________________
પાત્રસૃષ્ટિ
૧૫
કવિએ જેલું સીતાનું રામતી સાથેનું બીજું મિલન તેમની વિકાસશીલ, ઊર્ધ્વ મને દશાનું સૂચન કરે છે. કેમલહંદયા સીતા પિતાના કારણે રામને આટલાં કષ્ટ અને વ્યગ્રતામાં નાખ્યા તથા પિતાના પિતાને ચિંતા કરાવી તેથી બહુ દુઃખી થાય છે(અં. ૭-૮.).
વનમાં જતી વખતે સીતા રામની સાથે જવા માટે પિતાની વાત વ્યક્ત કરે છે. સામ્રાજ્ઞી થવાને બદલે વનવાસ પામ્યાના સમાચારથી તેઓ પિતાના ભાગ્યને દોષ દે છે, કોઈ પર ખેટ કેપ કરવાને બદલે સર્વ લેક પર ભલી લાગણી જ રાખે છે. પિતાને ખાતર દુ:ખી થનારને સીતાની આગળ રામ પિતાને લાચારીને ભાવ વ્યક્ત કરે છે ત્યારે ભાવની ઉત્કૃષ્ટતા સૂચવવા માટે સીતા સંસ્કૃતમાં શ્લેક ઉચ્ચારે છે. આ નાટકમાં સીતા માત્ર એક જ વાર રામ આગળ જ સંસ્કૃતમાં શ્લેક બેલે છે. આમ સોમેશ્વર દેવે આલેખેલા સીતાના પાત્રમાં તેના સ્વજનવત્સલ, પરમ પવિત્ર, ધીરેદાર વ્યક્તિત્વને તેમજ સેમેશ્વરદેવના સમયના શિષ્ટ સમાજમાં વિનય-મર્યાદા જાળવતી કુલવધૂનો પરિચય થાય છે. ૩, દશરથ રાજા : - વા. રા. પરથી આ પાત્રને લગભગ યથાવત અહીં નિરૂપાયું લાગે છે. સેમેશ્વરની પહેલાં ભાસ, કાલિદાસ, મુરારિ વગેરેએ વા. રા. ઉપરથી આ પાત્ર પિતપોતાની રીતે આલેખ્યું છે, તેમાં સોમેશ્વરનું આ પાત્ર થેડી ક વિશિષ્ટતા ધરાવે છે. આ નાટકના બહુ જ ઓછા ભાગમાં આવતું આ પાત્ર સારી ઓળખાણું આપે છે( અં. ૨-૩). અં. ૧માં તેને પક્ષ પરિચય થાય છે. જનક-શાતાનંદ તેમની વારતાનાં વખાણ કરે છે. તેઓએ ઇન્દ્રને યુદ્ધમાં મદદ કરીને પ્રસન્નતા મેળવેલી તથા પિતાના રાજ્યમાં પડનારા સુદીર્ઘ સમયપર્યતને દુષ્કળ અટકાવવા માટે શનિ સમક્ષ અલૌકિક અને અપૂર્વ પરાક્રમ દાખવીને રોહિણી-શકટ-ભેદ થત અટકાવ્યા હતા. એ વાત આ નાટમાંથી પ્રાપ્ત થઈ શકે છે. આથી આજે શનિને “પંગુ” કહીને આગળી ચીંધાતી હશે? એમ જનકે તેમના પરાક્રમની શ્રેષ્ઠતાને મહત્વ આપ્યું છે.'
રાજા દશરથ પુત્ર રામના રાજ્યાભિષેક માટે નિર્ણય વા. ર.ની જેમ સભા ભરીને જણાવતા નથી, કે રામના યૌવરાજ્યાભિષેક માટે નગરજનોને આનંદ ઊજવવાનું ફરમાવતા નથી. આ નાટકમાં દશરથ રાજા રામના રાજ્યાભિષેકનું ખરું કારણ ગુપ્ત રાખીને રામના પરશુરામ પરના વિજયને બહાને નગરજનોને આનંદ ઊજવવાનું જણાવે છે. તેમાં તેમની રાજનીતિજ્ઞતાને ખ્યાલ આવે છે. તેઓ સમય.
