha ho gyaa| __yadyapi yaha bAta satya ho sakatI hai ki maiM usa samaya nAsamajha thA; para utanA nahIM, jitanA ki loga samajhate the| apanI samajha se to maiM kAphI samajhadAra ho gayA thA, para loga mAneM taba na! merI eka majabUrI thI ki merI manda AvAja koI sunatA na thA aura teja AvAja ko jida samajha liyA jAtA thaa| basa phira kyA thA, sabhI kA sudhAraabhiyAna Arambha ho jaataa|| aba yaha bAta eka dina kI na raha gaI thii| lagabhaga roja hI yaha saba hone lagA thaa| hamAre parivAra ke lie isane eka samasyA kA rUpa le liyA thaa| thA kucha nahIM, para ... / .. ___ hA~, to mujhe nahAne ke lie mAtra eka ketalI garma pAnI cAhie thA, jo ki sabako prApta ho cukA thA, para mujhe nahIM mila pA rahA thaa| upadeza, Adeza, Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka ketalI garma pAnI ] dhamakiyA~ to barAbara mila rahI thIM, para pAnI nahIM; kyoMki sabhI kI dRSTi meM mujhe pAnI kI nahIM, sudhArane kI AvazyakatA thii| sabhI ke pAsa mujhe upadeza dene ke lie paryApta samaya thA, para pAnI dene ke lie nahIM; kyoMki sabhI ko apane-apane kAma karane the, sabhI kAma vAle the na ! 89 (3) hArakara maiMne svayaM pAnI garma karane kI tthaanii| yadyapi maiM pA~ca varSa kA hI thA, para yaha bAta nahIM ki maiM pAnI garma nahIM kara sakatA thA / kara sakatA thA, avazya kara sakatA thA; para kisI kA thor3A-bahuta sahayoga mila jAtA to / para vahA~ to asahayoga kA hI nahIM, virodha kA vAtAvaraNa bana rahA thaa| aba mujhe sacamuca hI jida savAra hone lagI thii| mujhe bhI lagA thA ki maiM jida kara rahA huuN| aba maiMne ekalA-cala kI mudrA banA lI thii| ata: binA kisI ke sahayoga ke hI ghar3e se ketalI meM pAnI DAlane lagA to sArA ghar3A hI auMdhA ho gyaa| ghar3A phUTa bhI sakatA thA; para ganImata rahI ki phUTA nhiiN| phira bhI cAroM ora se cillAhaTa Arambha ho gaI, koharAma maca gayA / ( 4 ) maiM vijayI mudrA meM khar3A ho gayA / yadyapi maiM kucha bhI bola nahIM rahA thA, para apanI mauna mudrA se hI kaha rahA thA ki lo dekha lo apane asahayoga kA pariNAma | thor3I-bahuta samajha ho to aba bhI samajha jAvo, anyathA aura bhI khataranAka pariNAma bhugatane par3a sakate haiM; para vahA~ kauna samajhatA merI cetAvanI ko; kyoMki saba bar3e ho gaye the na; apane ko samajhadAra samajhane lage the na; nAsamajha to akelA maiM hI thA, jise sahI rAste para lAnA sabakA, sabase bar3A dharma bana gayA thaa| eka ora se AvAja AI "de do na eka ketalI garma pAnI use ?" lagatA hai kisI ko yA to mujha para dayA A gaI thI yA phira vaha adhika nukasAna kI AzaMkA se AtaMkita ho gayA thA? para sabhI ne eka svara se usakI Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ Apa kucha bhI kaho bAta kA virodha kiyA; kyoMki unakA mAnanA thA ki isa prakAra jida pUrI karane se bacce bigar3a jAte haiN| mujhe sacamuca eka ketalI garma pAnI kI AvazyakatA hai - yaha satya kisI bhI samajhadAra kI samajha meM nahIM A rahA thA; kyoMki ve saba bahuta adhika samajhadAra ho gaye the na! __ aba maiM abhimanyu kI bhA~ti akelA hI yuddha ke maidAna meM thaa| eka ora maiM akelA aura dUsarI ora sAtoM mahArathiyoM ke samAna mujhe ghere hue pUrA privaar| yadyapi sabhI ko apane-apane bahuta jarUrI kAma the, jinakI vajaha se mujhe koI eka ketalI pAnI nahIM de pAyA thA; para aba to ApAtakAla A gayA thaa| ataH sabhI kAma sthagita honA hI the, so ho gaye; aba to sabako eka mAtra kAma mere isa AtaMkavAda se nipaTane kA hI thA; kyoMki isase aba sampUrNa parivAra saMkaTa meM par3a gayA thaa| ___ mujha jaise hiTalara ke rahate hue ghara meM sukha-zAnti kaise raha sakatI thI? kucha bhI ho, para mujha para to unheM kAbU pAnA hI thaa| (5) bIca meM nihatthA maiM aura cAroM aura pUrA parivAra / isaprakAra morcA jama