________________
૧૪૩
પૂર્વકાલીન કવિઓની અસર ૨૦. કુ.સ.) ૬/૧૧; ઉરા, પૃ. ૬૩ ૨૧. વા.રા, અ.કાં, સર્ગ પૃ. ૨૧૦-૨૨૨ (ગોરખપુર કલ્યાણની આવૃત્તિ)
“રઘુવંશ, સર્ગ ૪ “નૃત્ય મધુરા–''; ઉ.રા., એ. ૫ સોમેશ્વરના ઉત્તરસમકાલીન કવિ બાલચંદ્રસૂરિએ વ.વિ.ના પ્રત્યેક સર્ગને અંગે વસ્તુપાલન પ્રશાસ્તિને ક મૂકયો છે, પરંતુ એ કૃતિ વસ્તુ
પાલને લગતી જ છે ૨૩. સુ.ઉ., ૧/૩૫; કીકી. ૧/૧ર અને ર૬. ૨૪. સ. , પ્રકરણ ૩ અને ૯.
ઉપસંહાર નાટકની પ્રસ્તાવનામાં જણાવ્યા મુજબ સેમેશ્વરદેવે આ નાટક રચવાને મુખ્ય ઉદ્દેશ વિષ્ણુ ભગવાનના અવતારરૂપ રામચંદ્ર તરફનો પરમ ભક્તિભાવ વ્યકત કરી કૃતાર્થ થવાને છે. કવિએ પિતાનું કથાનક મુખ્યત્વે વા.રા.માંથી લીધું છે, છતાં રામાયણના પ્રાસ્તાવિક અંશની સરખામણીએ જતાં ઉ.રા.ની પ્રસ્તાવનામાં રજૂ થયેલે ભક્તિભાવ વિશિષ્ટ રીતે અને વિપુલ પ્રમાણમાં અને તરી આવે છે. આવો અને આટલે ભક્તિભાવ પૂર્વકાલીન રામવિષયક નાટકની પ્રસ્તાવ નામાં પ્રસ્તુત થયા નથી
વળા સોમેશ્વર પ્રસ્તાવનામાં પિતાની કૃતિને બ્રાહ્મણવિદ્વાના સમાજની સમક્ષ રજૂ થનારી બ્રાહ્મણ કવિની નાટયકૃતિ તરીકે ઓળખાવે છે. એમાં એનું વણુભિમાન દેખા દે છે. સૌવસ્તિક તરીકેની વૃત્તિને લીધે એણે કદાચ “ભૂદેવપ્રવર કવિ તરીકે ગૌરવ લીધું છે. બીજુ એ કે સેમેશ્વરે પિતાના જમાનામાં પ્રચલિત થવા લાગેલા “છાયાનાટ” તથા “છાયાનાટક'ને નમૂને ઉ.રા.માં સમાવિષ્ટ કરી હોવાથી એની આ નાટયકૃતિ એ કાલના નાટકેમાં અનોખી ભાત પાડે છે. આ બંને,
પ્રયોગનું વિસ્તૃત વિવેચન આ લેખિકાએ અન્યત્ર રજુ કર્યું હોવાથી તેનું . પુનરાવર્તન અત્રે આવશ્યક નથી.
| ભવભૂતિએ “મહાવીરચરિત'માં પરશુરામ સંઘર્ષ વિશેને પ્રસંગ ત્રણ અંકમાં વિસ્તાર્યો છે, જયારે સોમેશ્વર એ પ્રસગને સંક્ષેપમાં અને પરોક્ષ રીતે પતાવી દે છે. ભગવાન વિષ્ણુના અવતાર ગણાતા એ બે મહાનુભાવ વચ્ચે સંધર્ષ જાણે પ્રત્યક્ષ થતું હોય તેમ વિશિષ્ટ રીતે રજૂ કર્યો છે. અગાઉ જણાવ્યા મુજબ યુદ્ધવીર કરતાં ધર્મવીર રસ અહીં ઉદિષ્ટ હઈ સોમેશ્વરે એ સંઘર્ષનું પ્રત્યક્ષ અને વિસ્તૃત નિરૂપણ આવશ્યક ગણ્યું ન હોય. આમ, તેની કલમમાં સંયમ, વિવેક અને નાટયચિત્ય જળવાયું છે.
