________________
૧૪
બીજી વ્યવસ્થા થઈ ગઈ હોવાથી આભાર સાથે આવેલા ત્રણ હજાર પાછા મોકલાવ્યા.
ચંદ્રવદનના લગ્ન વખતે બનેલી ઘટના પણ ઉલ્લેખનીય છે.
એ ખાદી જ પહેરતો હતો. લગ્નનો પોશાક ખાદીનો લેવો જોઈએ. પણ એટલું ખર્ચ કરવાની ત્રેવડ નહિ હોવાથી અમારી મૂંઝવણનો પાર નહોતો.
“મારા મિત્ર પાસે લગ્નનાં જ કપડાં છે નવાં જ છે. એણે મને આપવાનું કહ્યું જ છે. એક જ દિવસ માટે નાહક ખર્ચ શા માટે કરવો ? તે લઈ આવીશ.”
તેની સમજણે તો ભારે રાહત અને આશ્વાસન આપ્યું. પણ કમળા અને મારા મનને ભારે ચોટ લાગી. ઉછીનાં કપડાં લઈને એકના એક દીકરાનાં લગ્ન પતાવવાની વાતની ગડ ન જ બેઠી. ગૃહસ્થાશ્રમની ઊભી કરેલી જવાબદારી અને કર્તવ્યને નહિ પહોંચી વળવા જેવી શરમની લાગણી પણ થઈ આવી.
પણ એ જ દિવસે રાત્રે એક મુરબ્બી મળવા આવ્યા ખબર અંતર પૂછયા. આમ તેમ થોડી વાતો કરીને ઊક્યા. ઊઠતી વખતે એક બંધ કવર મારા હાથમાં મૂકતાં કહે :
કવરમાં પત્ર લખેલ છે તે વાંચજો” બસ આવજો કરીને તે તો ગયા. પછી કવર ખોલતાં એમાંથી સોસોની ૫૦ નોટો અને સાથે નાની પત્રની ચબરખીમાં લખેલું કે,
ચંદ્રવદનના લગ્નમાં વાપરવા આપું છું. પાછા લેવાના નથી. આમ છતાં એમ ન લેવાના હો તો ભલે પાછા આપજો. પણ તમારી સગવડે ગમે ત્યારે આપજો. અને ન અપાય તોયે એનો ભાર મન પર ન રાખશો.”
કમળા અને હું તો આશ્ચર્ય પામ્યાં. કોઈ ઈશ્વરી ફિરસ્તો જ જાણે આવીને પાંચ હજાર આપી ગયો હોય એમ સમજી ધન્યતા અનુભવી. ચંદ્રવદને ખાદીનો નવો પોશાક એ રકમમાંથી લીધો. અને ઊછીનાં કપડાં લેવાની શરમમાંથી અમે બચ્યાં. ચાર-પાંચ વર્ષમાં આ રકમ પૂરેપૂરી પાછી આપી દીધી હતી.
ખાસ તો ચંદ્રવદનના અભ્યાસનો ખર્ચ અને પ્રશ્નો તથા તેનો ઉકેલ કેમ થયો તે પણ જોઈ લઈએ.
મારા મનમાં એમ ખરું કે ચંદ્રવદન પણ મારી જેમ જ સામાજિક સંસ્થામાં કામ કરે તો સારું અને તેથી તેને બહુ ભણાવવાની જરૂર નથી. ભલે મેટ્રિક સુધી ભણે પછી ગૂંદી આશ્રમની સંસ્થામાં જ ગોઠવી લેવાશે.
સંત સમાગમનાં સંભારણાં
