________________
પાત્રસૃષ્ટિ
૧૧૭ બનાને અગ્નિ પ્રવેશ કરવાને તૈયાર થાય છે; કેવી બંનેની પરસ્પરને માટે મરી ફીટવાની ભ્રાતૃભાવના ! રાવણ પક્ષને શુક, લક્ષ્મણને બળ, પરાક્રમ અને રૂપમાં રામના જેટલી જ કલાને કહ્યો છે, માત્ર જન્મ જ નાનો છે.
૮. કૈકેયી :
આ નાટકમાં તેને પરિચય રિસાયેલાં રાણી તરીકે શરૂ થાય છે. સોમેશ્વરદેવે વાલ્મીકિની જેમ કૈકેયીને શરૂઆતમાં મંથરાનું કહ્યું ન માનનારી બતાવી છે ખરી, પણ વા. રા.માં પાછળથી તેને મંથરાની ભંભેરણીથી ભોળવાઈ જતી. દાસીનું કહ્યું ન માનનારી અને રામ પર પણ સ્નેહ રાખનારી બતાવી છે. જ્યારે ઉ. રામાં તેને મંથરાના મહામંત્રવ ળા પાનને લીધે મુગ્ધ બની જઈને અયોગ્ય કાર્ય માટે તૈયાર થતી બતાવી છે. એમ એ સ્વતઃ વધુ સારા ચારિત્રવાળી હતી એમ કવિએ કેયીને થડે બચાવ કર્યો છે.
વા. રા.માં કૈકેયીને તેના કઠોર વર્તન બદલ રાજા દશરથ, વશિષ્ઠ, સુમંત્ર, ભરત, લક્ષ્મણ તથા નગરજને ખૂબ ૫કે આપે છે અને તિરસ્કાર કરે છે. અડી. રાજ, ભરત, લક્ષ્મણ અને નગરજનોને તને માટે ખિન્નતા થા તિરસ્કાર હોવાનું પરોક્ષ રીતે જણાવ્યું છે. રા. શમાં સોમેશ્વરે કૈકેયી માટે વર્ષ (લે. ૪૪) તથા શુકલાષ્ટમીના ચદ્ર (. ૫૩) જેમા ગણી છે. કૈકેયીને આ રીતે બચાવી લેવાની યુક્તિ ભાસ અને તે પછીના નાટકકારોએ વધુ ઉચ્ચ સ્તર પર યથાયોગ્ય રીતે લાવવાને સક્રીય પ્રયત્ન કર્યો છે, તદનુસાર સેમેશ્વરદેવે પણ એને બચાવવાનો. પ્રયાસ કર્યો છે. તે પિતાને પગે પડતા પતિને મનાવતી નથી કે સામુ પણ નથી જતી, પણ પતિને મનાવવાનું અને સાંત્વન આપવાનું કાર્ય મથરાને સેંપી દે છે. (અં. ૩) રાજાની અત્યંત પ્રિય રાણું નૈકેયી રાજાના આટલા કાલાવાલાને ઠેકરે મારે તેવી નિષ્ફર થયેલી અહીં બતાવી છે. રામ માટે તેને એટલું જ વાત્સલ્ય હતું. તેથી જ તે તે રામને બેલાવવા સુમંત્રને મોકલે છે. છતાં રામની આગળથી પિતાનું માં છુપાવવા રામના આવતા પહેલાં ત્યાંથી ચાલી જાય છે. તે કઠેર કાર્ય કરવાની અને કરુણ પ્રસ ગ અનુભવવાની તેની નૈતિક તૌયારી જ ન હતી ! વા, રા.માં રાજાના વનગમન વખતે કૈકેયી સ્વયં રામને બે આજ્ઞાઓની બાબત જણાવે છે. ક્ષેમેન્ટે એ પ્રસંગે કૈકેયીને વધુ કઠોર અને વિચિત્ર કહી છે. તે સ્વયં રામને વનવાસની આજ્ઞા કરે છે અને ઉતાવળ પણ કરે છે,૭૭ વિકલ્પ આપે છે જ્યારે સોમેશ્વરે પોતાની આ નાટયકૃતિમાં કૈકેયીની તે રામને તે બે આશાઓ
