________________
પ૩ નાગરિકોએ જ સંભાળવાની આવશે. તે વખતે આ શિબિરમાં જે વિચારો અને કાર્ય સંબંધી તમે જે નિર્ણય કરવાની રીત અપનાવી, અનુભવ કરશો તો તે આઝાદીના રાજ્યશાસનમાં ખપ લાગશે. આમાં બુદ્ધિના દેવાળાનો સવાલ જ નથી. ‘તુંડે તુંડે મતિર્ભિન્ના.” રહેવાની જ અને સમાજનાં કામ કરવા માટે કોઈ ને કોઈ નિર્ણય તો કરવો જ પડે. તેથી નિર્ણય કરવામાં બધાની સંમતિ મળે તેવી કોઈ મહત્ત્વની દરેક વાતમાં મતમતાંતરોમાં તડાં પડી જશે. જે છેવટે દેશની એકતાને પણ નુક્સાન કરશે. એટલે તડાં ન પડે અને સહુ સામેલ થાય તે રીતે કામ કરવાની રીત એ બુદ્ધિનું દેવાળું નથી પણ એમાં બુદ્ધિમાની છે. અલબત્ત, ચિઠ્ઠી એ એક જ રીત નથી. પંચ પણ નીમી શકાય. આ તો અનુભવે ફેરફાર કરવાનો અને શોધ કરતા રહેવાનો સવાલ છે.”
મુનિશ્રીની સલાહને સહુએ સ્વીકારી ને તે પ્રમાણે ચિઠ્ઠીઓ બનાવી ઉપડાવી તો “મિષ્ટાન્ન” લખેલી ચિઠ્ઠી નીકળી. શાંતિભાઈ વકીલ ખૂબ જ રાજી થયા.
બીજે દિવસે ભાલિયા ઘઉના અને ચોખ્ખા ઘીના લાડવા સહુએ હોંશે ખાધા. છોટુભાઈના સંકલ્પ મુજબ એમના માટે ગાયનું ઘી અને ગોળના લાડુ પણ બનાવ્યા હતા. શાંતિભાઈ વકીલે પ્રેમથી આગ્રહ કરીને મોઢામાં બટકાં મૂકીને લાડુ ખવરાવ્યા. શિબિરના આઠ કે દસ દિવસના સાદા ભોજન પછી છેલ્લે દિવસે આમ મિષ્ટાન્નનું જમણ મળવાથી સહુ શિબિરાર્થી ખૂબ પ્રસન્ન હતા, પણ એથીયે વધુ પ્રસન્નતા તો અમારી જેમ કેટલાય શિબિરાર્થીઓને ચિઠ્ઠી નાખીને સર્વાનુમતિથી નિર્ણય કરાવ્યો તે અંગે મુનિશ્રીએ જે સમજણ આપી તેનાથી થઈ.
તે વખતે આજના જેટલી સ્પષ્ટ સમજણ તો નહોતી પણ આજે સમજાય છે કે, આજની લોકશાહી શાસનપ્રથામાં તે તત્ત્વ ખૂટે છે તે ખૂટતું તત્ત્વ “અધ્યાત્મની પૂર્તિ અને તે માટે શાસનપ્રથા સાથે અહંતા મમતા અને રજતમ... પ્રકૃતિથી થોડા ઉપર ઊઠેલા સાત્ત્વિક પ્રકૃતિવાળા પ્રતિનિધિઓ શાસનમાં જાય. અને તેમને રજસ, તમન્નુ અને સત્ત્વગુણથી ઉપર ઊઠેલા એટલે કે ત્રિગુણાતીત એવા સત્યાર્થી સંતપુરુષોનું માર્ગદર્શન મળતું રહે તો આજની પોકળ લોકશાહી અસરકારી લોકશાહી બને.
મુનિશ્રીએ લોકશાહી સાથે અધ્યાત્મને જોડવાની દિશામાં એક પ્રત્યક્ષ ઉદાહરણ દ્વારા સુંદર બોધપાઠ આપ્યો છે.
સંત સમાગમનાં સંભારણાં
