________________
દસના નૈતિક ભાવે પોતાની ડાંગર મંડળને આપે તે આ મંડળનો સભ્ય બની શકે. આવા સભ્યોની ખેતીની અને જીવનજરૂરિયાતની ચીજવસ્તુઓ વાજબી ભાવથી તેમને મળે તેવા પ્રયાસો ખેડૂત મંડળે કરવા.
રૂપિયા દસના નૈતિક ભાવથી ડાંગર આપનાર ૧૬ સભ્યો તે દિવસે બન્યા. તેમાંથી ભાલ-નળકાંઠા ખેડૂત મંડળની રચના થઈ. આમ તે દિવસથી નૈતિક ગ્રામસંગઠનના શ્રી ગણેશ મંડાયા. મૂડી રોકાણ કરવાનું ગાંધીહાટ તરફથી શ્રી લક્ષ્મીદાસ આસરે સ્વીકાર્યું. પછી તો મંડળ તરફથી ગામડે ફરીને પ્રચાર થયો. તેમાંથી કુલ ૧૭,૫૦૦ મણ (૯૩૫૦ ટન) ડાંગર રૂપિયા દસના નૈતિક ભાવથી મળી. બાવળાના ગોડાઉનમાં બધી ડાંગર સંઘરવામાં આવી. પણ એ દરમ્યાન ડાંગર ખેડૂતોના ઘરમાં જ પડી હતી. વ્યવસ્થા તાત્કાલિક કેવી રીતે ગોઠવી શકાય ? છેવટે વ્યવસ્થા ગોઠવાઈ તે દરમિયાન એક પણ કોથળો ઘટયો નથી કે વજન ઘટ પણ પડી નથી.
ખેડૂતોની પ્રમાણિકતાનું આ એક ઊજળું પાસું આ પ્રસંગથી જોવા મળ્યું.
૧૮ ઘઉં-જુવારનો અદલો-બદલો
ભાલની જમીનની અને ખેતીની કેટલીક વિશિષ્ટ ખાસિયતો છે. ભાલના ‘દાઉદખાની ઘઉં’ના નામે ઓળખાતા ઘઉંની ઉત્તમ જાત અને એના રોટલાની મીઠાશ બીજે નહીં મળે. એવી બીજી ખાસિયત છે, શિયાળુ કડબની. ભાલની ખેતીમાં બળદ કદાવર અને જોરાવર જોઈએ. દિવાળી પહેલાં વાવેલી જુવાર શિયાળામાં લીલી ઉખેડીને રોજ બળદને ખવડાવે. ઉપરાંત પકવ્યા વિના જ લીલી વાઢીને તેના પૂળા સંઘરી રાખે. એને ભાલમાં ‘શિયાળુ’ કહેવામાં આવે છે. કેટલાક એને બાંટું કહે છે. બળદને માટે આ શિયાળુ કડબ એટલે લાડવાનું જમણ. આવા પૌષ્ટિક ચારાથી ભાલના બળદોમાં કૌવત રહે છે. આ જુવારનું બી કાયમ દર વરસે મહારાષ્ટ્રના સોલાપુર જિલ્લામાંથી અને તેમાંય મહોલ વિસ્તારમાંથી આવે. એ સિવાયનું બી ભાલની જમીનને અનુકૂળ જ ન આવે.
૧૯૪૯ના વરસનું ચોમાસું ભાલમાં સરસ હતું. સોલાપુર જિલ્લામાં અછતની પરિસ્થિતિ હોવાથી ત્યાંના કલેકટરે જુવારની જિલ્લાનિકાસબંધી કરી હતી. આ જાણીને ભાલના ખેડૂતો ચિંતામાં પડયા. જુવાર મળશે ? નહિ મળે ?
સંત સમાગમનાં સંભારણાં
