________________
વાઇસરોય પાસેથી મૌખિક જવાબ મેળવીને પાછા ફરેલા ચોકીદારે વિનયાવન બનીને લોકમાન્ય તિલકને વિનંતી કરી કે, આપ ખુશીથી પધારો !
લોકમાન્ય તિલકને ભારતીય વેશ-પહેરવેશમાં સન્માનભેર પ્રવેશતા જોઈને સૌની આંખો આશ્ચર્યથી પહોળી થઈ ગઈ. લોકમાન્ય જેની કલ્પના કરી જ રાખી હતી, એવી આ ફલશ્રુતિ સૌને માટે તો અણધારી જ નહિ, ધારણા બહારની હોવાથી ધારણાતીત ગણી શકાય એવી હતી.
જેના ભાલે સંસ્કૃતિ આ રીતે તિલક બનીને ચમકતી હતી અને ભારતીયતા પહેરવેશ બનીને દમકતી હતી, એવા લોકમાન્ય-તિલકો જો મોટા પ્રમાણમાં પેદા થયા હોત, તો તો ધોતી-કોટ પર હાવી થનારા પેન્ટ-શર્ટનું આંધી જેવું આક્રમણ ઠીકઠીક અંશે અવશ્ય ખાળી શકાયું હોત. આ તો જોકે “જો-તો'ની માત્ર કલ્પના-સંભાવના જ છે. બાકી આજે જોવા મળતી વ્યાપક વાસ્તવિકતા તો એવી દુઃખદ છે કે, ભારત છોડીને ગયેલો એક પણ અંગ્રેજ ધોતિયું પહેરીને ગયો નહિ, જ્યારે ભારત છોડી જવાનો દેખાવ કરનારા અંગ્રેજો અંગ્રેજિયતને એવી સજ્જડ રીતે ઘુસાડતા ગયા કે, જેથી આજનો લગભગ સમસ્ત ભારતીય-સમાજ અંગ્રેજી શિક્ષણ લેવાપૂર્વક શૂટપેન્ટમાં જ સજ્જ જોવા મળી રહ્યો છે.
સંસ્કૃતિની રસધાર ભાગ-૨
99.
