________________
ર
ઉલ્લાધરાઘવ : એક અધ્યયન ૧૧, સુમંત્ર :
સુમંત્ર દશરથ રાજાને સારથિ તથા મહામંત્રી છે. તે તેના નામ પ્રમાણે કુશળમંત્રી છે તે રામને રથમાં બેસાડીને રાજા પાસે લઈ જાય છે, ત્યારે દૂરથી જે રાજા-રાણીના હાવભાવ તથા ચેષ્ટના નિરીક્ષણ માત્રથી કુમાર રામચંદ્રને પરિ. સ્થિતિને યથાગ્ય ખ્યાલ આપે છે. કેકમીએ રાજા પાસેથી કંઈક અનિટ માગ્યું હશે, તે આપવાની રાજા આનાકાની કરતા તેને લાગે છે અને એ ભાવેની ઉત્કટતા જઈને કંઈક અનિષ્ટની આગાહી પણ સુમંત કરી શકે છે, છતાં તે નીચેના શબ્દોમાં તટસ્થ રીતે સૂચવે છે– विप्रकृष्टप्रदेशतया न स्कुटा वयनोपलाब्धिः परमिलितैरपि वितक्यत ।
| (g,૪૬) તેમાં તેની વિચક્ષણતા અને પરિસ્થિતિને યોગ્ય રીતે નિરૂપવાની શક્તિને ખ્યાલ આવે છે, રાજા દશરથનું કેકેવી બાગળ થતું વિચિત્ર વતન જોઈને સુમંત્ર યથાર્થ અટકળ કરી શકે છે કે આવું વિચિત્ર બનવાથી વિધિ ચક્કસ કંઈક જુદું જ કરવા માગે છે. તે પરથી તેની કુશળતાને અને મનોવિજ્ઞાન્તી જાણકારીને પરિચય આપે છે.
સંવેદનશીલ વૃદ્ધ સુમંત્ર કૌશલ્યા-સુમિત્રાને સુકોમળ હદયને પિછાનનાર છે. તેથી તે બંને માતાઓને વઘાત સહન કરવા માટે હૈદ્યને મજબૂત બનાવવાની સૂચના આપે છે. રામવનવાસના દુ:ખકર સમાચારથી મૂર્શિત થયેલાં માતાઓને સાંત્વન આપવાનું કઠણ કાર્ય પણ દુઃખી સુમંત્રને માથે આવી પડે છે રામવનવાસના દુઃખમાં મગ્ન હોવા છતાં તે પિતાની ફરજ કાર્યમાં જાગૃત છે. તેથી તે વા રા ની જેમ રામને થડે સુધી મૂકવા જવાને બદલે ભારતના રાજ્યાભિષેકની તૈયારી કરવા માટે અને ભરતને બેલાવવા જવા માટે કઈકને મોકલવાની વ્યવસ્થામાં પડે છે તે વસ્તુ સુંદર કલાત્મક રીતે રજૂ થઈ છેપૃ. ૬): હવે વા. રા. માં ન હોય તેવા આ નાટકમાં પાત્રોને વિચાર કરીએ :– ૧૨, હસિકા :
અન.રામાં કલહંસિકા નામની ગૌઢ સખીને અનુભવી અને સીતા સાથે સંસ્કૃતમાં બોલનારી બતાવી છે, જ્યારે ઉ. રા. માં હંસિકા સીતાની આ તિજન સમી, વિશ્વાસુ દાસી, પ્રિય સખી જેવી અને પ્રાકૃતમાં બેલનારી આલેખા . છે. અન.રા.માં ના “કલહસિક” નામની સીતાની સબીના પાત્ર પરથી નામને ટુંકાવીને
