________________
પાત્રસૃષ્ટિ : "
૧૧૩
- સેમેશ્વરે અહીં આ પ્રસંગ ઘણે સંક્ષેપમાં રજૂ કર્યો છે અને બંને ભાઈએને સંતોષ થાય તેવી પરસ્પર વ્યવસ્થા પુરોહિત વસિષ્ઠ કરી આપી એમ જણવિીને આખો વૃતાંત ટૂંકમાં જણાવી દીધું છે. હા, ભાસ કવિએ ભસ્તની મકકમતા વાલ્મીકિની જેમ ઊતારી છે (અં. ૩) તેવી ભાગ્યે જ અન્યત્ર જોવા મળે.
સુમંત્ર કાપટિકના સમાચારથી અશ્રુસારવા માંડે છે ત્યારે ભરત પોતે સ્વસ્થ થઈને વૈર્ય ધારણ કરે છે તે માત્ર વિધિને દોષ કાઢીને અને રડીને બેસી રહેવામાં માનતા નથી, “આંસુ સાથે કઈ નહિ થાય. માટે ધનુષ્ય લાએ રીતે ઘેર્યની સાથે શરાસન ધારણ કરે છે, અને શત્રુનને અન્ય મિત્ર રાજાઓની સાથે યુદ્ધ માટે સજજ થવાને સંદેશ સુમંત્ર મારફત મોકલે છે. સંકટ સમયે પણ નીતિજ્ઞ ભરત વ્યવસ્થા કરીને રસ્તો કાઢવાની શક્તિ ધરાવે છે. કાપેટિકની કપટી અને વ્યથાજનક વાણી૩ સાંભળીને ભરત અત્યંત દુ:ખી થઈ જાય છે અને પિતાને મહાન પાપી ગણે છે (૪૪૦ની જેમ). પિતાના અંતઃ પુરના તથા નગરના લેકની ગતિ પણ રામ લક્ષ્મણ જેવી થવાની એમ માને છે
કાપટિક પાસેથી સીતાના અપહરણના સમાચાર સાંભળીને ભરત કેણુપેન્દ્રની સાથે યુદ્ધ કરવા તૈયાર થઈ ગયો અને પડોશી મિત્ર અને આજ્ઞા માનનારા રાજાઓની મદદ માટે દૂતને મોકલેલા તેથી તેઓ પણ યુદ્ધમાં મદદ કરવા માટે અયોધ્યાની આસપાસ ગોઠવાઈ ગયેલા છે (અં.૮).
એ ચિંતાજનક સમાચારથી ચિંતિત બનેલાં બંને માતાઓ સાકેતથી ભરત પાસે ન દિગ્રામ દોડી આવે છે. ભારત તેમને સાંત્વન આપીને પાછાં અધ્યા મોકલી દે છે (પૃ ૧૨૬). બીજી વાર કાર્પટિકે આપેલા દુઃખ અને આઘાતજનક સમાચારથી બન્ને માતાઓ સરયૂ તટે અગ્નિપ્રવેશ કરવાની તૈયારી કરે છે એવા સમાચાર એક પુરુષ ભરતને આપે છે ત્યારે ભરત અત્યંત દુઃખી થયે હેવા છતાં દૌર્યપૂર્વક, યુદ્ધ માટે તૈયાર થવાનો નિશ્ચય કરે છે (૧૪૯).
ભરતને તેની માતા પર તેના કુર્મને લીધે બહુ કોપ થયેલું. તેથી દુઃખથી અકળાયેલ ભરત ગુહ રાજા આગળ પિતાનું હદય ઠાલવે છે તેમાં માતા પ્રત્યેનો તેને કેધ સારી રીતે વ્યકત થયો છે (અં-૪, લે. ર૭). તેમાં ભરત કેયીનું મૃત્યુ પિતાને હાથે થઈ જાત, પણ તેને રામની બીક લાગે છે તેના કહેવા પરથી લાગે છે કે તેને રામ માટે કેટલું માન છે! વા. ર. માં ભરત ભરદ્વાજ ઋષિ આગળ પણ પિતાની માતાને ક્રોધના, કૃતપ્રજ્ઞા, દ્રા, સુભગકામ, અનાર્યા વગેરે શબ્દ પ્રયોગ કરી ઓળખાવે છે. માતા કૈકેયી માટે ભરત એટલી બધી અસહ્ય અને
