________________
પાત્રસૃષ્ટિ
૧૨૭
સક્રિય ભાગ ભજવે છે. નામ પ્રમાણેના ગુણો ધરાવનાર એ રાવણના પક્ષને વફાદાર હિમાયતી છે. વૃકમુખ પાસેથી રામ-પક્ષના બધા સમાચાર તે જાણે છે ત્યારે તે રાવણ પ્રત્યેની સહાનુભૂતિ વ્યક્ત કરે છે. સીતાના રૂપનાં વખાણ કરતી વખતની તેની ઉકિતથી તેના માનસની વિચિત્રતા છતી થાય છે ૧૮ તે સીતાની અગ્નિપરીક્ષા ને પ્રસંગ જોઈને દશરથનાં બંને પુત્રોને કનડવા અધ્યા જાય છે ત્યાં મુનિમારને
wટવેષ ધારણ કરીને પ્રવેશે છે અને અયોધ્યાવાસીની સાથે નંદિગ્રમ જતી વખતે રસ્તામાં રઘુકુળ સઘળે રાજવૃત્તાંત જાગી લે છે. તે પુરુષને જોઈને જ તેને તે “રાજકુલવ્યા પૃત” હવાને ખ્યાલ આવી જાય છે. એટલે તે કુશળ ચારપુરૂષ છે. મુનિમાર ઉર્ફે કાપટિની જલદીથી એકદમ લીધે પુરૂને પણ ઉતાવળથી ભારતને મુનિમારના આગમનના સમાચાર કહેવડાવવા પડે છે.
- કવિએ ભરતને જાતુકર્ણ સાથેની વાતોમાં પણ ભારતને ચિંતિત બતાવ્યા છે તે વખતે જ કાપેટિક ભરત પાસે જઈ પહોંચે છે. આમ નગરીની ચારે બાજુએ સૈન્ય તથા ચિંતાવિગ્ન ભરતને લીધે કાપેટિકને પિતાની યુક્તિ માટે ઠીક કાવતી ભૂમિકા મળી જાય છે! કાપેટિક પિતે અગમ્ય મુનિને શિષ્ય હોવાનું ભરતને જણાવે છે. તે ભરતને સંદિગ્ધ બાબત કહીને વધુ વ્યગ્ર બનાવે છે. તેમાં તેણે “કોણપચક્રવતી એમ રાવણ અને વિભીષણ ગમે તેને લાગુ પડે તેવા મોંઘમ શબ્દનો પ્રયોગ કર્યો. આથી ભારત યુદ્ધની સંપૂર્ણ તૈયારી કરવાનો નિશ્ચય કરે છે આ પરથી કાપકની
જના સફળતા મેળવતી જાય છે. તે એવી ખૂબીથી કૃત્રિમ રીતે દુ:ખી થઈને ભાવપૂર્વક રામ-લક્ષ્મણ-સીતાના અનિષ્ટ સમાચાર ભરત-સુમંત્ર સમક્ષ વર્ણવે છેકે જેથી બધા બહુ વ્યથિત થઈ જાય છે. ત્યારબાદ પે તાના કપટયુક્ત ચરિત્રને સારી રીતે અમલ થય જાણીને, અને પોતાનું કાર્ય સિદ્ધ થયું એવી ખાતરી કરીને ચાલ્યા જાય છે. ઉપર વિમાનમાંથી લમણુનું ધ્યાન તેના પર પડે છે તેમાં લક્ષમણના મુખે થયેલા તેના વર્ણનમાં (પૃ. ૧૪૪) કટિકના ગુન્હેગાર મનસને સચેટ ખ્યાલ અપાવે છે. વિભીવણ દૂરથી જ તેને ઓળખી શકે છે અને તેના કપટનું કારણ પણ સમજી શકે છે. અને બાથી તેની કાટજાળ આખરે કામિયાબ નીવડતી નથી. આથી આ કુશળ ગુપ્તયર, કાપંટિક શત્રુ ક્ષે જઈને સારૂં નાટક ભજવાને, વેષ પલટો કરીને પિતાના સ્વામીના પક્ષનું કાર્ય સફળતાપૂર્વક પાર પાડવા ઘણે અંશે શક્તિમાન નીવડી શક્યું છે. આમ આ ચતુર પાત્ર પ્રકરી કથાનકનું પાત્ર આ પરથી જગતના કપટી-કારંટિકોને પણ પરેલ નિશ થઈ ગયા લાગે છે. આમ સોમેશ્વરદેવે નાને-મોટા બધા જ પાત્રનું વ્યક્તિત્વ ઠીક ખીલવ્યું છે.
