________________
પાત્રસૃષ્ટિ
સીતા પિતાની પવિત્રતા માટેના શપથ લક્ષ્મણ-મુખે જણાવે છે(અં. ૭). આમ કોઈ પણ વાત સીતા પ્રત્યક્ષ ન કહેતાં, પરોક્ષ રીતે કેઈક વ્યક્તિ મારફત જણાવે છે. એ પરથી તત્કાલીન કુલવધૂને આમન્યામાં રહેવાના રિવાજને સીતા અનુસરતાં લાગે છે.
તપસ્વી વેશમાં રાવણના આગમન વખતે સીતા તેમને પરિચય પૂછે છે. એ તેમની વિચક્ષણતા અને વિશિષ્ટતા સૂચવે છે. વા. રા.ની જેમ તેઓ રાવણની આગળ પિતાને બધો પરિચય તથા વનવાસનું પ્રજને જણાવતાં નથી; પણ રાવણને તેનું નામ તથા પરિચય પૂછે છે.૨૪ (પહેલાં તે સીતા રાવણને સ્પષ્ટ આશય સમજી શકતાં નથી, તેને દુષ્ટ આશય સમજતાં જ તેઓ તેને હિંમતપૂર્વક ધમકી આપી શકે છે. તેને ઉપાડીને નાસી જતી વખતે પણ તેનાથી છૂટવાના પ્રયત્નરૂપે પિતાના પરિચય સાથેના નામોલ્લેખથી બૂમ પાડે છે, તેમાં તથા અપહૃત થતી વખતે પિતાને હાર પૃથ્વી પર નાખે છે, તે પરથી તેમની સમયસૂચકતા તથા વ્યવહારકુશળતાને પરિચય થાય છે. રાક્ષસ વિભીષણ, ભલેને તે રામ પક્ષે હેય. પરંતુ તે રામને સીતા વિશેને ખ્યાલ આપે છે. (રાક્ષસગૃહમાં રહેલી હેવાને ઉલ્લેખ વા. રામાં તથા “અભિષેક' માં આવે છે, તેનું તે આ નાટકમાં માત્ર સૂચન જ કરવામાં આવ્યું છે. વા. રા.માં સીતાની જેમ અહીં સીતા રામની પાસે કઈ પણ પ્રસગે કાંઈ ચર્ચા કરતાં નથી, પછી તે વનમાં સાથે આવવા વિશે હોય, રાજ્યાભિષેક વિશે હોય કે અગ્નિ-કસોટી વિશે હોય.) જે પરથી સીતાને પોતાની અગ્નિ-કટીની સંમતિ સીતા સ્વયં રામની પાસેથી મેળવે છે. “શાકુન્તલ'ની શકુન્તલાની જેમ અહીં સીતાને પુત્રવત મૃગને ઉછેરતાં, બકુલ છેડને લાડપૂર્વક ઉછેરતાં હોવાને નિર્દેશ મળે છે. પિતે પાળેલા હરણને પોતાનાથી સહેજ પણ અળગું પડેલું કે તેને આવવામાં વિલંબ થાય ત્યારે સીતા પિતાનો પુત્ર હરાઈ ગયે હેય તેટલું દુઃખ અનુભવતાં. પ્રકૃતિ પર તેમને આ અદ્ભુત પ્રેમ! મશ્કરીમાં કોઈક વાર સંતાઈ જતાં હોવાનું પણ દુઃખના પ્રસંગે સંભારતા રામની
ઉક્તિ પરથી સૂચવાયું છે. . આમ સ્ત્રી સહજ ઈર્ષ્યાથી મુક્ત તથા ખાનદાન-ઉચ્ચ સંસ્કારી નવવધૂ તરીકેનું ચિત્ર સીતાના પાત્ર પરથી સમજાય છે.
સીતાનું પડદામાં કે ઘૂંઘટમાં રહેલી વધૂ તરીકેનું વ્યક્તિત્વ આખા નાટક દરમ્યાન (પ્રત્યક્ષ કે પરોક્ષ) સતત વરતાય છે. કૌશલ્યાને સીતા પ્રત્યે માતૃવત વાત્સલ્ય હોવાનું આ નાટકમાં બતાવ્યું છે તેવું તે વા. ર.માં કે અન્યત્ર ભાગ્યે
