________________
૧૦૬.
ઉલ્લાધારાધવ : એક અધ્યયન
સૂચકતા વાપરીને રામના રાજયાભિષેકનું કાર્ય જલદીથી કરવા માટે વસિષ્ઠને બેલાવવા માટે દૂત મોકલે છે અને વિનયંધરને પુત્ર રામને બોલાવવા મોકલે છે.
રામ પર તેમને અત્યંત વસલ્ય ભાવ દેખીતી રીતે જ તરી આવે છે. તેઓ રામને અત્યંત વાત્સલ્યપૂર્ણ ઊમ કાથી રાજ્યભાર સ્વીકારવાનું જણાવે છે. તેમાં કવિ રાજા રામ પ્રત્યેનો પ્રેમ તથા વર્ણાશ્રમધર્મ અનુસરતા બતાવે છે અને તેમની નીતિપરાયણતાને પરિચય કરાવે છે. જાતક પણ તેમની અવસ્થાનુરૂપ ચરિત્રને
ગ્ય વતનનાં વખાણ કરે છે. રામ પ્રત્યેના પક્ષપાતભર્યા પ્રેમને કારણે તેઓ માનીતી રાણી કૈકેયીને પગે પડીને અને કાલાવાલા કરીને ખૂબ મનાવે છે, સમજાવે છે, પણ તેમાં તેઓ નિષ્ફળ જવાથી મૂતિ થાય છે. રામને અચાનક અન્યાય થવાથી પુત્રની આગળ કે નગરજન આગળ પિતાનું મુખ બતાવવાની પણ તેમની તૈયારી નથી. તેઓ પોતાના ભાગ્યને દોષ કાઢીને અત્યંત આઘાતને લીધે, પુત્રહથી પરવશ બનીને મૂછિત થઈ જાય છે. દુઃખના આવેશમાં કયી માટે કટુ શબ્દો ઉચ્ચારતા રાજાનું વર્તન કેઈકવાર રઘુકુળના રાજાને છાજે તેવું નહિ પણ રાજાના પાત્રમાં ભજવતા નટને છાજે તેવું (પિતા યોગ્ય?) બનવા પામે છે.૩૩ વા. રા.માં રમના નિર્ગમન પ્રસંગે દશરથને પુત્ર સ્નેહથી પરવશ બનીને વારંવાર મૂછિત થતા નિરૂપ્યા છે.
રામના વિદાય થયા પછી તેઓ રામના છેલ્લા સમાચાર જાણવા ચંદ્રશાળામાં જાય છે ત્યારે વેવાઈ જનક રાજાના દુર્ભાગ્ય માટે દુઃખ પ્રગટ કરે છે. તેમના ઉમદા સ્વભાવની કદર તેમના મૃત્યુ પછી કનકધૂડના મુખે થઈ છે. (૪૨) કુમુદાંગદે રાજા માટે નીચેના શબ્દોમાં શક પ્રગટ કર્યો છે : – हा महाभाग दशरथ ! त्वया विना विनाथा खल्पीयं वसुमती, निराधारश्च धर्मव्यवहारः, विमत सहायकः सम्प्रति सुरनायकश्च ।
(g. ૬૨) ' સુમંત્ર પણ અત્યંત શોકગ્રસ્ત થઈને અહર્નિશ તેમને સંભાર્યા કરતો(૪૫).
વિદૂષક : - સંસ્કૃત નાટક માટે વિદૂષકનું પાત્ર એક વિશિષ્ટ લક્ષણ ગણાય છે પાશ્ચાત્ય ક્લાસીકલ નાટકે માં-શેકષીઅરનાં નાટકમ જેમ “ કલાકન”ના પત્રનું સ્થાન માનવામાં આવે છે, તેમ સંસ્કૃત નાટકમાં વિદૂષકનું પાત્ર નાટકના નાયકને નમસચિવ કે. નર્મસુદ તરીકે મદદ કરનાર ગણાય છે. વિદૂષક વેશભૂષા, વાતચીત અને
