________________
૩ . કોઈમાં બીજી જાતની વિશેષતા હોય પણ તેથી આ ભિન્નતા એ કંઈ કોઈની ઊંચા કે કોઈને નીચા બતાવવાનું સૂચન કરતી નથી.
મુનિશ્રીના સમ્યગું જ્ઞાન અને સમ્ય દર્શને આ વાતની સૈદ્ધાંતિક અને તત્ત્વથી પ્રતીતિ તો મુનિશ્રીને કરાવી હતી, પરંતુ પુરુષપ્રધાન પ્રકૃતિ અને પુરુષપ્રધાન સમાજરચનાને કારણે વ્યવહારમાં તો પુરુષ જાતિ નારી જાતિને પોતાથી હલકી જ માને છે, અને પુરુષ જાતિને નારી જાતિથી શ્રેષ્ઠ માને છે. વળી વધુ દુઃખદ અને શરમજનક વાત તો મુનિશ્રીને એ લાગી કે જે જૈન ધર્મ કોઈ પણ જાતના-જાતિના જ્ઞાતિના-કોમના ધર્મ સંપ્રદાયના ભેદભાવને માનતો જ નથી, અને “સકળ જીવ તે સિદ્ધ સમ” માનીને જે જીવ સમજે, પુરુષાર્થ કરે તો મોક્ષપદ પામે, કેવળજ્ઞાની થાય, અને તીર્થકર ભગવાન થઈ શકે, એમ અનુભવ પછી કહે છે, તે જ જૈન ધર્મમાં ૨૦ વર્ષનો યુવાન આજે જ દીક્ષા લઈને જૈન સાધુ બન્યો હોય તેને ૮૦ વર્ષનાં ૬૦ વર્ષથી દીક્ષિત થયેલાં જૈન સાધ્વીજીએ વિધિસર વંદન કરવાં જ જોઈએ. જ્યારે તે સાધુએ આ સાધ્વીજીને વંદન ન જ કરવાં એવી પ્રણાલી અને પરંપરા જૈન સમાજમાં ચાલી આવે છે. આ પરંપરાના સમર્થનમાં ‘પુરુષ જ્યેષ્ઠ' શબ્દ કોઈક શાસ્ત્રમાં કોઈક સંદર્ભમાં લખાયો હશે તેનો આધાર પરંપરા અને રૂઢિપૂજકો આપતા હોય છે.
આ સ્મરણો લખનાર લેખક એવા અમે તો એ પણ જોયું છે કે, ધણી મોટી ઉંમરના અને દીક્ષા લીધે ઘણાં વર્ષો થયાં છે, તેવાં ઉચ્ચ ચારિત્રશીલ વિદુષી સાધ્વીજી, યુવાન વયના અને તાજા જ દીક્ષિત થયેલા સાધુ મહારાજને શાસ્ત્રનો અભ્યાસ કરાવતાં હતાં. સાધ્વીજી ગુરુસ્થાને હતાં, તે નીચે બેઠાં હતાં, અને સાધુજીને શીખવતાં હતાં. સાધુજી શિષ્યના સ્થાને હતા. તે બાજોઠ કે પાટ પર ઉચ્ચસ્થાને બેસીને સાધ્વીજી પાસેથી શીખતા હતા.
અમે મુનિશ્રીએ કરેલા ફેરફારનો દાખલો આપી આ અનુચિત પરંપરામાં સુધારો કરવાની વિનંતી કરતાં આદરપૂર્વક કહ્યું : “કમમાં કમ એટલું તો કરો કે જ્યારે ભણવા-ભણાવવાનું રાખો ત્યારે તો શિષ્ય ગુરુનાં યોગ્ય સ્થાને નીચા ઊંચા સ્થાને બેસવાનું રાખતા હો તો બંનેના ગુરુ શિષ્યના સ્થાનનું મહાગ્ય અને મહિમા છે તે તો સચવાય.”
પરંતુ સંતબાલજી જેવાં જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્ર્યમાં સમ્યગુ ભાવ ભયો છે તેવા સાધુપુરુષની વાણી અને ચારિત્ર્યની અસર આ પરંપરાવાદી રૂઢ
સંત સમાગમનાં સંભારણાં
