Prabuddha Jivan 2018 04 Gurudrushtie Granth Bhavna

Author(s): Sejal Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 8

સંપાદકીય | નજીકના ભવિષ્યમાં યોજાનારી ગુજરાત સંશોધન પરિષદના આયોજન સાથે સંકળાયેલો હોવાથી પરિષદમાં વિદ્વાનો સમક્ષ. મારે પણ એક સંશોધનપત્ર રજૂ કરવું એવું નક્કી થયું. આ માટે મને કોશ, વ્યાકરણ અને ન્યાયદર્શનના ક્ષેત્રે આધુનિક જૈન આચાર્યોનું પ્રદાન એવો વિષય સૂઝયો અને મેં તેની પર કામ કરવાનું ચાલું કર્યું. આ માટે મેં વીસમી અને એકવીસમી સદીના જૈન આચાર્યોના ગ્રંથો એકઠાં કરવાની કામગીરી ચાલુ કરી તો મને ખ્યાલ આવ્યો કે ગુજરાત અને ગુજરાત બહાર સતત વિહારમાં રહેતા જૈન મહારાજ સાહેબોએ વિવિધ શાસ્ત્રોના સ્વાધ્યાય અને ગુજરાતી ભાષામાં તેમને સમજાવતાં ગ્રંથોનું જે આલેખન કર્યું છે તે મોટી મોટી યુનિવર્સિટીઓના મોટા મોટા પ્રોફેસરોની કામગીરીને પણ ટક્કર મારે તેવું છે.
માત્ર વ્યાકરણ, કોશ અને ન્યાયશાસ્ત્રના ક્ષેત્રના જ થોડાક દાખલા આપીશ તો પણ ગુરૂ ભગવંતોએ જે કામગીરી કરી છે તે અભિભૂત થઇ જવાય તેવી છે તેનો ખ્યાલ આવશે. ન્યાય એટલે કે સંસ્કૃત તર્કશાસ્ત્રની વાત કરીએ તો નવ્ય ન્યાય એટલે ન્યાયદર્શનના વિકાસની પરાકાષ્ઠા. આજના સિમ્બોલિક લોજીક કે બુલિયન એલજીબ્રા સાથે તેની સરખામણી થાય છે. એટલે ઘણો અધરો વિષય ગણાય. આખા ભારતમાં આ વિષયના જેટલાં નિષ્ણાતો છે એમાં યુનિવર્સિટીઓના પ્રોફેસરોની સંખ્યા એટલી બધી નથી જેટલી જેન આચાર્યોની છે. (બ્રાહ્મણ પરંપરાના સંન્યાસીઓ પણ નવ્ય ન્યાય શીખે છે.) તર્કસંગ્રહ એ ન્યાયદર્શનની બાળપોથી ગણાય. ન્યાયસિદ્ધાન્તમુક્તાવલિ એ થોડું એડવાન્સ ગણાય. સંસ્કૃત તર્કશાસ્ત્રના નવ્ય ન્યાયનું એ પ્રવેશદ્વાર ગણાય. ભારતની અનેક યુનિવર્સિટીઓમાં તે ભણાવવામાં આવે છે. તેમ છતાંય હિન્દીમાં તેની ત્રણેક અનુવાદ વ્યાખ્યાઓ મળે છે. જ્યારે ગુજરાતીમાં આપણી વિદ્યાપીઠો તર્કસંગ્રહથી આગળ જતી નથી. તેમ છતાંય ઓછામાં ઓછી ત્રણ ગુજરાતી અનુવાદ-વ્યાખ્યાઓ મારા જોવામાં આવી છે. એક, અભયશેખરવિજયજી, બે, ચંદ્રશેખરવિજયજી અને ત્રણ, ચંદ્રગુપ્ત મ.સા.
