________________
સારો હતો. હવે ખેડૂત મંડળની ઑફિસ ક્યાં કરવી? મારે પણ હવે રસોડું શરૂ કરીને ક્યાં રહેવું? મારા ખર્ચનું કેમ? કેટલું? ક્યાંથી મેળવવું? વગેરે પ્રશ્નો હતા જ. એનો નિર્ણય કરવા માટે રાણપુરની ભાદર નદીમાં વાતો થઈ હતી.
મારું મંતવ્ય હતું કે –
“કાપડનો ધંધો તો હવે મારે બંધ જ કરવાનો છે. મારાથી બે નાના ભાઈઓ સાથે અમદાવાદમાં મારાં માતા-પિતા રહે છે. બંને ભાઈઓ મિલમાં નોકરી કરે છે. મધ્યમ વર્ગનું સામાન્ય સ્થિતિનું અમારું સંયુક્ત કુટુંબ. મારે માથે બે વર્ષની દીકરી અને મારાં પત્ની કમળાના ખર્ચનો બોજો જ હતો. પરંતુ માતા-પિતાનું ઋણ અદા કરવાની મારી ફરજ, એમનો બોજો બે ભાઈઓને માથે નાખી દઉં એ બરાબર નથી. મારું ખર્ચ નીકળે ઉપરાંત મહિને ૨૫-૫૦ રૂપિયા ઘેર મોકલું તો ઋણ અદા કર્યાનું સમાધાન મળે. આ ગણતરીએ મારા ખર્ચનો બોજો સંસ્થા ઉપાડે.” આવું મારું મંતવ્ય.
મુનિશ્રીનું મંતવ્ય હતું કે –
“ત્રણ ભાઈઓમાંથી એક ભાઈ સમાજનું કામ કરવા માટે આપવા તમારું કુટુંબ તૈયાર થયું જ છે તો એની પ્રતિષ્ઠા પણ તમારા પરિવારને મળશે જ. એ જ ઋણ ચૂકવણું છે. ઋણ ધનથી જ ચૂકવાય એવું નથી.'
મેં દલીલ તો કરી જ હતી કે -
“મહારાજશ્રી, મારે બચત કરીને બેંક બેલેન્સ કરવું નથી કે કોઈ અંગત મિલકત ઊભી કરવી નથી, પણ કરકસર કરી થોડી રકમ બચાવું તે મારા કુટુંબને આપું એમાં વાંધો શા માટે ?”
“પ્રશ્ન ધનથી મૂલ્યાંકન કરવાનો છે. કરકસરથી રહો તે તો સારું જ છે. પણ તો તેટલો જ ખર્ચ સંસ્થામાંથી લેવો જોઈએ ને ? પૈસા આપો તો જ ઋણ ચૂકવાય એ પૈસાનો ગજ જ બરાબર નથી. ધર્મ દૃષ્ટિએ સમાજની રચના કરવાનો આ પ્રયોગ છે. પ્રયોગની પાયાની સંસ્થા નૈતિક ગ્રામ સંગઠનના તમે મંત્રીપદે છો. જે પૈસાના ગજે જ માપવાનું રાખશો તો આ પ્રયોગને ન્યાય નહીં આપી શકો.”
શબ્દો આ જ હતા એમ નથી, પણ ભાવ અને મતલબ આ જ હતા ! આમ છતાં મને સમાધાન નહીં મળવાથી મેં દલીલ ચાલુ રાખી હતી. છેવટે મહારાજશ્રીએ મૃદુતાથી ધીમેથી કહ્યું હતું :
સંત સમાગમનાં સંભારણાં
