________________
એમાં ભાદરવા મહિને આવતી એક તકને એમણે આબાદ ઝડપી લેવાનો નિર્ણય કર્યો.
પેશ્વા દર વર્ષે ભાદરવા મહિને શ્રાદ્ધની વિધિ અચૂક કરાવતા. એમની આ ધર્મશ્રદ્ધાનો ગેરલાભ લેવાનું એક કાવતરું અંગ્રેજોએ બરાબર વિચારી લીધું. શ્રાદ્ધની વિધિ દરમિયાન પ્રતિવર્ષ પાંચેક બ્રાહ્મણો એ વિધિ-વિધાનમાં જોડાતા. વળી એ વિધિ અંગત રહેતી, એથી એનું આયોજન જાહેરમાં ન થતું. આ તકને બરાબર ઝડપી લેવાનું નક્કી કરીને ગુપ્ત રીતે એક ભૂહ અંગ્રેજોએ મનોમન ઘડી કાઢ્યો.
સૌપ્રથમ તો કર્મકાંડી મુખ્ય બ્રાહ્મણનાં નામઠામ જાણી લઈને પછી અંગ્રેજો એ બ્રાહ્મણ પાસે પહોંચી ગયા. આડીઅવળી વાતો કરતાં કરતાં એમણે શ્રાદ્ધના ચોક્કસ દિવસ ઉપરાંત નિયત-સ્થળ આદિની માહિતી મેળવી લીધી. પછી થોડોક વિશ્વાસ બંધાયા બાદ અંગ્રેજોએ નાણાની કોથળી ઠલવી દીધી અને એ બ્રાહ્મણ સમક્ષ પેટ-છૂટી વાત કરી દેતા કહ્યું કે, તમે જો સહકાર આપો, તો અમે જરૂર પેશ્વાના પગ બેડીથી બાંધી શકીએ.
પૈસાથી ખરીદાઈ ગયેલા કર્મકાંડી બ્રાહ્મણે કહ્યું કે, તમે ઇચ્છશો એ સહકાર આપવાની મારી તૈયારી છે. કોઈ વ્યુહ તમે ઘડી કાઢો, એ મુજબ પાસા ફેંકવાની પણ મારી પૂરેપૂરી તૈયારી છે. આ વાત સાવ ગુપ્ત રહેશે.
કર્મકાંડી બ્રાહ્મણ તરફ વિશ્વસ્ત થયેલા અંગ્રેજોએ કહ્યું કે, તમારે બીજું કશું જ કરવાનું નથી. શ્રાદ્ધની વિધિ માટે જરૂરી પાંચેક બ્રાહ્મણો તરીકે તમારે માત્ર અમારા સૈનિકોને પ્રવેશ અપાવી દેવાનો છે. આટલું જો તમે કરી શકો, તો પછીની બધી જ બાજી, અમે સંભાળી લઈશું. નાણાની કોથળી ઘણી મોટી ઠલવાતી હતી, એના પ્રમાણમાં તો આ કાર્ય સાવ જ નાનું હતું. એથી કર્મકાંડી બ્રાહ્મણે પાંચેક સૈનિકોને શ્રાદ્ધની વિધિ વખતે બનાવટી બ્રાહ્મણ તરીકે પ્રવેશ કરાવી દેવાની એ વાત તરત જ સ્વીકારી લીધી.
પેશ્વા પ્રતિવર્ષ શ્રાદ્ધની વિધિ એક જ કર્મકાંડી બ્રાહ્મણ હસ્તક કરાવતા
સંસ્કૃતિની રસધાર ભાગ-૨
૫૫
