________________
ઉલાઘરાઘવ : એક અધ્યયન ભરતે રામને શરભંગ ઋષિએ આપેલી પાદુકાઓની ઉપાસના કરવી અને શત્રુને સાકેતનું રક્ષણ કરવું. રામે પિતાના વચન–પ્રતિજ્ઞા પ્રમાણે ૧૪ વર્ષને વનવાસ કરો. ત્યારબાદ જટાવલ્કલ ધારણ કરીને જાનકીવલ્લભને અશ્રુ પૂર્ણ ને પ્રણામ કરીને પાદુકાઓ લઈને અયોધ્યા પાછા જવાની અનુમતિ લીધી. પછી લમણને ભેટીને વૈદેહીને પ્રણામ કરીને ભારત પાછા જવા માંડયું ત્યારે સીતાએ ઉચ્ચ તાર સ્વરે એવું રુદન કર્યું કે પક્ષીઓ ઉગ પામીને વૃક્ષોને છોડવા લાવ્યા અને પર્વત પણ પિતાની નદીઓના–ઝરણાના–બહાને આંસુ સારવા માંડયો ..પછી ભરત-શત્રુદન સૈન્યસહિત પાછા ફરે છે. એવામાં નેપથ્યમાં થતા કોલાહલને બે ગંધ અને મુનિકુમાર ધ્યાનથી સાંભળે છે. મુનકુમાર ગંધને કહે છે કે વનમાં હમણું રાક્ષસે મુનિઓને બહુ ત્રાસ આપે છે. કોઈક રાક્ષસ રામની સાથે યુદ્ધ કરતે હોય એવું લાગે છે. હમણાં થોડા વખત પહેલા જ તપવનનું અનિષ્ટ કરતા વિરાધને રામે વિનાશ કર્યો. આ શુભ સમાચાર મુનિજનેને આવીને ખુશ કરવા મુનિ કુમાર ચાલ્યા જાય છે. અને જતી વખતે તે પોતે ભરદ્વાજને શિષ્ય સુયક્ષ હેવાને પરિચય આપે છે. રામ રૂપ ધારણ કરતા નારાયણના દર્શન કરીને પુણ્ય મેળવવા માટે બંને ગધ રંગભૂમિ પર ફરે છે એવામાં સંભાત ચિત્તવાળા ધનુષ્યધારી રામ-લક્ષમણ અને ભયથી કંપતી સીતા અને નમસ્કાર કરતે દિવ્ય પુરુષ પ્રવેશે છે. દિવ્ય પુરુષે. રામનું ગુણસંકીર્તન કર્યું, અને નંબર નામને પિતે ગંધર્વ ઇન્દ્રના શાપથી રાક્ષસપણાનું દુઃખ અનુભવતા હતા. તે હવે શાપ મુક્ત થયે અને પોતાના ભાઈ કુમુદાંગદ અને ભત્રીજા કનકચૂડને પણ મળી શક્યો તેને આનંદ વ્યક્ત કરે છે અને રામદર્શનથી ધન્યતા અનુભવે છે. વિરાધ રાક્ષસના સ્પર્શથી ગભરાયેલાં સીતા આ ગંધર્વ કુટુંબને મેળાપ જોઈને બોલી ઊઠે છે, “આ રીતે આપણું સ્વજનોને કયારે મેળાપ થશે ? સંધ્યા કરવાનો સમય થવાથી રામ બધાને આશીર્વાદ આપીને જાય છે.
પાંચમા અંકના વિષ્કભકમાં મારીચ જણાવે છે કે તપ કરનારાઓને પણ વિદને કેડ છાડતા નથી. રાવણે જાતે આવીને રામને દગો કરવાનું મને જણાવ્યું છે. રામ ચિત્રકૂટથી નીકળ્યા ત્યારથી માંડીને અત્રિ મહર્ષિએ તેમને સત્કાર કર્યો, અનસૂયાએ વૈદેહીને શાશ્વત અંગરાગ અને વસ્ત્રો વગેરેનું દાન કર્યું, ભગવાન અગત્યે દિવ્ય અયુધે રામને આપ્યાં, પંચવટીમાં આવેલી શુર્પણખાને રામે મુખના અવયવો વિનાની કરી દીધી. નગરમાં રહેતા રાક્ષસોને યમનગરીના મહેમાન બનાવી દીધા. હવે રાક્ષસેજની વિનંતીને માન આપવા માટે શું કરવું ?
