________________
પૂર્ણાંકાલીન કવિઓની અસર
૧૪૧
રાજશેખરકૃત ભા.રા. (અ’૬, શ્લા ૧૮ પૂર્વાધ'માં) તાતારેશાન યિતિહુમદા... એ વામદેવના મુખે મૂકેલી કૃિતનેા ભાવ. રા. અ. ૩ શ્લા. ૨૦ના ઉત્તરાર્ધમાં રામે વ્યક્ત કરેલા ભાવને મળતા આવે છે.
બા.રા.માં રામના પરાક્રમને ઊતારી પાડતી ઉકિત (૭/૮૮, પૃ. ૨૧૨ ) પરથી સામેશ્વર ઉ. રા. ૬/૧૩, (પૃ. ૧૦૫)માં રામને ઊતારી પાડતી ઉકિત ચાજવા પ્રેરાયા હશે? બા. રા. ૭/૨૦ જેવા ભાવ ઉ. રા. (પૃ. ૫૧, ૫૭) તેમ જ રા.શ.માં જોવા મળે છે.
આમ આપણે જોયુ કે સામેશ્વરની આ કૃતિ પર વા.રા. ઉપરાંત ભાસ, કાલિદાસ, ભવભૂતિ મુરારિ, જયદેવ વગેરેના પણ પ્રભાવ પડેલા છે. તેમાં ય રસાન્વિત, સરળ અને સરસ, બૈમી શૈલીમાં ખીજાજ વિષયને લગતાં નાટકોના રચયના કાલિદાસથી સામેશ્વર વિશેષ પ્રભાવિત થયા લાગે છે તે તેની રજૂઆતની શૈલી પરથી જણાય છે. તેથી જ તે તેણે અનોખી એ કાલિદાસને અંજલિ આપી છે.૨૩
સામેશ્વરની શૈલીની કેટલીક લાક્ષણિક્તાઓ-જેમકે ભાવશખલતા (અર્થાત્ વિવિધ ભાવાની એક સાથે રજૂઆત, ભાષાની પ્રાસાદિકતા, પાત્રને અને પ્રસંગને અનુરૂપ વિશેષણા અને સધનોનો પ્રયોગ તથા તેમાં વિવિધતા, મૂકિત અને સામાન્ય ફલિતા, ખડાત્મક શ્લોકો અથવા સમસ્યારૂપે પાત્રોના સંવાદ, વ્યંગાકિત ઈત્યાદિનું વિવેચન અન્યત્ર આવી ગયુ હોવાથી અને આ નાટકમાંથી કેટલીક ઊણપોનું વિવેચન આ લેખિકાએ ઉપર યથાયાગ્ય જગ્યાએ કર્યુ હોવાથી અહીં તેનું વિશેષ વિવેચન આવશ્યક નથી. તેમ છતાં પહેલાના કોઈ કવિની અસર ઝીલીને પોતાની રીતે આ કવિ કોઈ પ્રસ`ગ કે નિરૂપણુ કરવા જતાં કોઈક વાર તેને ધારી સરળતા અને સફળતા પ્રાપ્ત થતી નથી, પણ તેમાં કૃત્રિમતાને વધારા થાય તે સ્વાભાવિક છે. જેમકે ભવભૂતિએ આપેલા ‘અપિ થ્રાવા રાદિત્યપિ (ઉ. રા.ચ. ૧/૨૮)નું અનુસરણ ઉ.રા. ૪-૪૪માં કરવા ગયા છે. અહી અયાખ્યા જનાના કલ્પાંતનું અસરકારક વન કરવા માટે જ સામેશ્વરને આવા કાલ્પનિક ભાવારાપણુના આશ્રય લેવા પડયો છે. તેમાં રામવિદાયથી અયેાધ્યાના માર્ગો લેક– શાકાશ્રુથી કાદવવાળા થઈ ગયા એવા ભાવ રજૂ થયા છે(૩–૩૯).
આ નાટકમાંથી સામાજિક અને સાંસ્કૃતિક બાબતેનું વિવેચન ઉપર યાગ્ય પ્રસંગે સૂચવાઈ ગયું છે અને અન્યત્ર વિસ્તૃત રીતે આ લેખિકાએ રજૂ કર્યુ છે.૨૪
