________________
૧૩૧
વસ્તુ ગૂથણી સામાન્ય કક્ષાનો ગણવે તેવો છે, પરતુ તેમાં નર-વાનરની મૈત્રી પરત્વેની રમૂજ કરીને અને હસિકાની ઉક્તિમાં વાનરને સીતા માટે ફળપ્રદ નીવડવાની વાતમાં પતાકા સ્થાનકને સ્થાન આપીને એ પ્રસંગને રોચક બનાવવાનો સારે પ્રયત્ન કર્યો છે. એ અંકને છેડે વિનય ધરે રામને આપેલા જાનૂકર્ણના પત્રાવાચન દ્વારા દશરથે આદરેલા રામના યૌવ-રાજ્યાભિષેકના કાર્યમાં આવનારી વિપત્તિસયન રામના મુખે જ કરવામાં કવિએ અવનવી ન ટયાત્મક રજૂઆત કરી છે, તેમાં તે બને રામ વિનયંધર) રાજા પાસે જતાં, રસ્તે ચાલતાં જ પત્ર વાંચતા હોય તેવી રીતે સરળ અને સહજ નિરૂપણ થયું છે તે પછી રાજા દશરથ રામચંદ્રને રાજ્યભાર સ્વીકારવાનો અનુરોધ કરે છે અને દશરથને જાનકર્ણ તેમના નિર્ણય માટે વખાણે છે એ તદ્દન સામાન્ય પ્રસંગની રજૂઆત કથાનકની પ્રવાહિતા જાળવવા ખાતર જ કરી હોય તેમ લાગે છે. તેમ છતાં ય તે (અંકના અંતે નવા ચંદ્રને નિજતેજ આપતા સૂર્યાસ્તના વર્ણનમાં નાટયાત્મક વર્ણનમાં નાટયાત્મક સૂચન કરીને નવા રાજાના ઉદ્યનું સૂચન કર્યું છે (પૃ. ૩૮), કૈકેયીને મંથરા મળી ગયા બાદ કેયીના બેલ વ્યાથી રાજાને તેની પાસે જવાનું છે. એમ સ્વાભાવિક રીતે એ અંકની સમાપ્તિ કરવામાં પણ કવિએ આગામી અંકની વસ્તુનું બીજ સહજ રીતે વાવી દીધું છે. અં. ૩ના પ્રવેશકની શરૂઆતમાં જ મથરાના પ્રવેશ વિશેની નાટથસૂચનામાં જ કવિએ ખરેખર નાથાત્મક રીતે ઘણું સૂચન કરી દીધું છે. બે વલ્કલે ખભે લટકાવીને, હાથમાં પત્ર લઈને, બહારથી ખુશ. ખુશાલ દેખાતી મંથરાનો પ્રવેશ થાય છે (પૃ ૪૦ ), તેમાં તેનું કારણ કે રાષ્ટતા કંઈ કરાયાં નથી. મંથરાએ કરેલી કેકેયી રાણીની કાનભેરણી વિશે સુબુદ્ધિકાને કાનમાં કહે છે. (પૃ. ૪) અને રઘુકુળમાં આવનાર કંઈક અનિષ્ટની આગાહી સુબુદ્ધિકાની ઉક્તિ પરથી થાય છે (પૃ. ૪૨ ). સુબુદ્ધિક અને મંથરાની વાતમાં
સ્ત્રી સહજ સ્વભાવનું આછું સૂચન પણ સારું કરાયું છે. સુબુદ્ધિકા મંથરાને કંઈક કહેવા-સલાહ આપવા જાય છે ત્યારે મથરા તે સાંભળવાની તૈયારી બતાવે છે. પરંતુ સુબુદ્ધિકાએ તેને તેના સ્વભાવને અનુરૂપ કર્યાનું કહ્યું ત્યારે છેડાઈ પિતાને મોડું થવાનું બહાનું કાઢીને મંથરા છટકી જાય છે (પૃ. કર ).
અં. કનું મુખ્ય દશ્ય કૌશલ્યા તથા રામને રથમાં બેસાડીને સુમત્ર કેકેયીના પ્રાસાદ તરફ જવા નીકળે છે ત્યારે રસ્તામાં રામરાજ્યભિષેકનો ઉત્સવ ઊજવતી નગરીનું વર્ણન સુમત્ર ટૂંકમાં પણ વિગતપ્રચુર બને તે રીતે પ્રસંગચિત રીતે કરે છે (પૃ. ૪૪). કેકેયીના આવાસ આગળ જઈ પહોંચતાં જ, અને દૂરથી
