________________
૧૩૪
ઉલ્લાધરાઘવ : અ અધ્યયન
પ્રસંગે ગૂંથાયા છે, તેટલે જ કથાનકને વિકાસ થાય છે, બાકી મુખ્ય સુદીધું અંકમાં રામ – રાવણના સૈન્યના પરિચય સિવાય કાંઈ નવીનતા દેખાતી નથી. રામાયણના વીર સપ્રધાન – કથાનકના નિરૂપણ માટે આ અંક મૂકે કવિને માટે આવશ્યક થઈ પડ્યો હશે. તેમાં સુભટના વર્ણન માટે વા. રા. તથા દે. ભા. માં આવતાં વર્ણનને કવિ અનુસર્યો લાવે છે. સામેશ્વરે સુ. ઉ. માં રાક્ષણ – સભામના રાક્ષસનો પરિચય આપતાં પ્રસંગની જેમ અહીં પણ આ અંકમાંના સુભટના પરિચયમાં પ્રાસ અને પ્રાસાદિકતા સધી છે, યુદ્ધ માટેનું ઉત્સાહભર્યું વાતાવરણ -જમ રીતે સે મેશ્વરે રમ – રાવતા રાકરણની પ્રસ્તાવનારૂપ અં. ૬ માં પૂરે કર્યો છે.
અં. ૭ અને ૮ માં આવતા પ્રસંગે કવિએ સીધા – સાદા સંવાદમાં નથી જ્યા પણ અવનવી ઢબે રજૂ કરીને રોચકતા વેજી છે. એ બંને અંધામાં કાપદિકનું કપટ થાયું છે, અને કાર્યાટિક – કમુખના સંવાદમાં બની ગયેલા વૃત્તાન્તરૂપે કથાનક અનોખી ઢબે ગૂધ્યું છે. છે અને અંકોમાં કથાનક વેગ ની આગળ વધે છે.
સીતાને અભુત સૌંદર્ય – દર્શનથી મુધ બનેલે કટિક પિતાના સ્વામિ કાર્ય માટે ઉદ્ધત બને છે. દશરથપુત્રોને હેરાન કરવા માટે તે પિતાની તરકીબ અજમાવે છે એ પિતાની યોજનાને અમલ કરવા માટે અયોધ્યાની સામે આગળથી પિતાનું નામ તથા વેશ બદલે છે. રામનું પુષ્પક પ્રયાગ તરફ વળવા જાય છે તેવામાં ઉપર વિમાનસ્થિત લક્ષ્મણની નજર નીચે પૃથ્વી પર દેડતા કાપટિક પર પડે છે એ પાછું વળી વળીને વારંવાર ઉપર રામ વગેરેને જોતે જે તે અયોધ્યા તરફ દોડતે હોય છે. વિભીષણ તેને તરત ઓળખી લે છે. અને તે લવણે કંઈક બાજી ગઠવી હેવાને તર્ક કરે છે . (પૃ. ૧૪૪–૧૪૫) કવિએ આકાશનું અને પૃથ્વી પરનું એમ બે દ સાથે સાથે રજૂ કર્યા છે. આમ અં. ૭ માંની કાઈટિકની ઉક્તિ (પૃ. ૧૩૨) ની સામે રામની વિમાનયાત્રાને પ્રસંગ લક્ષમણ – વિભીષણના સંવાદની સાથે સાંકળી દેવામાં આવ્યા છે, અને એ મુજબ કાપ ટિક મુનિમાર નામશે ધ્યાની સીમમાં જઈ પહોંચે છે. ત્યાંથી નાટયાત્મક પરિસ્થિતિ શરૂ થાય છે અને કાપટિકના પટનો પણ અમલ શરૂ થાય છે.
