________________
૧૧
પાત્રસૃષ્ટિ, બાબત) સ્થિર કરી છે. રામના શત્રુનો નાનો ભાઈ વિભીષણ ‘આપણે સહકાર કરવા માટે આવ્યો” એવું વાનરે સમજે છે. તે ધમ્ય પક્ષના શરણે આવેલું હોવાથી પાછળથી તેને રામ-પક્ષે સકાર-આશ્રય મળે છે.
વિભીષણનું પાત્ર જરા જુદી રીતે આપ્યું છે. રામપક્ષે શરણે જતી વખતે વિભીષણ સુગ્રીવને સંબોધીને પિતાના નામ સહિત ઓળખાણ આપતાં જણાવે છે, મેટાભાઈ રાવણને સીતા પાછાં સોંપવાની સલાહ આપી તેથી ત્યાંથી બધાથી અપમાનિત થઈને, રામના ગુણાનુરાગને લીધે રામને શરણે આવ્યો છું ૭૯ ઉ.. માં વિભીષણ વા. રા. કે રા. મંની જેમ નથી કહેતે. પણ બ્રહ્માના વંશના પિતાના બં, રાવણના અનુચિત કર્મોને લીધે, તેને છોડીને ધર્યા પક્ષને શરણે આવ્યો છું.” એટલું ટૂંકમાં કહે છે, તેમાં મેટાભાઈને ઉતારી પાડવાની કે પોતાને કંઈક લાલચના ઇરાદાને લીધે નથી આવ્યું. તેટલી આ પાત્રની વિશિષ્ટતા રાવણે મોકલેલા શુક-સારણ દૂતોને વિભીષણ તરત ઓળખી લે છે (પૃ.૩૧) - રાવણના શક્તિપ્રહારથી મૃતપ્રાય બનેલા લક્ષમણની પાછળ દુઃખથી મૂઢ બનીને રામ મૂછિત થાય છે ત્યારે વિભીષણ પણ વિલાપ કરે છે ત્યારે સુગ્રીવ તેને સાંત્વન આપે છે અને તેને રામ-વાનરે લઈને કિષ્કિધા જવાનું કહે છે, પોતે હનુમાન સાથે લંકા જઈને બધું કામ કરશે અને પાછળથી રામને બોલાવશે એમ સુગ્રીવ વિભીષણને જણાવે છે. (પૃ. ૩૩૨), આમ ત્યાં વિભીષણને સંવેદશીલ બતાવ્યું છે. - રાવણના સૈન્યને રામને પરિચય આપતી વખતે વિભીષણ પિતાના ભાઈને કુળનું ગર્વપૂર્વક દર્શન કરાવે છે. રાવણને ભલેને તેને માટે મનમા “કુલાંગાર” તરીકેને ભાવ હોય રાવણનું સૈન્ય અસ્ત્ર-શસ્ત્રથી સુસજજ, વ્યવસ્થિત વ્યુહરચાવાળું યુદ્ધ માટેની એકાગ્રતાવાળું અને બહેળું હોવાનું રામનું ધ્યાન ખેંચે છે. તેમાં (પૃ. ૧૧૭) વિભીષણ પિતાના મોટાભાઈના સૈન્યને તટસ્થ અને ગૌરવપૂર્ણ રીતે રામને ખ્યાલ આવે છે તે નેધપાત્ર છે.
રામ-અંગદ દ્વારા સીતાને પાછી સોંપવાના પ્રસ્તાવની સાથે સાથે વિભીષણને પણ તે સન્માનપૂર્વક પાછે બેલારી લેવાનું પણ કહેવડાવે છે. એમાં વિભીષણ પ્રત્યેની રામની લાગણીને પરિચય થાય છે. લક્ષ્મણ મૂતિ થાય છે ત્યારે રામ વિભીષણને પાછા ચાલ્યા જવાનું કહે છે અને તેને લંકાનું રાજ્ય ન અપાવી - શકાયું તેને અકસેસ કરે છે, ત્યારે વિભીષણ રામ પ્રત્યે નીચેના શબ્દોમાં ભક્તિ. ભાવ દર્શાવે છે:
