________________
૧૩૩
વસ્તુ ગૂંથણ
કે વક્તા બનીને જાણે કે પ્રસંગની ભાવાત્મક રજૂઆત કરતા હોય તેમ જણય છે. એ જ રીતે અં. ૬માં માલ્યવાન અને સારણના સંવાદમાં તેમજ અં. ૭માં કાપટિક અને વામુખની વચ્ચેના સંવાદમાં એવી નાટયાત્મક પરિસ્થિતિ નાટકને અનુકૂળ વાતાવરણ સર્જે તે રીતે નિરૂપી છે. સામાન્ય રીતે ઘણાંખરાં નાટમાં સાંભળનાર વ્યક્તિ “તતસ્તતઃ કે એવી જાતની જ ઉકિત મુખ્યત્વે બોલતી નજરે પડે છે; અથવા પ્રસંગ કે ભાવને સમર્થન આપે એવી ઉક્તિનું ઉચ્ચારણ થતું જણાય છે. એવી નીરસ પરિસ્થિતિ અહીં ઉપસ્થિત થવા પામી નથી. અહીં તે કવિએ વૃત્તાંત સાંભળનાર વ્યક્તિ – પછી તે કુમુદાંગદ, કાપટિક કે માલ્યવાન હેય – તેમને ભાવુક કે સંવેદનશીલ શ્રોતાને અનુરૂ૫ ઉગારે બોલી ઊઠે તેવી અસર જમાવવાને સુંદર પ્રયત્ન થયો છે. આ દષ્ટિએ નાટકકારની આ તકસિદ્ધિ ગણાય.
અં. ૫ ના છેડે અ વેલે - જટાયુ - લક્ષ્મણની ગેરસમજનો પ્રસંગ સુંદર નાટયાત્મકતા સજે છે. ઘવાયેલ અને મૃતપ્રાય બનેલા, લેહીથી ખરડાયેલા અને આંખ મીંચીને શાંત જે બેઠેલા જટાયુને જોઈનું લક્ષ્મણે તેને સીતાજીને ભક્ષક સમજી લે છે. ભ્રાતૃપ્રેમને લીધે અને ભાભીના ભક્ષકને બદલે લેવા માટે લમણ પિતાના કોપાલનમાં તેને હોમવાને નિશ્ચય કરે છે. લક્ષ્મણ તેને પડકારે છે, તેના જવાબમાં જટાયુ કુપિત થઈને લમણને રાક્ષસ સમજીને પડકારે છે. જટાયુની તે ઉક્તિમાં (પૃ-૯૮) સ્વવિક રીતે દશરથ અને રામનું નામ રામના સાંભળવામાં આવે છે તેથી રામનું ધ્યાન ખેંચાય છે અને રામ લક્ષ્મણને બાણ મારતાં અટકાવે છે અને લક્ષ્મણને સમજાવે છે. ત્યાર બાદ તેઓ પરસ્પર પિતાને પરિચય આપે છે અને ગેરસમજ દૂર થાય છે.
આમ સીતા વિરહથી પ્રર્વતતા દુઃખના વાતાવરણમાં આ ગેરસમજવાળો પ્રસંગ યેજીને એકાએક ચાલુ પ્રસંગ અને ચાલુ રસમાં પલટે લાવીને કવિ નાટયચમકર સજે છે. અન્ય કૃતિમાં ચાલુ દુઃખના પ્રસંગમાં ઉત્સાહ, પ્રસન્નતા આપે તેવો પ્રસંગ ભાગ્યેજ જોવા મળી શકે તેમ છે. કવિએ એ પ્રસંગના અનુસંધાનમાં સીતાની શોધને માગ જટાયુના રાવણ જટાયુની ઝપાઝપી સૂચવીને એ અંક પૂરો કર્યો છે. કવિએ એક જ અંકમાં મારીયની યુતિ, સીતાનું અપહરણ રામે – સીતાની શોધ કરી તે પ્રસંગ તથા જટાયુ લક્ષ્મણને પ્રસંગ એટલા બધા પ્રસંગે કુશળતા અને પ્રવાહિતા જાળવીને અં. ૬ ના વિષ્કભકમાં જેટલા
