________________
વસ્તુગૂંથણી
૧૩૫ પલિરાજ પાસેથી ભારતે રામ – રાવણના યુદ્ધના સમાચાર સાંભળ્યા તેથી ભરત પણ બીજા મિત્ર રાજાઓને મદદે બોલાવીને રાક્ષસેન્દ્ર રાવણ સાથે યુદ્ધ કરવા તૈયાર થયું છે. તેથી કાપટિક અયોધ્યાનગરીની ચારે બાજુએ મિત્ર રાજાઓને લશ્કર સાથે ઊભા રહેલા જુએ છે. દ્રોણાચલ લેવા જતી વખતે હનુમાન ભરતને રામ – લક્ષ્મણ- સીતા વિશેના સમાચાર જણાવેલા તેથી રઘુરાજનું આખું કુટુંબ ખૂબ ચિંતાગ્રસ્ત હોવાનું કાપટિક જાણી લે છે. એ રીતે પહેલેથી જ ચિંતાગ્રસ્ત અને ઉગ્નિ ભરતને અગત્ય ઋષિને સંદેશ સારો હોય તે રીતે જણાવવામાં કાપરિકને સારી અનુકૂળતા પ્રાપ્ત થાય છે. તેમાંય વળી વશિષ્ઠ– શિષ્ય જાનૂકર્યું પાસેથી ભરત બ્રહ્મર્ષિ પુરોહિતની સૂચના સાંભળે છે કે લંકા પર આક્રમણ કરતાં પહેલાં વશિષ્ઠના આગમનની રાહ જોવાની આજ્ઞા કરેલી છે. એ વાત ભરતને યુદ્ધ – વિરામ માટે ફરજ પાડે છે, અને બીજી બાજુ એ કાર્પેટિકની વાત પરથી ભરત યુદ્ધ માટે અત્યંત ઉસુક બની જાય તેવી પરિસ્થિતિ સર્જાવા પામે છે.
આ નાટકમાં સેમેશ્વર કવિતી શૈલીની કેટલીક લાક્ષણિકતાઓ ઠીક ધ્યાન ખેંચે તેવી છે, જેનાથી તેને તે સમયના સંસ્કૃત નાટકોમાં અગ્રિમ સ્થાન આપી શકાય. જેનાથી નાટકમાં પ્રત્યે જાયેલી નાટયસૂચનાઓ, રસની સુખ-દુઃખાત્મક મિશ્ર અનુભૂતિ, નવાં પાત્રો, પ્રસંગે અને કથાનકનું સર્જન; ભાવબલતા, : ભાષાની પ્રાસાદિકત, વ્યક્તિ અને પ્રસંગને અનુરૂપ વિશેષણ અને સંબંધોને પ્રયાગ, સૂક્તિઓ સામાન્ય કાને, ખંડાત્મક કોના પ્રયોગમાં પાત્રોને સંવાદ, વિશિષ્ટ શબ્દ અને રૂઢ શબ્દપ્રયોગ, વ્યક્તિએ, નિરીક્ષણ અને નિરૂપણનું કૌશલ, કવિની સુંદર વર્ણનશક્તિ, કવિના રૂઢ વિચારો અને શુકન – અપશુકનની આગાહી વગેરે તેની સંક્ષિપ્ત ચર્ચા પ્રસ ગે પાત્ત ઉપર આવી જાય છે અને અન્યત્ર પણ આ લેખિકાએ કરી હોવાથી તેનું વિશેષ વિષ્ટપેષણ અહીં કંટાળાજનક બને તે સંભવ છે તેથી અહીં એ ચર્ચા પડતી મૂકવામાં આવી છે.પ
