Prabuddha Jivan 2018 04 Gurudrushtie Granth Bhavna

Author(s): Sejal Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 9

આનાં કેટલાક સુફળ પણ પ્રાપ્ત થતાં હોય છે.
દાખલા તરીકે, રામકૃષ્ણ ભાંડારકરની સંસ્કૃત માર્ગોપદેશિકા બે ભાગમાં બહાર પડી છે. તેની અંગ્રેજી, હિન્દી, ગુજરાતી સહિત અનેક ભાષાઓમાં આવૃત્તિઓ બહાર પડી છે. અત્યાર સુધીમાં હજારો લોકો તેના દ્વારા સંસ્કૃત શીખ્યા છે. જૈન સાધુસાધ્વીઓમાં પણ તે બે બુક તરીકે જાણીતી છે. બીજે બધે તો તેનાં પુનર્મુદ્રણો થયા કરે છે પણ શ્રીકુલચંદ્રસૂરિ મહારાજ સાહેબે તેની સામગ્રી અને તેની સાજસજ્જામાં કેટલાંક સુંદર ફેરફાર કરીને આકર્ષક બનાવી દીધી છે. અન્યત્રથી પ્રકાશિત આ બે બુકોની આવૃત્તિઓ સાથે કલિકુંડવાળી આ આવૃત્તિને સરખાવતા બંને વચ્ચેનો ફરક અને મારી દલીલ તરત ધ્યાનમાં આવશે.
જૈન આચાર્યોના વિદ્યાકીય પ્રદાન અંગેની મારી સંશોધન કામગીરીમાં મેં એક મોટી મુશ્કેલી એ અનુભવી કે જૈનોના વિવિધ સમુદાયો વચ્ચે સંકલનનો સદંતર અભાવ છે. એક આચાર્ય જે કામ કરતા હોય તેની જારા ઘણી વાર બીજા સમુદાયને પણ હોતી નથી. આવા સંજોગોમાં અર્જુન અભ્યાસીઓની સ્થિતિ કલ્પવી અઘરી નથી. હવે ઇન્ટરનેટ પર જૈન ઇ લાયબ્રેરી થઇ છે તેનાથી પરિસ્થિતિ થોડી સુધરી છે. તેમ છતાંય મને એવો વિચાર આવે છે કે અમદાવાદ કે મુંબઈ જેવા શહેરમાં વિશાળ જગામાં જૈન પુસ્તકભંડાર ખુલે અને એમાં દેશભરના તમામ જૈન આચાર્યોનાં પુસ્તકો એક જ છત નીચેથી મળી રહે તો કેવું સારું? જો આવું થશે તો આપણા ગુરૂભગવંતો જે કઠોર પરિશ્રમ કરીને ગ્રંથોની રચના કરે છે તે તેના લક્ષ્ય વાચકો સુધી સરળતાથી પહોંચશે અને જૈનેતર વિદ્વાનો પણ તેમની કામગીરી તથા વિદ્વતાથી વાકેફ થશે.
આમ મહારાજ સાહેબોની આ અને આ સિવાયની કામગીરી જોઇને મને વિચાર આવ્યો કે આ બધાં ગુરૂભગવંતો આટલો શાસ્ત્રસ્વાધ્યાય કરે છે અને બીજું કે એમનાં પુસ્તકો જોઈને તેમન્ને સંબંધિત વિષયનું આરપાર આક્લન કર્યું છે એ પણ દેખાઈ આવે છે. તેઓ વિષય સારી રીતે સમજીને સમજાવી પણ શકે છે તેનો અર્થ એ થયો કે તેમની પાસે અભ્યાસની એક પદ્ધતિ છે. અધ્યયન અસરકારક રીતે કેવી રીતે કરવું એ તેઓ જાકો છે. એ પણ હકીકત છે કે શાસ્ત્રોના સ્વાધ્યાય માટે સખત પરિશ્રમ ઉપરાંત તેને યથાતથ સ્વરૂપમાં સમજવા માટેની સૂઝ પા હોવી જરૂરી છે. આપણા ઘણાં મહારાજ સાહેબો પાસે અત્યંત દુર્બોધ અને અષા શાસ્ત્રોને સહજ બનાવવાની સૂઝ છે જે તેમણે અનુભવે મેળવી હશે. મને