rahA thaa| eka abhimanyu se sAre sAmrAjya ko khatarA khar3A ho gayA thaa| ata: aba koI nyAya-anyAya kA prazna nahIM raha gayA thaa| jaise bhI ho khatarA to TAlanA hI thaa| yadyapi yaha khatarA eka ketalI garma-pAnI se Tala sakatA thA, para isameM sAre parivAra kI ijjata kA savAla thA, sAre parivAra kI pratiSThA dAva para laga gaI thii| mAtra bAta itanI hI nahIM thI, isase bacce ke bigar3a jAne kI bhI pUrIpUrI saMbhAvanA thii| bacce ke nahIM rahane se parivAra kA kyA bigar3atA hai, para bigar3e bacce se to ... / Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka ketalI garma pAnI] kucha samaya taka yuddhavirAma kI sthiti rahI; kyoMki donoM hI ora yaha gambhIra maMthana cala rahA thA ki sthiti nAjuka hai - isameM kyA kiyA jA sakatA hai? zaktizAlI mahArathiyoM se ghirA maiM bhI kiMkartavyavimUr3ha thaa| kucha samajha meM nahIM A rahA thA ki kyA karU~? paristhiti kI gambhIratA merI samajha meM A rahI thI, para maiM bhI ... / ___ jabataka mujha meM thor3I-bahuta bhI samajha zeSa rahI, tabataka maiM kisI nirNaya para nahIM pahu~ca sakA; kyoMki maiM kisI para AkramaNa karane kI sthiti meM to thA nahIM, pAnI kA savAla bhI samApta hI ho gayA thaa| samajhautA vArtA kI sambhAvanA bhI kSINa hI thI; kyoMki koI madhyastha rahA hI nahIM thaa| ijata ke sAtha AtmasamarpaNa karAnevAlA koI jayaprakAza bhI dikhAI nahIM de rahA thaa| samajhadAroM kI ora se samajhadArI kI AzA karanA to reta meM se tela nikAlane jaisA thA, so maiMne socA - jaba maranA hI hai to vIratA se hI kyoM na marA jAya? __merI pakar3a meM aura kucha to thA nahIM, to maiMne Akroza vyakta karane ke lie auMdhe par3e khAlI ghar3e para hI AkramaNa kara diyA aura sabhI mahArathI ekadama mujha para TUTa pdd'e| phira kyA huA? yaha kahanA sambhava nahIM haiM; kyoMki itane meM merI A~kha khula gii| jaba maiMne ghar3I dekhI to usameM prAtaH ke cAra baja rahe the, brahmamuhUrta thaa| (7) isa vicitra svapna ne mere mana ko matha ddaalaa| yadyapi maiM jAga rahA thA; para merI sthiti svapna jaisI hI ho rahI thI; kyoMki maiM apane ko usake prabhAva se mukta nahIM kara pA rahA thaa| kahate haiM ki brahmamuhUrta meM dekhe svapna satya hote haiM, para isa svapna meM kyA saccAI ho sakatI hai? socate-socate maiM svapna kI gaharAI meM utarane lgaa| Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ Apa kucha bhI kaho aba merI samajha meM yaha nahIM A rahA thA ki maiM jAga rahA hU~ yA svapna hI dekha rahA huuN| maiM kucha nahIM kaha sakatA ki maiM jAga rahA thA yA so rahA thA, soca rahA thA yA svapna dekha rahA thA / jo kucha bhI ho, isase kyA antara par3atA hai, para jo maiM jAna rahA thA, vaha yaha hai ki svapna ke satya hone kA artha mAtra kisI ghaTanA ke satya hone se hI nahIM hotA; apitu isameM kisI satya kA udaghATana bhI ho sakatA hai, usameM hameM koI mArgadarzana bhI ho sakatA hai; para jaba hama usake saMketoM ko samajheM, tabhI usakI satyatA kI pratIti ho sakatI hai| 92 kyA isa svapna meM isa parama satya kA udghATana nahIM ho rahA hai ki hama nAsamajhoM ko sudhArane ke bahAne kitanI nAsamajhI kara rahe haiM ? kyA kisI kI Avazyaka AvazyakatAoM kI mA~ga ko jida kahA jA sakatA hai? kyA kisI kI dhImI AvAja ko sunane kI hamArI kSamatA samApta ho gaI hai? yadi vaha apanI ucita mA~ga ko U~cI AvAja meM prastuta karatA hai to kyA use vidroha kI saMjJA dI jA sakatI hai? yadi koI apanA kAma svayaM kara lenA cAhatA hai, apane pairoM para khar3A honA cAhatA hai to kyA use sahayoga karane kI AvazyakatA nahIM hai ? kyA bhUkhI-naMgI- gU~gI janatA kI AvAja sunane kI hamArI kSamatA samApta ho gaI hai ? kyA hama usakI dhImI pukAra sunane meM sarvathA asamartha ho gaye haiM, kyA hama usakI pukAra ko vidroha kI saMjJA ko pradAna nahIM kara rahe haiM ? AvazyakatA usakI jAyaja mA~goM ko pUrI karane kI hai yA use vidroha kaha kara dabAne kI hai ? kyA isI taraha kA vyavahAra hama apane baccoM ke sAtha bhI to nahIM kara rahe haiM ? ye kucha prazna haiM, jinakA uttara hameM denA hai / kyA parivAra aura deza donoM kI sthiti kA samyak nirdeza dene vAle isa svapna kI satyatA se inkAra kiyA jA sakatA hai? Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhimata lokapriya patra-patrikAoM evaM vidvAnoM kI dRSTi meM prastuta prakAzana 93 * AcArya zrI zAntisAgarajI mahArAja DaoN. hukamacanda bhArilla dvArA likhita 'Apa kucha bhI kaho' pustaka maiMne pUrI par3hI; bahuta sundara hai, isameM kalyANakArI mArga kI hI bAteM haiM / ve jIvanabhara isIprakAra jinavANI kI sevA karate raheM - unheM hamArA yahI maMgala AzIrvAda hai / * adhyAtmayogI muni zrI vijayasAgarajI mahArAja DaoN. hukamacanda bhArilla ne 'Apa kucha bhI kaho' pustaka ke dvArA paramasatya ko jana-jana taka pahu~cAne kA saphala prayAsa kiyA hai, jisase mumukSu jIva lAbhAnvita hokara sanmArga prApta kreNge| ve Age bhI kathAoM kA sAra nikAlakara aisI pustakeM likhakara pracAra karate raheM aisA hamArA AzIrvAda hai / * vayovRddhavratI vidvAna bra. paMDita jaganamohanalAlajI zAstrI, kaTanI (ma.pra.) bhAI hukamacanda bhArilla kalama ke dhanI haiN| unakI kalama se prasUta ye kathAe~ subodha haiM; sadupadezaka hai tathA baccoM va yuvaka-yuvatiyoM ke lie dharmAcaraNa va naitikAcaraNa ke lie preraka haiN| naI bhASA aura naI vidhi meM kiyA gayA prathamAnuyoga saMbaMdhI unakA yaha prayatna stutya hai / - samAja ko naI dizA meM mor3ane kA jo kAma saMsthAoM ke bar3e-bar3e prastAva aura vidvAnoM ke lambe-caur3e vyAkhyAna nahIM kara sakate, vaha kAma prathamAnuyoga sambandhI isaprakAra ke prayAsa sahaja hI kara sakate haiM / DaoN. hukamacandajI isa kArya ke lie samartha vidvAna haiN| mujhe AzA hai ki yadi ve isa kArya ko uThAleM to pUrNa saphala hoNge| Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ Apa kucha bhI kaho * paM. bAbUbhAI mehatA; adhyakSa, zrI kundakunda kahAna di. jaina tIrthasurakSA TrasTa DaoN. hukamacandajI bhArilla dvArA likhita kahAniyA~ pddh'iiN| prathamAnuyoga ke AdhAra para likhI gaI isaprakAra kI dharmakathAoM kA abhAva hI thA, jinameM tatvajJAna bharA ho aura jo preraka hoN| racanAtmaka vairAgya-preraNA denevAlI ina subodha kathAoM se eka bar3e abhAva kI pUrti hote dekha mujhe atyadhika Ananda huA hai| maiM anubhava karatA hU~ ki DaoN. bhArilla ne prathamAnuyoga kI dharmakathAoM ke kartA AcAryoM ke hRdaya ke rahasya kA udghATana karane kA mahAna kArya kiyA hai, jo stutya hai| isake lie unheM hArdika dhanyavAda detA huA AzA karatA hU~ ki vItarAgamArgAnusAra likhI gaI ina racanAoM se sabhI samAja pUrA-pUrA lAbha utthaayegii| merA vizvAsa hai ki bAla, yuvA evaM vRddha sabhI ko inake adhyayana-manana-cintana se bar3A bhArI krAntikArI lAbha hogaa| * bra. zrI yazapAlajI jaina; ema.e., sAMgalI (mahArASTra) __ maiMne 'Apa kucha bhI kaho' meM saMgrahIta sabhI kahAniyoM ko bArIkI se aneka bAra pddh'aa| inheM par3hakara jo santoSa aura Ananda huA, use maiM zabdoM meM vyakta nahIM kara sktaa|jaindhrm ke prANa vastu kI svatantratA evaM adhyAtma kA urdhva rakhate hue camatkArika andhazraddhA ko jar3amUla se ukhAr3a pheMkanevAlA ApakA yaha kathA-sAhitya tatvarasikoM se atyanta abhinandanIya evaM udIyamAna lekhakoM ke lie anukaraNIya hai| ApakI yaha kRti jaina kathA-sAhitya meM nayA itihAsa nirmANa karane vAlI vizeSa kRti siddha hogii| yaha mAtra hindI pAThakoM taka hI sImita rahe - yaha mujhe akSamya aparAdha pratIta hotA hai / isakA lAbha Atmadharma yA kisI anya patrikAoM ke mAdhyama se gujarAtI, marAThI, kannar3a