________________
૪૧
રોટલો કેટલો અને કેવો આપે ?’
ટાઢો જ હોય ને બાપજી, કોઈ ફડશ તો કોઈ આખો યે આલે.’ ‘પીવાના પાણીનું કેમ છે ?’
ગામના કૂવેથી આલે છે બાપજી.’
છોકરાં નિશાળે ભણવા જાય છે ?’
અમારે ભણીને સાયેબ થોડા થાવું છે ? ભણે પછી આ વાસીદાં મજૂરી ક કરે ?’
થોડે દૂર કંઈક ધોકાથી ઝૂડાતું જોઈને પૂછ્યું : ‘આ શું ધોકાવે છે ?’ ‘બાપજી, એ તો ઘઉં ધોકાવીને છૂટા પાડે છે.
વધુ વિગતે જાણ્યું કે, ઘઉંના ખળામાં હાલરાંમાં બળદ હાલે ત્યારે મોઢું નાંખીને ઘઉં ખાય. થોડા ઘઉં છાણના પોદળામાં આખે આખા બહાર કાઢે. તે છાણ લાવીને સૂકવે, ઝૂડીને ઘઉં છૂટા પાડે. ધોઈને તેને દળે અને રોટલા ઘડીને ખાય, આ ઘઉં છાણિયા ઘઉંથી ભાલ આખામાં ગામે ગામ ઓળખાય અને ભંગી વર્ગના પરિવારો જ તે ખાય.
આ દૃશ્ય અને આ વાત અમે શિબિરાર્થીઓએ તો જિંદગીમાં પ્રથમ વખત જ જોયું-સાંભળ્યું.
મુનિશ્રીએ રાત્રે પ્રાર્થના પછી પ્રવચનમાં આ વાત વણી લઈને સુખી સંપન્ન વર્ગની કેટલી મોટી જવાબદારી અને ફરજ આવા પછાત અને ગરીબ વર્ગના કલ્યાણ માટે છે તે કહ્યું.
કહેવામાં ભારોભાર સંવેદન પ્રગટતું હતું. ત્રણેક વર્ષ પછી આ જ અચલેશ્વર મહાદેવમાં સર્વોદય આશ્રમની સ્થાપના થઈ અને ભાઈ નવલભાઈ શાહે શિક્ષણ કાર્યની શરૂઆત છાત્રાલયથી કરી ત્યારે આ જ ગૂંદી ગામના ભંગી બાળક ગાંડિયો (નવું નામ ગોવિંદને એ જ ખોડાભાઈ ભંગી કે જે ગોવિંદના પિતા થતા હતા) છાત્રાલયમાં મૂકવાની માંગણી કરી ત્યારે નવલભાઈને ખોડાભાઈએ કહ્યું કે - “ઝેરો છોકરાં છે. ગાંડીયા એકને લઈ જાઓ.’
ભાલના ભડવીર આગેવાન ધોળી કમાલપુરના કાળુ પટેલે છાત્રાલય દ્વારા ફંડ એકઠું કરવામાં મહત્ત્વનો ફાળો આપ્યો હતો. આ કાળુ પટેલે છાત્રાલયમાં આ ભંગી બાળકને તળપદા પટેલના બાળકો સાથે રાખવામાં વાંધો લીધો, પણ નવલભાઈની મક્કમતા અને મુનિશ્રીની પ્રદેશ ઉપર મોટી અસર હોઈ કાળુ
સંત સમાગમનાં સંભારણાં