નન્યાયભાષાપ્રદીપ એ નવ્યન્યાયનો પાયાનો ગ્રંથ છે. તેનો પ્રો. ઉજ્જવલા ઝાનો અંગ્રેજી અનુવાદ જ ઉપલબ્ધ છે. હિન્દીમાં તેનો અનુવાદ છેક હમણાં સુધી થયો ન હતો. હવે જે હિન્દી અનુવાદ પ્રગટ થયો છે તેના કર્તા પણ એક જૈન આચાર્ય જ છે. જગતચંદ્ર મ.સા. એ હજી થોડા વખત પહેલાં જ નવ્યન્યાયભાષા પ્રદીપનો હિન્દી અનુવાદ પ્રકાશિત કર્યો છે. એવી જ રીતે હેમચંદ્રાચાર્યના સિદ્ધહેમ શબ્દાનુશાસન પર પણ મહારાજ સાહેબોએ ઉત્તમ કામગીરી કરી છે. ચંદ્રગુપ્ત મ.સા. ઉપરાંત સાધ્વી દર્શનકલાશ્રી તેમજ સાધ્વી મયૂરકળાશ્રીના હિન્દી-ગુજરાતી વ્યાખ્યા અનુવાદો પ્રગટ થયા છે. આચાર્ય શીલચંદ્રસૂરિની પ્રેરણાથી તેમના શિષ્યોએ સિદ્ધહેમના ઉદાહરણોનો એક કોશ તૈયાર કર્યો છે. આ તો વળી બહુ મહત્વનું કામ કહેવાય. પાણિનિના વ્યાકરણનો આવો કોશ થયો છે પણ તેને તૈયાર કરવામાં ભારત અને ફ્રાન્સના વિદ્વાનો ભેગાં મળ્યા હતા અને બંને દેશોની સરકારે તેમને મોટી ગ્રાન્ટ આપી હતી. જ્યારે આપણા આચાર્યોએ સંયમમાર્ગનું ચુસ્ત પાલન કરતાં સતત વિહારમાં રહીને ટાંચા સાધનો વડે આ કામ કર્યું છે. તેની આપણે જેટલી પ્રશંસા કરીએ તે ઓછી ગણાય. આ ઉપરાંત આયાર્યશ્રી શીલચંદ્રસૂરિ અને એમના શિષ્યોએ હેમશબ્દાનુશાસન પરની હૂંઢિકા નામની એક સરળ અને ઉપયોગી સંસ્કૃત વ્યાખ્યાનું પણ ભારે પરિશ્રમપૂર્વક સંપાદન કર્યું છે. કોશની વાત કરીએ તો અભિધાનચિંતામણીનો એક ઉત્તમ ગુજરાતી અનુવાદ આચાર્યવ૨ વિજયકસૂરસૂરિએ કર્યો છે જે આજે પણ અજોડ ગણાય છે. એવી જ રીતે અભિધાનચિંતામણિનામમાલા પરની વ્યુત્પત્તિરત્નાકર નામની વિશાળકાય સંસ્કૃત ટીકાનું સંપાદન શ્રીચંદ્ર મ.સા. એ કર્યું છે અને શ્રી રાંદેર રોડ જૈનસંઘે તે પ્રકાશિત કર્યું છે. આ ઘણું મહત્વનું કાર્ય છે.
આના પરથી આપણા મહારાજ સાહેબો ટાંચા સાધનો વડે સરસ્વતીની જે ઉપાસના કરી રહ્યા છે અને આપણી શાસ્ત્રપરંપરાને જે રીતે સમૃદ્ધ કરી રહ્યા છે તેનો આછો પાતળો અણસાર આવશે. ભારતમાં હાલ શિક્ષણની જે પરિસ્થિતિ છે તે જોતાં કહી શકાય કે આધુનિક યુગમાં શાસ્ત્રોને જીવંત રાખવાનું કામ સંસારીઓએ નહિ પણ સાધુઓએ જ કર્યું છે. | મહારાજ સાહેબો અને સાધ્વીજી મહારાજો સંયમમાર્ગના આચારોનું ચુસ્ત પાલન કરતાં કરતાં શાસ્ત્રોના સ્વાધ્યાયનું કાર્ય પણ ચાલુ રાખે છે. અધ્યયન અને અધ્યાપન બંને કાર્યો તેમનાં ચાલુ હોય છે. આ ઉપરાંત, ઘણાં વિદ્યાવ્યાસંગી તપસ્વીઓ તો સંશોધનકાર્યમાં પણ ઓતપ્રોત હોય છે. જેમકે, પૂણેનું શ્રુતભવન કે આચાર્ય શીલચંદ્રસૂરિ અને તેમની શિષ્ય સમુદાય વગેરે કેટલાય આચાર્યો અને તેમના સમુદાયોએ હવે રાષ્ટ્રીય કક્ષાની હરતી ફરતી રિસર્ચ ઇન્સ્ટીટ્યુટ કે યુનિવર્સિટી જેવું ગજું કાઢ્યું છે. આ બધાંની કામગીરી વિશે વાત કરવા બેસીએ તો એક મોટું પુસ્તક થાય. એટલે અહીં મે માત્ર અછડતો જ ઉલ્લેખ કર્યો છે. | યુનિવર્સિટીઓ કે શાળા-કોલેજોમાં અધ્યયન-અધ્યાપન કરતાં ઘણાંખરાં અધ્યાપકો માટે અધ્યાપન એ આજીવિકાનું સાધન હોય છે જ્યારે તપસ્વીઓ અધ્યયન-અધ્યાપનમાં પ્રવૃત થાય છે ત્યારે તેને એક સાધના ગણીને તેને તપપૂત બનાવી દેતાં હોય છે.
‘ગુરુદષ્ટિએ ગ્રંથ-ભાવન’ વિશેષાંક - પ્રબુદ્ધ જીવન
એપ્રિલ - ૨૦૧૮