________________
ઉલ્લાધરાધવ : એક અધ્યયમ
મુક્તિની બાબત, અયોધ્યાની સ્વનગરીએ જતાં કનકચૂડે પેતાના કરિશરીરને સરયૂનદીમાં ઝબોળીને પિતાના ગંધર્વસ્વરૂપને ધારણ કર્યું તે બાબતમાં તથા વિરાધ રાક્ષસ સ્વરૂપને રામબાણથી વીંધાતાં જ તે પરિવર્તન પામીને તુંબર નામને ગંધર્વ બની ગયો તેની વિસ્મયકાર બાબતનો સમાવેશ મુખ્યરસમાં વિવિધતા લાવવા માટે સોમેશ્વરે કર્યો હશે. ગંધને વિમાનમાં પ્રવાસ અને તીર્થસ્થાનનું દર્શન પણ વચ્ચે વચ્ચે વિસ્મયકારક ભાવનિરૂપણ માટે યોજાયું છે. તુંબરનો રામ પ્રત્યેને કીર્તનાત્મક લેકમાં ભક્તિની છાંટ સાથે અભુત વાતાવરણમાં ઉમેરે કરે છે. ૨૯
મારીચની ઉકિતથી નાટકના વાતાવરણમાં અતિમાનુષ-દિવ્યતત્ત્વ પ્રધાન બને છે તેથી વાસ્તવિકતા થી વિમુખ જતું વાતાવરણ અકિક અને અભુત રસને ભાવ નિષ્પન્ન કરે છે ૩૦ પૃથ્વી પર માયાવી મારીચની બૂમો તપસ્વી વેષે રથમ રહેલે રાવણ સીતાનું અપહરણ કરવા જતાં પૃથ્વી પરના જટાયુ સાથે ઝપાઝપી–બે લા ચાલી કરે છે તે પ્રસંગ, ઘવાયેલે જટાયુ રામને હાથે, ગોદાવરી તટે જીર્ણશરીરને ઉધાર પામીને કૃતાર્થ બને છે, મુક્તિ મેળવે છે. રમના સ્પર્શથી જટાયુનાં જ્ઞાનચક્ષુ ઉઘડી જાય છે તેથી તેની અનુભૂતિ વિસ્મયકારક છે.
અં. ૬ વિષ્કભકમાં હનુમાનના સમુદ્ર પરના અવરજવર(પૃ. ૧૦૧-૧૨), વાનરવેષધારી શુક-સારણને વિભીષણ ઓળખી જાય છે તે બાબતમ (પૃ. ૧ ), શત્રુ પક્ષે રહેલા સારણ, ઉતિમાં રામ પ્રત્યેને ભાતભાવ (. ૧૦) વળી અદ્ભુતતાના વાતાવરણમાં ઉમેરો કરે છે. રામના નામે થયેલાં અદ્દભુત કર્મો (ા. ૧૩) શિવની ભકિતથી શક્તિશાળી બનેલા રાવણનો ગર્વ વર્ણનમાં લે. ૧૯-૨૧) ઈત્યાદિ આશ્ચર્યજનક ભાવેનું નિરૂપણ થયું છે.
અં. ૭ માં કુંભક અને રામનું યુદ્ધ જોતાં, આકાશનાં દેવો કુંભકર્ણ પર પુષ્પવૃષ્ટિ કરવાની તૈયારીમાં હતા અને પાછળથી કુંભકર્ણ હણ તાં તેઓ કાકુલ્થ પર તે પુષ્પવૃષ્ટિ કરી દે છે : यावन्न राधवमसौ ग्रसते सशडकैस्तन्मूर्ध्नि मोक्तुममरैः प्रगुणीकृतो यः । पुष्पाञ्जलिस्तदनु स हतकुम्भकर्णे काकुत्स्थ एव मुदितैमुचेस तावत्।।७-४ તેમાં હર્ષની સાથે વિસ્મયભાવ નિરૂપા છે. ઇન્દ્રજિત અન્ય થવા માટે નિકુંભિલામાં અભિચાર પ્રયોગ કરવા જતો હતો તે બાબતના ઉલ્લેખમાં અલૌકિક નિરૂપાયું છે, જેમાં પૌરાણિકતાની શૈલીની અસર જણાય છે. (પૃ. ૨૫