tathA tamila bhASiyoM ko bhI prApta honA caahie| isake lie sarvaprakAra sakriya sahayoga dene ke lie maiM sotsAha taiyAra huuN| * bra. hemacandajI jaina 'hema'; iMjIniyara, eca.I.ela., bhopAla (ma.pra.) sugama va sarala bhASA-zailI meM tatvArthoM ko samajhAne va likhane kI kalA dvArA DaoN. bhArillajI ne jainAjaina samAja meM Aja apanA eka vizeSa sthAna Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhimata ] banA liyA hai| prathamAnuyoga ke AdhAra para nirmita isa kRti ke nirmANa meM unhoMne jo parizrama kiyA hai; vaha stutya hai, abhinandanIya hai| ina kathAoM ko par3hakara vizeSakara 'parivartana' kahAnI ko par3hakara jo vyakti apane bhItara parivartana lAne kA udyama karegA; vaha nihAla ho jAvegA - aisA merA vizvAsa hai| * zrI akSayakumArajI jaina; bhUtapUrva saMpAdaka, navabhArata TAimsa, dillI 'Apa kucha bhI kaho' pustaka par3hakara atyanta Ananda huaa| Adhunika pariveza meM prAcIna vAGmaya ko isaprakAra utArA gayA hai ki camatkAra hI ho gayA hai| merI badhAI svIkAra kiijie| * zrI caNDIprasAdajI zarmA; prAcArya, mahArAjA saMskRta mahAvidyAlaya, jayapura prastuta pustaka meM sarvatra laghu kathAoM ke byAja se bhAratIya saMskRti ko prasArita karane kA prayAsa kiyA gayA hai| isaprakAra kA sRjana na kevala bauddhika vikAsa meM hI sahayoga karatA hai, apitu rASTrIya ekatA karane meM bhI mahatI bhUmikA adA kara sakatA hai| 'tiriyA-carittara' meM paNDitarAja tathA panihArina kA saMvAda na kevala rocaka apitu aparigraha tathA sahiSNutA kA bhI dyotaka hai / isaprakAra ke sRjana ko protsAhana dene ke lie isaprakAra kI pustakeM pAThyakrama meM rakhI jAnI caahie| ____ aneka pustakoM kA nirmANa kara rASTra va samAja kI sevA meM rata Apa jaise jaina darzana ke khyAti prApta vidvAna evaM mahAna vyakti se anurodha karatA hU~ ki aSTasahasrI jaise jaTilatama mahAna grantha ko bhI apanI lekhanI se alaMkRta kareM, jisase vaha bhI yugAnusArI hokara adhika upayogI bana ske| * DaoN. zItalacandrajI; prAcArya, zrI di. jaina saMskRta mahAvidyAlaya, jayapura 'Apa kucha bhI kaho' kahAnI saMkalana meM DaoN. bhArilla ne sarala, subodha zailI meM AdhyAtmika tathya samAviSTa kara jaina paurANika sandarbha anAvRta kiyA hai| 'parivartana' kahAnI pUjya gaNezaprasAdajI varNI ke bhI jIvana Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ Apa kucha bhI kaho parivartana kI smRti tarotAjA kara detI hai| abhAgA bharata' kahAnI kautuhala paidA karatI hai ki cakravartI abhAgA kaise? DaoN. bhArilla kI sabhI kahAniyA~ niSkarSa kI utsukatA aura rocakatA banAye rakhatI haiN| kahAnI ke kSetra meM unakA yaha abhinava prayAsa atyanta sarAhanIya hai| * prophesara ratanalAlajI dAdhIca; mahArAjA saMskRta kaoNleja, jayapura (rAja.) kahAniyoM ke mAdhyama se DaoN. bhArilla ne jaina saMskRti ke gahana tatvoM ko jana-sAdhAraNa taka sahajarUpa se pahu~cAne kA prazaMsanIya kArya kiyA hai| isa anukaraNIya prayAsa kA kathAzilpa sundara evaM abhivyakti sarasa hai, jo pAThaka ko cirakAla taka prabhAvita kie raha sakatI hai| * mahAmahimopAdhyAya paM. narendrakumArajI zAstrI; nyAyatIrtha, solApura (mahA.) 'Apa kucha bhI kaho' sAdyanta pddh'ii| DaoN. bhArilla kI vANI jaisI madhura va cittAkarSaka hai; usIprakAra unakA lekhana bhI hRdayasparzI hotA hai| ve siddhAnta-pratipAdana ke sAtha kathAlekhana meM bhI siddhahasta haiN| grantha meM samAgata sUktiyA~ atyanta bodhapUrNa haiM / isaprakAra ke lekhana yuvA logoM ko atyanta lAbhadAyaka rheNge| * paNDita zrI ratanalAlajI kaTAriyA; kekar3I (rAjasthAna) svaccha chapAI, sundara plAsTika kavara, uttama kAgaja, majabUta jilda, kalAtmaka svarUpa aura ina sabase bar3hakara bemisAla, lAjavAba prameya, phira bhI mUlya atyalpa - itanI vizeSatA anyatra ke kisI