________________
૧ર :
ઉલાઘરાઘવ : એક અધ્યયન विश्वालङ्कार ! किं लंका राज्यसिंहासनेन मे १।।
થ૯તરે પ્રાણા તવ વિસ્તારને સ્થિતિ | (g. ૨૪) રામ-કાર્યો માટે પોતાના પ્રાણને પણ કંઈ હિસાબમાં નથી, એમ કડી સુગ્રીવ સાથે વિભીષણ રામ પ્રત્યેની નિત્યકાય તત્પરતા (૭) ૧૧) અને રામ પ્રત્યેની પવિત્ર ભાતૃભાવના (૭, ૧૨) વ્યક્ત કરે છે,
રામ પ્રત્યે અત્યંત ગાઢ મિત્રતા, પ્રેમ અને ભક્તિ હોવા છતાં વિભીષણને તેના મોટાભાઈ રાવણ પ્રત્યે મનમાં ઊંડું ઊંડું પણ માન-ગૌરવ તે છે. તે તેને દુશ્મનની નજરે નથી જોઈ શકે તેવું તે જ્યારે રામને રાક્ષસોનો પરિચય આપે તેમાં અને રાવણ વિશે જે રીતે પરિચય આપે છે તે પરથી જણાય છે. જ્યારે રામ બંને માતાઓ આગળ સુગ્રીવ-વિભીષણને સગા ભાઈઓ જેવા હેવાને પરિચય આપે છે તેમાં રામને તેના પ્રત્યેને ભાતૃભાવ તથા માતાઓનું તેમના પ્રત્યે વાત્સલ્ય સૂચવાયું છે. “ ૧૦. મારીચ :
આ પાત્ર વા. રા. ને અનુરૂપ છે. રાવણના સહાયક મારીચને અહીં રામને ભક્ત હોય તે રીતે નિરૂપેલો છે તેને રામના પ્રભાવ અને પરાક્રમને પહેલેથી સારે અનુભવ થઈ ચૂકેલે હતે. સીતાના અપહરણ માટેની યુક્તિ જવા માટે રાવણે મારીચને જણાવેલું ત્યારે મારીચે રાવણને તે અયોગ્ય કાર્યમાં પ્રવૃત્ત ન થવા માટે સમજાવવાને ઘણો પ્રયત્ન કરે તે બાબત સેમેશ્વરે વા. . ને અનુરૂપ મૂકી છે. આ નાટકમાં મારીય રામના હાથે થયેલાં પરાક્રમોની યાદી ગણાવીને તેમને બલપરાક્રમને યથાર્થ ખ્યાલ આપે છે૮૩ રવિણે આદરેલું આ અનિષ્ટ કર્મ મારીને જરા પણ પસંદ નથી. તે પોતાના સ્વામી રાવણના ભાવિ અનિષ્ટ માટે ગ્લાનિ અનુભવે છે. તેથી તે ધોરાક્ષને પણ રાવણના ધર્મ વિરુદ્ધના આચરણ વિશે જણાવે છે. મારીચને પિતાના સ્વામીનું કાર્ય પાર પાડવામાં પણ શ્રદ્ધા તે હતી જ, પણ તેના આ કાર્યથી પિતાને જલદીથી દુર્લભ મુક્તિ ચોક્કસ મળવાની. ખ તરી હતી. તેથી તેણે રાવણને અવિચારી અને અધાર્મિક પગલામાં સાથ આપવાનું સ્વીકાર્યું. રાવણની પેજના અનુસાર તેણે કાંચનરૂપ ધારણ કરીને સીતાને આર્જા અને રામને દૂર સુધી ખેંચી ગયે. તે પાછળ જોતાં જોતાં આગળ
ડે છે, રામબાણથી ઘવાયેલા માયાવી મારીચેમરતી વખતે રામની જ હોય તે રીતે લક્ષ્મણના નામની બૂમ પાડી અને યુક્તિપૂર્વક સીતાને એક્લા પાડી સ્વામી રાવણને અનુકૂળ કે ઊભું કરી આપે; અને પિતે રામના હાથથી
