________________
રહી શકવાની હતી, એથી સંતોષ અનુભવતાં મયારામે અઠવાડિયાની મુદત પૂરી થતાં જ ઉપસ્થિત થયેલાં માજીના હાથમાં જ્યારે થાપણના પ્રત્યાર્પણ રૂપે બે કડાં આપવા હાથ લંબાવ્યો, ત્યારે હાથ ખેંચી લેતાં માજીએ કહ્યું કે, અણહક્કનું કે હરામનું મારે ન ખપે, થાપણ રૂપે મેં એક જ કડું સાચવવા આપ્યું હતું, એથી મારાથી આ બે કડાં કઈ રીતે સ્વીકારાય? મયારામે કહ્યું કે, માજી ! તમે ભૂલી ગયાં હશો ? કોઈ એક જ કડું થાપણ રૂપે મૂકી જાય ખરું? બંગડી કે બુટ્ટી જેમ બે જ હોય, એની જેમ કડાં પણ બે જ હોય, બેની જોડી તોડીને કોઈ એક જ કડું થાપણ રૂપે મૂકવાની ભૂલ કરી જાય ખરું? માટે માજી ! બરાબર યાદ કરો. હું ચોક્કસ કહું છું કે, તમે બે જ કડાં મૂક્યાં હશે ! માટે તમને એક જ કડું પાછું સોપું, તો થાપણ ઓળવ્યાનો અપરાધી ઠરું. મારે આવા અપરાધી બનવું નથી. એથી બે કડાં આપ્યાં સિવાય હું નહિ જ રહું. મને પણ અણહક્કનું કંઈ ન ખપે.
એક તરફ વિધવા હતી, તો બીજી તરફ વિપ્ર હતા. અણહક્કનું ન લેવા બંને મક્કમ હતાં. એથી ન લેવાની આ લડાઈનો પ્રશ્ન અંતે માણાવદરના નવાબ રસૂલખાનજી સમક્ષ પહોંચ્યો. બંનેની વાત જાણીને નવાબ આશ્ચર્યમગ્ન બની ગયા. એક જ કડું લેવાનો ડોશીનો નિર્ણય હતો, બંને કડાં સોપવા મયારામ ભટ્ટ મક્કમ હતા. નવાબ માટે પણ મૂંઝવી મારે એવો અટપટો આ સવાલ હતો. નવાબે બંનેની ભાવનાઇચ્છા જાતે જાણી લેવાનો પ્રયત્ન કર્યો : ડોશી કહે : હું લઉં તો એક જ કડું લઉં. મયારામનું કહેવું હતું : બે કડાં આપ્યા વિના મને સંતોષ નહિ થાય, માજી ભૂલી ગયાં હોય, એવી મને શંકા છે. એથી અણહક્કનું મારે થોડું પણ ન ખપે, જ્યારે આમાં તો એક આખું કડું જ અણહક્કનું મારે ત્યાં રહી જાય, એ મને કઈ રીતે પાલવે ?
વિધવા અને વિપ્ર : આ બંનેની વાત સાંભળ્યા બાદ કોઈ નિર્ણય પર ન આવી શકનારા નવાબે પ્રશ્નાત્મક નજરે દીવાન તરફ જોયું.
૯૮
સંસ્કૃતિની રસધાર ભાગ-૨