bhI prakAzana meM dekhane meM nahIM aaii| kathA (ghaTanA) thor3I vizleSaNa vizAla, phira bhI sabhI kahAniyA~ suparaphAina lgiiN| tiriyA-carittara' to bahuta hI pasanda AI, vaha mujhe suparaphAina ke sAtha-sAtha masarAijDa bhI lgii| keliko, phinale kampanI ke uccakoTi ke potavAle kapar3oM kI banAvaTa kI taraha isakA zabda-gumphana bhI bar3A hI divya aura atyanta manamohaka bana par3A hai| Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhimata ] * paM. amRtalAlajI nyAyatIrtha; sAhityAcArya, brAhmI vidyApITha, lADanUM (rAja.) 97 pratibhAzAlI siddhahasta lekhaka DaoN. hukamacandajI bhArilla kI nayanAbhirAma hRdayAvarjaka abhinaya kRti ' Apa kucha bhI kaho' ko AdyopAMta par3hakara asIma prasannatA kA anubhava huA / AdhyAtmika tathyoM ko rocaka kahAniyoM ke mAdhyama se prastuta karanevAlI yaha kRti apane DhaMga kI eka hI hai / isake lie lekhaka badhAI ke pAtra haiM / pariSkRta prAMjala hindI, AkarSaka lekhanazailI, kAgaja, chapAI - saphAI, prUpha-saMzodhana evaM geTaapa Adi sabhI uttama haiM / AzA hai DaoN. bhArillajI kI yaha anUThI kRti sabhI vargoM ke pAThakoM ke dvArA par3hI jAyegI aura vidvatsaMsAra meM yatra-tatra - sarvatra samAdRta hogI / * DaoN. devendrakumArajI zAstrI; vyAkhyAtA, zA. mahAvidyAlaya, nImaca (ma. pra. ) hAsya-vyaMgya kI zailI meM lekhaka ne vicitra zIrSakoM meM tatvajJAna kI bAtoM ko sarala DhaMga se prastuta karane kA abhinava prayoga kiyA hai / 'tiriyAcarittara' eka aisI hI pratinidhi kathA hai, jo kalpanA meM bhI yathArtha hai aura yathArtha meM bhI kalpanA se anusyUta hai / AzA hai pAThaka isa racanA se avazya hI lAbhAnvita hoMge / * DaoN. premacandajI rAMvakA, jainadarzanAcArya; mahAvidyAlaya, manoharapura (rAja.) aviveka para viveka, andhazraddhA para samyaktva, ahaM para vinaya, asatya para satya, rAga para virAga, kore jJAna para samyagjJAna kI AvazyakatA kA pratipAdana karanevAlA yaha kathAgrantha jIvana-vyavahAra ke lie bhI samyak mArgadarzana pradAna karatA hai / yaha kRti kathAtatva ke mAdhyama se jaina- ajaina sabhI pAThakoM ko adhyAtmarasa kA pAna karAtI hai / * DaoN. pArasamalajI agravAla; vikrama vizvavidyAlaya, ujjaina (ma. pra. ) prathama kahAnI 'Apa kucha bhI kaho' par3hakara aisA lagA ki sAta pRSThoM meM samayasAra ke kartAkarma evaM baMdha adhikAra kA marma prastuta kara diyA hai| Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ Apa kucha bhI kaho 'jAgRta viveka' meM jisa samasyA ko chuA gayA hai, vaha apane Apa meM eka bahAdurI kA kAma hai / sundara zabda cayana aura upayukta kathAnaka dvArA vaha saba kucha kaha diyA gayA hai, jise kahane kA sAhasa puruSa nahIM juTA paate| 'abhAgA bharata', 'ucchiSTa bhojI' evaM 'tiriyA-carittara' bhI bahuta sandara lgiiN| * DaoN. rAjArAmajI jaina; eca.DI. jaina kaoNleja, ArA (bihAra) eka hI sA~sa meM sArI pustaka par3ha gyaa| kahAniyoM ke mAdhyama se jainadharma ke mUla tatvoM ko hRdayasparzI banAkara Apane zikSita, ardhazikSita athavA alpazikSita AbAla-vRddha nara-nAriyoM kA mahadupakAra kiyA hai| naitika jAgaraNa ke lie aise granthoM kI hI AvazyakatA hai| Apake isa navIna saphala prayoga ke lie hArdika bdhaaii| * DaoN. gopIcandajI 'amara'; zodha-adhikArI - bhAratIya jJAnapITha, dillI ___ 'Apa kucha bhI kaho', lekina DaoN. bhArilla kevala AdhyAtmika bAta kheNge| ve to ve, unakA samUcA parivAra adhyAtmamaya hai| isalie isa saMkalana kI unakI dasoM kahAniyoM kA kathAnaka to mAtra bahAnA hI hai, mUla pratipAdya to adhyAtma hI hai| * DaoN. e. ke. rAya; pro. darzanavibhAga, mahArAja kaoNleja, chatarapura (ma.pra.) __maiMne niSThApUrvaka pddh'aa| saMkalana kI samasta kahAniyA~ sarala, subodha evaM surucipUrNa haiM / mizrita bhASA ke prayoga evaM samucita zabdoM ke