________________
બનાવટ છીપ નહીં સકતી
પુણ્યાઈ અથવા પરાક્રમના પ્રભાવે અંગ્રેજો ભારત પર વર્ષો સુધી શાસન કરી ગયા, એમ ભલે કહેવાતું-પ્રચારાતું હોય, પણ હકીકત તો એ છે કે, અંગ્રેજો કાવાદાવા, ધૂર્તતા, દાવ-પેચ જેવી કુટિલતાના કારણે જ ભારત પર જોહુકમી જમાવી શક્યા હતા. એઓ તો સંપૂર્ણ ભારત પર એકાધિપત્ય ઠોકી બેસાડવાનાં સ્વપ્ર રાત-દિવસ નિહાળતા રહેતા હતા, પણ એ યુગમાં ભારતમાં એવાં એવાં કેટલાંક રાજરજવાડાં હતાં કે, જેઓ અંગ્રેજોની કુટિલતાનો અંદાજ પામી જતા હતા, એથી એમની માયાજાળમાં ફસાતા નહોતા અને એથી જ અંગ્રેજોનું એ સ્વપ્ર સ્વપ્ર જ રહેતું હતું. આવા અનેકાનેક શાસકોમાંના જ એક અણનમ શાસકનું નામ હતું : નાના સાહેબ પેશ્વા ! મહારાષ્ટ્રની સત્તાનાં સૂત્રો સંભાળનારા એમનામાં ખુમારી હતી, અંગ્રેજોની કુટિલતામાં જરાય ન ફસાય, એવી કોઠાસૂઝ પણ એમનામાં હતી. એથી અંગ્રેજોની આંખમાં તેઓ કણાની જેમ ખૂંચતા હતા.
ઘણા ઘણા કાવાદાવા, પતરાઓ અને દાવપેચ પણ જ્યારે નાના સાહેબને શીશામાં ઉતારવામાં સમર્થ-સફળ ન નીવડ્યા, ત્યારે કોઈ માયાજાળ બિછાવીને એમાં પેશ્વાને આબાદ સપડાવી દેવા માટેની તક અંગ્રેજો ગોતી રહ્યા. દિવસોની મથામણ પછી પણ અંગ્રેજો નાના સાહેબ પેશ્વાની કોઈ નબળી કડી ન ગોતી શક્યા, ત્યારે અંગ્રેજોએ પેશ્વાની દિનચર્યાની નાની મોટી તમામ વિગતો મેળવવાની મથામણ આદરી.
૫૪
ધાર ભાગ-૨
