________________
પણ આજે તો જાણે એની સાર્થકતાનો સાક્ષાત્કાર થતો અનુભવાઈ રહ્યો હતો. ગાડીમાં સાથે બેઠેલા વાઘજીભાઈ વિશ્વાસુ હતા, વળી જંગલખાતાના એ અધિકારી પણ હતા અને “વિઘોટી” જંગલખાતાનો જ વિષય ગણાય, એથી એમણે વાઘજીભાઈને જણાવ્યું કે, આ પ્રદેશમાં ધાન્ય અને ફળ-ફૂલની ઊપજ બહુ સારી થતી લાગે છે. માટે અહીંની વિઘોટી વધારી દેવામાં આવે, તો મને લાગે છે કે, રાજ્યને સારામાં સારો લાભ થવા પામે. માટે ભુજ પહોંચીને આ પ્રશ્ન હાથ પર ધરીશું. મારો આ વિચાર તમને કેવો લાગે છે?
વાઘજીભાઈ આ સવાલ સાંભળીને મૌન થઈ ગયા. વિઘોટી વધારવાની વાતમાં “હા” પણ પડાય એમ ન હતી અને ‘ના’ને મહારાવ ગણકારે કે નહિ, એ સવાલ હતો. એથી હાલ મૌન રહેવામાં જ મજા હતી. છતાં આ બાબતમાં પોતાની નારાજગી દર્શાવવાનું કર્તવ્ય તો તેઓ અદા કરવા જ માગતા હતા. આ માટે સાનુકૂળ તકની પ્રતીક્ષા કરતા તેઓ વળી બીજી જ જાતની વિચારધારામાં વહેવા લાગ્યા.
મહારાવ અને વાઘજીભાઈનું વિચાર-વહેણ જુદી જુદી જ નહિ, પણ સાવ જ વિપરીત દિશામાં વહેવા માંડ્યું. વાતચીત અને મોજમજાના માહોલ પર ગંભીરતાનો પડદો પડી ગયો. મહારાવ વિચારી રહ્યા કે, કચ્છના કાશમીર તરીકે બિરદાવી શકાય, એવો આ પ્રદેશ જોકે કંઈ બહુ મોટો નથી, પણ અહીંની ફળદ્રુપ જમીનમાં જે પાક પેદા થાય છે, એ એટલો બધો મબલખ લાગે છે કે, આ પાક પરની “વિઘોટી'માં થોડો પણ વધારો કરવામાં આવે, તો રાજકોશ ઠીક ઠીક પ્રમાણમાં છલકાઈ ઊડ્યા વિના ન જ રહે.
વાઘજીભાઈનું વિચાર-વહેણ વળી વિપરીત દિશાનું હતું. તેઓ એકદમ નાની ઉંમરથી જ રાજકાજમાં રસ લઈ રહ્યા હતા. એમની આંખ સામે મહારાવ ખેંગારજીના પિતાજીનો રાજ્યકાળ તરવરી રહ્યો હતો, એ વખતે નખત્રાણા આસપાસનો આ પ્રદેશ “ધર્માદા જાહેર 'સંસ્કૃતિની રસધાર ભાગ-૨
૧૦૯