cayana se saMkalana kI zailI bodhagamya tathA tarkasaMgata bana pAI hai| kahAniyoM ke mAdhyama se tatvajJAna ko jana sAmAnya taka pahu~cAne kA yaha prayAsa prazaMsanIya hai| avizvAsa kI jar3oM para prahAra aura apane krAMtikArI vicAra se DaoN. bhArilla Adhunika pariveza meM pale samAja kI soca ko sahI dizA meM le jAne ke lie pUrNatayA tatpara pratIta hote haiN| Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhimata ] * DaoN. bhAgacandajI' bhAskara'; jaina anuzIlana kendra, rA. vizvavidyAlaya, jayapura isa kRti meM paurANika jaina kathAoM ko jo sarasa aura sarala abhivyakti dI gaI hai, vaha vastutaH prazaMsanIya hai / * DaoN. premacandajI jaina; jaina anuzIlana kendra, rAjasthAna vizvavidyAlaya, jayapura 99 upadeza kI apekSA kathA-kahAnI ke mAdhyama se kahI huI bAta jyAdA asara karatI hai aura yadi ve kahAniyA~ choTI-choTI saMkSipta va sarasa hoM, sarala bhASA aura rocaka zailI meM hoM to unakA kyA kahanA ? DaoN. bhArilla kRta ' Apa kucha bhI kaho' kI kahAniyA~ bhI kucha aisI hI haiM / ve adhyAtma se sikta tathA sanmArga kI preraka haiN| DaoN. bhArilla kA vyaktitva bahuraMgI haiM / lekhaka haiM, ve vaktA haiM / preraka evaM praNetA haiM bahuzruta haiN| unakA dhArmika abhyAsa vizAla evaM gaharA hai| unakA yaha navIna prayoga sarAhanIya hai / * vidyAvAridhi DaoN. mahendrasAgarajI pracaMDiyA; alIgar3ha (u. pra. ) yaha kRti bhalI-bhA~ti kalAtmaka zailI meM upanyasta kI gaI hai| Agama ke vAtAyana se aise lalita, kintu upayogI prakAzana vyApta saMtApa ko zAnta karane meM bhArI sahakArI bhUmikA nirvAha kareMge aisI merI mAnyatA hai| sAdhAraNa mUlya meM amUlya sAmagrI juTAI gaI hai| Apane bahuta bhalAI kI hai 1 - * DaoN. candUbhAI TI. kAmadAra; rAjakoTa (gujarAta ) " 'Apa kucha bhI kaho' AdyopAnta pddh'ii| jisaprakAra DaoNkTara marIja ko kar3avI davA sIdhI na dekara sugarakoTeDa karake dete haiM; usItaraha DaoN. bhArilla ne bhI bhavaroga miTAne ke lie jaina siddhAntoM ke rahasyoM ko ina aitihAsika kahAniyoM ke mAdhyama se sugarakoTeDa karake bhavaroga se pIr3ita logoM taka pahu~cAyA hai| sabhI kA bhavaroga miTa jAya aisI bhAvanA bhAtA hU~ / * DaoN. kastUracandajI 'sumana'; jaina vidyA saMsthAna, zrImahAvIrajI (rAja.) Arambhika pA~ca kahAniyA~ pairANika sAmagrI para AdhArita haiM / ina kahAniyoM ke mAdhyama se jaina saMskRti evaM itihAsa ko jana-jana taka Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 [ Apa kucha bhI kaho pahu~cAne kA lekhaka kA prayAsa sarAhanIya hai| pApa-puNya, AtmA, sAdhutA jaise kaThina viSaya bhI rocaka zailI meM samajhAye gae haiM / zeSa kahAniyA~ bhI sanmArga kI preraka haiM / sarala, sarasa bhASA kA upayoga kahAniyoM kI apanI eka vizeSatA hai| isa hRdayagrAhI paThanIya sAmagrI ke lie lekhaka sAdhuvAda ke pAtra haiN| * DaoN. vRddhicandrajI jaina; jainavidyA saMsthAna, zrImahAvIrajI (rAja.) DaoN. bhArilla dvArA likhita kahAniyA~ par3hakara atIva prasannatA huii| sarasa evaM marmasparzI kathAoM ke mAdhyama se jana-sAdhAraNa ko Atmadharma, svarUpazraddhAna, bhedavijJAna, kartRtvakhaNDana Adi kA AbhAsa pradAna karAne kA lekhaka kA prayAsa sarAhanIya hai / lekhaka siddhahasta kathAkAra evaM maulika nibandhakAra haiM - yaha to sarvavidita hI hai| aise utkRSTa janaruci ke prakAzanoM ke lie koTizaH saadhuvaad| * zrI rAjakumArajI AyurvedAcArya; saMpAdaka - ahiMsAvANI, nivAI (rAja.) paurANika sAmagrI para AdhArita kathA-kahAniyoM ke mAdhyama se jaina itihAsa jana-jana taka pahu~cAne kA yaha navIna prayAsa sarAhanIya hai| isameM prathamAnuyoga kI kathAoM ko sarala, subodha Adhunika zailI meM likhA gayA hai| ina kathAoM meM Agamika maryAdAoM kA pUrA dhyAna rakhA gayA hai| ___ isakI sampUrNa sAmagrI mananIya hai evaM mudraNa AkarSaka