________________
નાટક તરીકે ઉલ્લાધરાઘવ વિભીષણને રાવણ પક્ષની યુદ્ધની તૈયારીના ખબર મેકલે છે તેમાં “સંદેશે', મુચ્છિત લક્ષમણ માટે હનુમાન દ્રોણાચાર્ય પર્વત લઈ આવ્યાના ખબર નેપક્તિથી તથા કુંભકર્ણના જાગ્યાના ખબર નેપક્તિથી, વાનર પક્ષે શરૂ થયેલી યુદ્ધની તૈયારીના ખબર નેપક્તિ 'થી રજૂ થઈ છે. આમ યથાપ્રસંગે નેપથ્યક્તિને પ્રયોગ થયેલ છે. પ્રથમ અંકમાં ધરતીનાં પુત્રી સીતા પણુ રામ માટે નિર્માણ થયેલાં છે એવી આકાશક્તિને પ્રયોગ થયેલ જોવા મળે છે. આમ આ પાંચ આંતરસંધિઓ પ્રજાઈ છે.
સંધિના સંવિધાનમાં અંગ રૂપ અવયવ હોવાથી તેમને “સંધ્યો ' કહેવાય છે.૩૮ દરેક સંધિનાં બાર, તેર કે ચૌદ અંગ હોય છે. પાંચ સંધિઓનાં અંગેની કુલ સંખ્યા ૬૪ છે. આ અંગેની બાબતમાં ક્યાંક એકાદને ફરક પડે છે તેમજ તે અંગોના અનુક્રમમાં કયાંક ફેર પડી જાય છે.
આ સંખ્યા સંધિવાર આ પ્રમાણે છે.
૧૨, ૧૩, ૧૩ (કે ૧૨), ૩ અને ૧૩ (કે ૧૪). દ રૂ. “ગ” સંધિમાંના પ્રાર્થના' અંગને અંગીકાર કરતું નથી. જ્યારે સા. દ. તેને ખાસ સમાવેશ કરે છે. જેથી નિવહણ સંધિમાં “પ્રશસ્તિીને કમી કરતાં સંધિઓની સંખ્યા ચોસઠ (૬૪) રહે, નિર્વહણ સંધિનાં અંગોમાં તેરમું અંગ “કાવ્યસંહાર' એ કાવ્યનું (રૂપકનું અંતિમ અંગ હેઈને એના પછી જણાવેલું “પ્રશસ્તિ' અંગ પ્રક્ષિપ્ત ગણાય. - ના. શા. તથા ૬. રૂ. માં સંધિઓનાં અંગને અનુક્રમ સર જળવાયો છે, જ્યારે ના. દ. માં થોડોક ફરક પડે છે. જેમકે ના. શા. માં તથા દ. રૂમાં યુક્તિ' એ મૂળ સંધિનું પાંચમું અંગ છે, જ્યારે ના. દ માં તે દસમું ગણવામાં આવ્યું છે. વળી કેટલાક અંગને થોડાંક નામમાં ફેરફાર સાથે આ ત્રણેય ગ્રંથોમાં ઓળખાવ્યાં છે, પરંતુ તેઓનાં લક્ષણમાં ખાસ ફરક પડતો નથી. મુખઃ ના. શા. દ. રૂ. ના, દ. | પ્રતિમુખ: પરિભાવના વિલોભન સમાધાન | તાપન શમન સાંત્વના
(શમ) પ્રાપ્તિ પ્રાપ્તિ પ્રાપણુ | પરિસપ પરિસર્પ અનુસર્પણ(૧૩મું)
ભેદ ભેદ ભેદન | વર્ણસંહાર વર્ણસંહાર વર્ણસંહતિ (આમ આગળ બીજી સંધિઓ માટે થઈ શકે.)
આ અંગેના અનુક્રમને આગ્રહ અભિનવગુપ્ત રાખે નથી.૪૦ સંધિઓનાં અંગોનું આયોજન નાટકમાં પ્રત્યેક કાવ્યપ્રકારમાં આવશ્યક મનાય છે. જેમ