થયું કે નવા અભ્યાસીઓ તેમજ સાધુ-સાધ્વીજીઓને આ આચાર્યોના જ્ઞાનનો લાભ મળે તો કેવું? આથી જૈન પરંપરાના કેટલાક શિખરગ્રંથો વિશે લખવા ગુરૂભગવંતોને વિનંતી કરવી એવું સૂચન મેં પ્રબુદ્ધ જીવનના તંત્રી ડો. સેજલ શાહને કર્યું. ડો. સેજલ શાહને મારું સૂચન ગમી ગયું અને આ અંકના આયોજનમાં મારી સહાયની ઇચ્છા કરી. મને પણ આ વિદ્યાકીય કાર્યમાં રસ હોવાથી આ અંકના આયોજનમાં મદદરૂપ થવા મેં સ્વીકાર્યું. કામ શરૂ કર્યા પછી તેની વિકટતાનો અમને બંનેને ખ્યાલ આવ્યો. સતત વિહાર કરતા મહારાજ સાહેબોનો સંપર્ક સાધવો ઘણો અઘરો હોય છે. વળી ફોન પર વાત કરવી થોડી અધરી હોવાથી પત્રના આધારે કામ ચલાવવાનું થોડું અગવડભર્યું બન્યું. એમાં સેજલબેનને જેન પરંપરાના અભ્યાસી તથા પ્રબુદ્ધ જીવનની પ્રવૃત્તિમાં સહભાગી થનારા ડૉ. પાર્વતીબેન સાંભળ્યા. મારો તેમની સાથે અંગત પરિચય નહી પણ ભૂતકાળમાં પ્રબુદ્ધ જીવનના વિશેષકોમાં તેમની ભૂમિકા વિષે મેં જાણ્યું હતું. તેમણે આ વિદ્યાયજ્ઞમાં જોડાવાનું સહજભાવે સ્વીકાર્યું એટલે એક વિદુષીની સહાય મળવાથી મને આનંદ થયો.
મારે અહીં એ સ્પષ્ટતા કરવાની કે અમે અમારી કલ્પના અનુસાર બધાં જ વિદ્યાવ્યાસંગી મહારાજ સાહેબોનો સંપર્ક સાધી શક્યા નથી. ઘણાં મહારાજ સાહેબ અન્ય વ્યસ્તતાના કારણે પણ લેખ આપી શક્યા નથી. તેમ છતાંય અમે અઢાર જેટલાં લેખો આ અંક માટે ભેગાં કરી શક્યા છીએ તેનો અમને આનંદ છે. આ માટે અમે પૂ. મહારાજ સાહેબોનો આભાર માનીએ છીએ. આમાં અમારી અનવધાનતાના કારણે કે અમારી અણસમજના કારણે કોઈ ભૂલ રહી ગઈ હોય કે થઈ ગઈ હોય તો તેની અમે ક્ષમા વાંછીએ છીએ.
આવા વિદ્યાકાર્યમાં સહભાગી બનવાની અમને તક આપવા માટે પ્રબુદ્ધ જીવનના સંચાલકો તેમજ તેના તંત્રી ડૉ. સેજલ શાહના પણ અમે આભારી છીએ.
નોંધ : સ્વાધ્યાયમાં જુદાં જુદાં શાસ્ત્રોને સમજવા માટે મહારાજ સાહેબોએ જે પ્રયાસો કર્યા, અધ્યયની રીતો અજમાવી કે પ્રયોગો કર્યા. શાસ્ત્રગ્રંથને સમજવાના પ્રયાસોમાં જે તકલીફો પડી હોય અને પોતે તેનો જે રસ્તો કાઢ્યો હોય વગેરેની અનુભવકતા કે કેફિયત ગુરૂભગવંતો વિસ્તારથી લખશે તો તેનાથી નવ-અભ્યાસીઓને ઘણું માર્ગદર્શન મળશે. આ ઉપરાંત, સંબંધિત ગ્રંથ કે શાસ્ત્રને સમજવા માટે કેવા પ્રકારની શારીરિક-માનસિક-બૌદ્ધિક તૈયારી હોવી જોઈએ તેનું માર્ગદર્શન પા તેઓ આપે તો તે લાંબા ગાળે ઘણું ઉપયોગી નીવડશે.
– હર્ષવદન ત્રિવેદી
એપ્રિલ - ૨૦૧૮
‘ગુરુદષ્ટિએ ગ્રંથ-ભાવન’ વિશેષાંક - પ્રબુદ્ધ જીવન
G