nayanAbhirAma hai| * paM. bharata cakravartIjI nyAyatIrtha; nidezaka - jaina sAhitya zodha saMsthAna, madrAsa prathamAnuyoga kA nayA dRSTikoNa pradAna karane vAlI ye kahAniyA~ atizayokti pUrNa avAMchanIya varNanoM se AvRta upAdeya tathyoM ko mukhyarUpa se ujAgara karatI haiN| vAdirAja evaM zreSThivara ke saMvAda meM sacce digambara sAdhu kA aMtaraMga ujAgara huA hai| isake mAdhyama se luptaprAya: sAdhutva ke svarUpa ko spaSTa kara supta samAja ko jAgRta karane kA jo upakrama kiyA gayA hai, vaha atyanta sarAhanIya hai| Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhimata ] 101 puNyodaya se prApta saMyogoM ke upabhoga meM jJAnI aura ajJAnI meM kyA antara hotA hai ? - isakA mUrta rUpa 'abhAgA bharata' aura 'ucchiSTa bhojI' kahAniyA~ haiM / isIprakAra paramasatya kI prApti hone para viSama paristhitiyoM meM puruSArtha kI ugratA kA svarUpa parivartana' kahAnI meM spaSTa huA hai| ___ merI kAmanA hai ki DaoN. bhArilla kI sarvatomukhI pratibhA dinoM-dina vRddhiMgata hokara samAja ko nirantara nayA mArgadarzana karatI rhe| * paNDita zrI dharmaprakAzajI jaina zAstrI; avAgar3ha (eTA, u.pra.) ___ 'kathAnuyoga bhI dravyAnuyoga, karaNAnuyoga evaM caraNAnuyoga kA poSaka honA cAhie aura hotI bhI hai|' - lekhaka ke ukta vaktavya se maiM atyadhika prabhAvita huA huuN| yaha kathana lekhaka kI vAstavikatA kA paricAyaka hai| isI satya kI kasauTI para prastuta kahAnI saMgraha atyanta kharA utarA hai| isa pustaka ke paThana-pAThana se satyAnubhUti kI jhalaka svayameva vikasita hotI hai / isa kahAnI saMgraha kA adhika se adhika pracAra va prasAra honA caahie| isaprakAra ke uttama prayAsa ke lie lekhaka dhanyavAda ke pAtra * paM. jJAnacandajI 'svatantra' zAstrI, nyAyatIrtha; gaMjabAsaudA (ma.pra.) ___ DaoN. bhArilla kI kRtiyA~ abhUtapUrva aura bejor3a hotI haiN| unakI lokapriyatA aura vidvatA jagajAhira hai| jo vidvAna unake sAtha uThA-paTaka karate haiM, ve bhI unakI kRtiyoM kI prazaMsA karate dekhe gaye haiN| *ba. vidyullatA zahA; ema.e.,bI.eDa., prA. zrAvikA prazAlA, solApura ___ paThanIya, adhyayanIya evaM mananIya anUThI kRti 'Apa kucha bhI kaho' AvAla-vRddhoM ke lie anupama evaM maulika nidhi hai| svastha abhiruci, unnata vicAroM ke poSaNa ke lie yaha kitAba sundara hai, sarvotkRSTa hai| choTI-choTI kahAniyoM kI gAgara meM sUktiyoM kA sAgara bhara diyA gayA hai| isakI eka-eka sUkti hRdaya-paTala para jamakara jIvana ko samRddha banAne meM samartha hai| Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 [ Apa kucha bhI kaho * jainapatha pradarzaka (pAkSika ), jayapura; mArca (prathama ) 1984 kahAniyoM ke rUpa meM adhyAtma kA aisA sazakta citraNa, jainadarzana ke mUlabhUta siddhAntoM kI itanI sarala evaM sarasa abhivyakti, jaina tattvajJAna kA aisA apUrva dizAbodha aba taka upalabdha nahIM thaa| nizcaya hI isa kSetra meM yaha anupama evaM abhUtapUrva prayoga hai| merA vizvAsa hai ki isa mAdhyama se adhyAtma AsAnI se janasAdhAraNa taka pahu~ca skegaa| vicArapradhAna nibandhalekhana kI taraha kathAzilpa meM bhI DaoN. bhArilla siddhahasta haiN| unakI yaha vizeSatA hai ki Agamika maryAdAoM kA pUrA dhyAna rakhate hue ve apanI bAta isa sahajatA se prastuta karate haiM ki pAThaka ke gale sahaja hI utaratI calI jAtI hai / prasannatA kI bAta yaha hai ki unakI kalama adhyAtma evaM tatvajJAna ke kSetra meM hI gatimAna rahI hai| - ratanacaMda bhArilla * jainamitra (sAptAhika), sUrata; 5 apraila, 1984 prastuta kRti meM kucha dhArmika, kucha sAmAjika aura kucha pArivArika kahAniyA~ haiM / sabhI kahAniyoM meM AdhyAtmika surabhi milatI hI hai| uttama vicAroM ke dhanI DaoN. bhArilla kalama ke bhI dhanI haiN| * samanvayavANI (pAkSika), jayapura; apraila (dvitIya), 1984 sabhI