________________
કરીને ચંડીપાઠ કરવા બેસી ગયા. આ તકનો લાભ લઈને પેશ્વા ઊભા થયા. એમણે જોયું કે, પાંચે પાંચ બ્રાહ્મણો આંખ બંધ કરીને જાપમાં મગ્ન બની ગયા છે.
શ્રાદ્ધની વિધિ જ્યાં થઈ રહી હતી, એ જગા એવી હતી કે, ત્યાંનો દરવાજો બંધ થાય, તો અંદરનો કોઈ માણસ બહાર આવી ન શકે. પેશ્વા બહાર આવ્યા અને દરવાજો બંધ કરીને એમણે ત્યાં તાળું મારી દીધું. ખૂટતી સામગ્રી લઈને આવી પહોંચેલા એ કર્મકાંડી બ્રાહ્મણ બંધ દરવાજો જોઈને એકદમ ગભરાઈ ગયો એને થયું કે, હવે નાના સાહેબ પેશ્વાની કડક સજા વેક્યા વિના છૂટકારો નહિ જ થાય. નાના સાહેબને બહાર આવીને ઊભેલા જોયા, વળી શ્રાદ્ધની વિધિના સ્થળે દરવાજા પર તાળું લાગેલું જોયું, આથી કર્મકાંડી બ્રાહ્મણને એ વાતનો ખ્યાલ આવી ગયા વિના ન રહ્યો કે, ભેદ-ભરમ બધાં ખુલ્લાં થઈ જવા પામ્યા છે. એથી પેશ્વાના પગ પકડી લઈને ગુનો કબૂલી લેતાં એણે કહ્યું :
“સાહેબ ! અંગ્રેજોનો હું હાથો બની ગયો, એ બદલ હું ક્ષમા ચાહું છું અને આપનું પુણ્ય આપનું રક્ષક બન્યું, એ બદલ તો ખૂબ ખૂબ આનંદ અનુભવું છું. હવેથી ક્યારેય આવી ભૂલ મારાથી નહિ જ થાય, એ માટે હું વચનબદ્ધ બનું છું.'
રડતી આંખે ગુનો કબૂલીને કર્મકાંડી એ બ્રાહ્મણે બધી જ વાત ખુલ્લી કરી દીધી. કાવતરું એવી રીતનું ઘડાયું હતું કે, બનાવટી બ્રાહ્મણો તક સાધીને પેશ્વાને પકડી લે અને એથી અંગ્રેજોના અરમાન પૂરા થાય. પણ બન્યું આથી સાવ જ વિપરીત કે, પેશ્વાના હુકમ મુજબ ઉપરથી બનાવટી બ્રાહ્મણોના હાથપગમાં બેડી પડી.
કાવતરાની કિતી જાણે કિનારે આવીને ડૂબી ગઈ હતી. એનો વસવસો અનુભવતા અંગ્રેજોને થયું કે, આવા ચકોર-ચતુર પેશ્વાને પકડવા માટે તો ભલભલા બ્રિટિશરોની બુદ્ધિ પણ પાણી ભરે એમાં શી નવાઈ ? ત્યારે વાતાવરણ જાણે એ ગીતનો પડઘો પાડી રહ્યું હતું કે, બનાવટ છીપ નહિ સકતી... -
સંસ્કૃતિની રસધાર ભાગ-૨
