________________
ઉલ્લાઘરાઘવઃ એક અધ્યયન વિચારો રજૂ થયા છે. અને છેલે મંત્રીએ તીર્થયાત્રા કરવાનો નિશ્ચય કર્યો, એમ દર્શાવાયું છે. સર્ગ ૯માં મહામાત્ય વસ્તુપાલની ભવ્ય સંઘયાત્રાનું વિસ્તૃત વર્ણન આવે છે. તેમાં રસ્તામાં આવતાં ધાર્મિક સ્થાનકે, મંદિરનાં દર્શન અને મુકામે, નવાં બાંધકામ અને જીર્ણોદ્ધાર, દાન અને પૂજા વગેરેનાં વર્ણને અતિહાસિક ભૂળ પર પણ પ્રકાશ પાડે તેવાં છે અને સાંસ્કૃતિક અભ્યાસ માટે અગત્યનાં છે. (૩) ઉલારાઘવ નાટક ઉફે રામ નાટક : આ આઠ અંકના નાટકમાં
પ્રસ્તાવનામાં કવિને, કથાનકને પરિચય સીતા સ્વયંવર પૂરો થયા પછીના પ્રસન્ન વાતાવરણથી નાટકની શરૂઆત પ્રથમ અંકમાં થાય છે. અને રામના રાજ્યાભિષેક સુધીનું કથાનક તેમાં રજૂ થયું છે. (૪) રામશતક તેમાં રામજન્મથો રામ અયોધ્યા પ્રત્યાગમન સુધીના નાના
મેટા પ્રસંગે ભક્તિભાવપૂર્વક આલંકારિક શૈલીમાં ૧૦૨ લેકમાં
રજૂ થયા છે. (૫) કર્ણામૃતપ્રપા-એ લક્ષમી, કામ, દેવાળિયે, શ્રીકૃષ્ણ પ્રાર્થના કુનરેન્દ્રનિંદા,
કલિ, ચપટપંજરિકા ઇત્યાદિ વિવિધ વિષયે પર રચાયેલાં સુભાષિતને
સંગ્રહ છે. (૬) તેજપાલે અબુદગિરિ પર બંધાવેલા ને મનાથ ચિત્ય નિર્માણ પ્રશસ્તિ; (૭)-(૮) ગિરનાર પરના છ શિલાલેખે પૈકી બે શિલાલેખોમાં આવતાં -
પદ્યમાં વસ્તુપાલ-તેજપાલની પ્રશસ્તિ; , (૯) ડાઈની વીસલદેવે જીર્ણોદ્ધાર કરાવેલા વિદ્યનાથ પ્રાસાદની પ્રશસ્તિ; (૧૦) શત્રુંજય પરના બે શિલાલેખેમાંના કેટલાક પ્રશસ્તિ લેકે અને (૧૧) વસ્તુપાલ-તેજપાલ ગુણ પ્રશસ્તિ, આ ઉપરાંત સોમેશ્વરે અધધામમાં
એક મહાપ્રબંધ–એક નાટક રચ્યાને તથા ધોળકામાંના વરનારાયણ પ્રાસાદની પ્રશસ્તિ રયાને ઉલ્લેખ મળે છે, તે હજી સુધી ઉપલબ્ધ નથી. આ ઉપરાંત જૈન પ્રબંધ અને સમકાલીન સાહિત્યમાં સોમેશ્વરરચિત શ્લેકે ઉદ્દત થયેલા નજરે પડે છે.
પાદટીપ ૧. ડે. વિભૂતિ વિક્રમ ભટ્ટ, ગુર્જરેશ્વર પુરોહિત કવિ સોમેશ્વર જીવન અને કવન. ૨. એ જ લેખિકાના “સુરત્સવ–એક પરિશીલન', અને ગુજરાતનું
ઐતિહાસિક મહાકાવ્ય', “કીતિકૌમુદી–એક અનુશીલન.
