________________
હોય. પરીક્ષકે અગ્નિ-પરીક્ષાને વધુ જ્વલંત બનાવતાં જુસ્સાપૂર્વકની અદાથી પોતાની આંગળીમાંની વીંટી કાઢીને ટેબલ પર મૂકી અને પછી કહ્યું કે, મિસ્ટર બોઝ! આ વીંટીમાંથી તમે પસાર થઈ જઈ શકો ખરા ?
અણધાર્યા આવા પ્રશ્નથી જરાય ડઘાયા કે ડગમગ્યા વિના સુભાષ બોઝે જવાંમર્દાપૂર્વક જવાબ વાળ્યો કે, આ વીંટીમાં તો ઘણી જ જગ્યા છે, પણ માત્ર નાનકડું કાણું હોય, તોય એમાંથી પસાર થઈ શકવા હું સમર્થ છું. ‘મિસ્ટર બોઝ !” આટલું સંબોધન કરીને પછી હાકલ અને પડકારની ભાષામાં પરીક્ષકે હુકમ કર્યો કે,તો તો આ વીંટીમાંથી તમે પસાર થઈ જાવ ! હું એ જોવા માંગું છું કે, કઈ રીતે તમે આ વીંટીને વધીને નીકળી શકો છો?
આ પડકારને ઝીલી લેતાં સુભાષ બોઝે કાગળની એક કાપલીમાં પોતાનું નામ ટપકાવ્યું અને એ કાપલીને ગોળ વાળી દીધી. વીંટીના કાણામાંથી એ કાપલીને પસાર કરાવીને પછી એ કાપલી પરીક્ષકના હાથમાં મૂકતાં સુભાષ બોઝે કહ્યું કે, જુઓ, હું પસાર થઈ ગયો કે નહિ? પરીક્ષક એમ કંઈ ગાંજ્યા જાય એમ નહોતા. એમણે કહ્યું કે, મેં કંઈ આ કાપલીને પસાર કરવાનો પ્રસ્તાવ નથી મૂક્યો, મારો પ્રસ્તાવ તો સુભાષ બોઝને આ વીંટીમાંથી પસાર થવાનો હતો.
વળતી જ પળે બોઝે કહ્યું કે, કાપલીને ખુલ્લી કરો, જેથી તમને તમારો જવાબ મળી જશે. પરીક્ષકે કાપલી પહોળી કરીને એમાં લખેલા શબ્દો મોટેથી વાંચવા માંડ્યા : સુભાષચન્દ્ર બોઝ ! આટલું વાંચીને પરીક્ષકે પ્રશ્નસૂચક નજરને બોઝ તરફ લંબાવી, ત્યારે બોઝે કહ્યું કે, આપના પ્રસ્તાવ મુજબ સુભાષ બોઝ તરીકે હું આ વીંટીમાંથી આબાદ પસાર થઈ ગયો કે નહિ ?
સુભાષચન્દ્ર બોઝનો આ સવાલ વેધક અને સચોટ હતો, એથી પરીક્ષક ક્યાંથી એનો પ્રતિકાર કરી શકે ? અક્ષરાત્મક સુભાષચન્દ્ર બોઝ
સંસ્કૃતિની રસધાર ભાગ-૨
