________________
મને પૂરેપૂરી હસ્તગત થઈ જવા પામશે. કાળા માથાનો માનવી ધારે એ કરી શકે છે, આ મુદ્રાલેખને આંખ સામે સતત તરવરતો રાખીને હું કાલે જ કચ્છ ભણી પ્રયાણ કરવા માંગું છું. આપશ્રીના મનોરથને મારા મનોરથ બનાવવામાં આપના પ્રેરક-આહ્વાને મને ખરેખર ખૂબ ખૂબ પીઠબળ પૂરું પાડ્યું છે, મને એવો વિશ્વાસ છે કે, કચ્છી કળા અને સોરઠી કળા હરીફાઈપૂર્વક આગે બઢી રહી હોય, આવા ભવિષ્યને એકદમ ટૂંકા સમયમાં જ વર્તમાનકાળ તરીકે અવતરિત કરવામાં આપની કૃપા મને માધ્યમ બનાવીને સફળતા હાંસલ કરીને જ રહેશે.
નવોદિત આ કલાકારનું નામ મેઘો હતું, ઊગતી યુવાની એના અંગેઅંગમાં છલકાતી હતી, તો એના બોલમાં જાણે સાક્ષાત્ જવાંમર્દી જ પડઘા પાડી રહી હતી, રાજા-પ્રજા સૌનાં હૈયાં મેઘાના આવા ઉરબોલ ઉપર ઓવારી ઊઠ્યાં. સૌના હતાશ હૈયામાં એવો વિશ્વાસ જાગી ઊઠ્યો કે, અશ્વ-શણગારની સામગ્રીની કળા માટે હવે સૌરાષ્ટ્રનાં નામકામ પણ ગાજ્યા વિના નહિ જ રહે.
બીજે જ દિવસે મેઘો જ્યારે કળા શીખી આવવાના દઢ સંકલ્પ સાથે કચ્છ ભણી જવા રવાના થયો, ત્યારે એને શુભેચ્છા પાઠવવા ખુદ દરબાર આપા કાળા સહિત ગામના અનેક આગેવાનો હાજર હતા.
બીલખાનું રાજ્ય નાનું હતું, વળી એ ત્રણ વિભાગમાં વિભક્ત હતું. તદુપરાંત આપા કાળાનો ગિરાસ સાધારણ ગણાતો. એથી ઊપજ થોડી અને ખર્ચ વધુ જેવો ઘાટ હતો. આપા કાળાનું હૈયું જ નહિ, હાથ પણ ઉદાર હતો. એથી ધીરેધીરે રાજ્યના વહીવટદારોને ખર્ચ ઘટાડીને પણ રાજ્યનો કોશ ભરપૂર રહે, એ જાતના ઉપાયો અજમાવવાની ફરજ પડી. | વહીવટદારોએ સૌપ્રથમ તો દરબારની ડેલી ડાયરાની જેમ માણસોથી જે રીતે ભરપૂર રહેતી હતી, એમાં કાપ મુકાય. એ માટે આસપાસ એવો ચોકીપહેરો ગોઠવી દીધો કે, દરબારની ડેલીમાં આવનારાની સંસ્કૃતિની રસધા-ભાગ-૨
૩૧