kahAniyA~ utkRSTa haiM / bhArillajI eka siddhahasta kathAkAra haiM tathA nizcita hI unakA sabhI vidhAoM para samAna adhikAra hai - yaha isa kRti ne siddha kara diyA hai / bIca-bIca meM samAgata sUktiyoM ne kRti ko aura bhI adhika prabhAvI banA diyA hai| pustaka kI chapAI evaM geTaapa sundara hai| - akhila baMsala * vIravANI (pAkSika), jayapura; 3 apraila, 1981, varSa 36, aMka 13 sarala, subodha bhASA meM janamAnasa ko chUnevAlI isa maulika kRti meM DaoN. bhArilla kI dasa kahAniyA~ saMgrahIta haiN| pratyeka kahAnI par3hane kI utsukatA ko bar3hAtI hai, kitAba chor3ane ko jI nahIM caahtaa| paurANika kathAnakoM para AdhArita kahAniyoM meM maulikatA hai, adhyAtma kA puTa hai| Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhimata ] 103 puNya-pApa, AtmA sarIkhe kaThina viSayoM ko bhI rocaka va sarala zailI meM nibaddha karanA DaoN. bhArilla kI vizeSatA hai / 'cakravartI bhI abhAgA ' yaha kahAnI par3hate hI banatI hai / kula milAkara yaha anUThI kRti sabako pasanda AvegI aura sabako kucha milegA bhI isake par3hane se| aisI racanA ke lie DaoN. bhArilla sAdhuvAda ke pAtra haiM * DaoN. harIndrabhUSaNa jaina; nidezaka, anekAnta zodhapITha, bAhubalI ( mahArASTra ) I kathA kA eka prakAra hai - Adhunika kathA; jisameM bhASA, bhAva, ghaTanA, zailI Adi sabhI meM AdhunikatA hotI hai| kathA ke uddezya bhI aneka hote haiM - manoraMjana, sAmAnyajJAna, tattvavodha aadi| ina sabhI dRSTiyoM se vicAra kareM to hama ise 'Adhunika tatvakathA' kaha sakate haiM / - yadyapi kahAniyoM kI kathAvastu paurANika tathA aitihAsika hone se paricita jaisI hai, tathApi prastuti kA DhaMga aisA sarasa aura autsukyapUrNa hai ki kathAe~ atyanta rucikara bana gaI haiN| kathAoM meM yatra-tatra Adhunika evaM navIna upamAnoM ke prayoga dikhAI par3ate haiN| jaise- 'peTroliyama padArtha meM lagI Aga ke samAna tUphAnI gati se ' ( pRSTha 44) aadi| ina kathAoM kI yaha eka apanI vizeSatA hai| choTI-choTI saduktiyoM ke samAveza ne kathAoM meM sauSThava evaM prabhAva utpanna kara diyA hai / prathamAnuyoga kI kathAoM ko Adhunika zailI aura bhASA meM pariSkAra karake upasthita karane kI jo AvazyakatA thI, prastuta pustaka usakI ora prathama caraNa hai / Age bhI svayaM bhArillajI tathA anya loga bhI isa zailI para jainakathAe~ likhakara jainasAhitya ko samRddha karane kA prayatna kareMge aisI AzA hai / * zrI trilokacandajI jaina; bhUtapUrva svAsthya maMtrI, rAjasthAna, jayapura jainadarzana ke prakhara cintaka DaoN. bhArilla bahumukhI pratibhA ke dhanI haiM / ve sukSuta pravacanakAra evaM siddhahasta lekhaka ke rUpa meM suprasiddha haiM / sarala, sarasa evaM subodha bhASA-zailI meM jainatatvajJAna ko jana-jana taka pahu~cAne ke Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 [ Apa kucha bhI kaho lie jisa zraddhA va lagana ke sAtha jo athaka zrama ve kara rahe haiM, vaha abhinandanIya hai| ___ jainadarzana kI maryAdAoM kA bar3I hI sundaratA ke sAtha nirvAha karate hue isa kRti ke mAdhyama se jisa vizvAsa ke sAtha kadama rakhA hai, vaha jainavAGmaya ke kathAsAhitya ko naI vidyA ke sAtha samRddha karane meM samartha hogaa| isa dizA meM unakI prathama racanA 'satya kI khoja' bahuta hI lokapriya siddha huI hai| yaha 'Apa kucha bhI kaho' dUsarI kRti hai| AraMbhika kathAoM kI apekSA antima cAra kathAoM meM kathAzailI kI pratibhA vizeSa nikharI hai| inameM ghaTanAoM kA citraNa, paristhitiyoM kA varNana, bhASA kI sarasatA evaM saralatA, vicAroM kI subodhatA, parikalpanAoM kI susaMbaddhatA tathA saMdezAtmakatA ke darzana hote haiN| paurANika kahAniyoM meM lekhaka kathAkAra se pravacanakAra adhika ho gayA hai, jo DaoN. bhArilla kI sahaja prakRti hai| saba-kucha milAkara yaha kathAsaMgraha paThanIya hai|