________________
Regd. With Registrar of Newspapers for India No. R. N. I.6067/57 Licence to post without prepayment No. South-81/2006-08 Posted at Patrika Channel sorting office Mumbai-400 001.On 16 of every month. Regd. No. MH/MR/SOUTH-146/2006-08 PAGE NO. 20 -
V PRABUDHHA JIVAN - DATED 16, JANUARY, 2003
| પંથે પંથે પાથેય... શું આ શક્યા છે ?
સને ૧૯૩૪ સુધીમાં મારી ઇચ્છા ભવિષ્યમાં
મદદથી ફર્સ્ટ કલાસ લાવેલો. આજે આ દૂષણે ડૉક્ટર થવાની હતી એટલે મેટ્રીકમાં મેં ફિઝીક્સ
તો માઝા મૂકી છે. બી. ટી. (બી.એડ.)ના કયા કેમિસ્ટ્રીને બદલે ફિજીયોલોજી-હાઇજીન રાખેલું.
વિદ્યાર્થીએ કવિ મણિશંકર રત્નજી ભટ્ટનો ‘શિક્ષણ એમ.બી.બી.એસ. નહીં તો એલ.સી.પી.એસ. થવાની .
શાસ્ત્રનો ઇતિહાસ' જોયો કે વાંઓ હશે?..જેના મહેચ્છા હતી પણ બની ગયો પીએચ.ડી.–ડૉક્ટર
લેખન પાછળ કવિ કાન્ત” બાર વર્ષ ગાળેલાં– ઓફ ફિલોસોફી! મારો મોટો દીકરો ચિ. રસિક
તબિયતના ભોગે! બધાં જ ક્ષેત્રોમાં “ટૂંકા અનેકવાર કચવાટ કરતાં કહે છે: “મારે અધ્યાપક (ડૉ. રણજિત પટેલ (અનામી))
રસ્તાની બોલબાલા છે! થવું હતું ને તમે મને એન્જિનિયર બનાવ્યો !
ભગિની નિવેદિતાએ ‘જાતિગત નૈપુણ્યની કચવાટ કરનારા આવા સમાનધર્મી, હું માનું છું વિવેકાનંદે ભાષણમાં લેડીઝ એન્ડ જેન્ટલમેન' વાત કરી તે અતિ વાસ્તવિક ને પાયાની વાત છે. કે અનેક હશે.' આ કંઈ અર્વાચીન પ્રશ્ન કે કોયડો કહેવાને બદલે “માય બ્રધર્સ એન્ડ સિસ્ટર્સ” કહીને મારા એક વિદૂષી વણિક મહિલાને મેં સહજભાવે નથી. પ્રાચીનકાળમાં, વાલમીકિના આશ્રમમાં શિકાગોની વિશ્વ ધર્મ પરિષદમાં સર્વનું ધ્યાન પૂછ્યું: ‘કોકિલાબહેન! તમારે જમીન ખરી? તો લવ-કુશ સાથે, શિષ્યા આત્રેયી પણ હતી. દોરેલું તેમ ભગિની નિવેદિતા પણ ભારત- ત્વરિત ઉત્તર હતો...અમારે વણિકોને વળી જમીન લવકુશની તુલનાએ આત્રેયીની ગ્રહણશક્તિ અલ્પ વાસીઓને “માય પિપલ' સમજતાં હતાં, સમજતાં શું કરવાની? જમીન તો પટેલો પાસે હોય.” કે મંદ હતી એટલે તે અગત્સ્યના આશ્રમમાં જાય હતાં એટલું જ નહીં પણ કોઇપણ પ્રકારના પૂર્વગ્રહ ત્રર્વેદના પુરુષસૂક્ત પ્રમાણે, બ્રહ્મના શિર્ષમાંથી છે. આના અનુસંધાનમાં, “ઉત્તરરામચરિતમ્' કે કચવાટ વિના ભારતનાં દલિત પીડિતોની સેવા બ્રાહ્મણો, બાહુમાંથી ક્ષત્રિયો, ઉરુમાંથી વૈશ્યો ને નાટકમાં મહાકવિ ભવભૂતિ એક અદ્ભુત દૃષ્ટાંત કરતાં હતાં. આવાં સેવાભાવી ભગિની નિવેદિતાને ચરણમાંથી શુદ્રોની ઉત્પત્તિ થઈ છે ને ગીતા સાથે અર્ધાન્તરન્યાસી શિક્ષણનું સત્ય ઉચ્ચારે છેઃ– રવીન્દ્રનાથે પોતાની પુત્રીને શિક્ષણ આપવાનો અનુસાર ગુણ કર્મ પ્રમાણે જાતિ નક્કી થઈ. વર્ષોના ‘વિતરતિ ગુરુઃ પ્રાણે વિધી યર્થવ તથા જડે પ્રસ્તાવ મૂક્યો. ત્યારે ભગિની નિવેદિતાએ વ્યવસાય બાદ, વારસારૂપે પરંપરા-પ્રાપ્ત, કાળને ન તુ ખલું વયજ્ઞને શક્તિ કરોત્સાહન્તિ વા / ટાગોરને પ્રશ્ન પૂછ્યો: ‘તમારે શું શીખવવું છે?' અપવ્યયમાંથી ઉગારનાર ‘જાતિગત નૈપુણ્ય પ્રાપ્ત ભવતિ ૨ પુનર્જુન્યાનેદઃ ફેલું પ્રતિ તથા ટાગોરે કહ્યું: “અંગ્રેજી, અને સાધારણ રીતે થતું. પણ શંબૂક જેવા શૂદ્ર બ્રાહ્મણોચિત તપશ્ચર્યા પ્રભવતિ શુચિબ્રિમ્બોદુગ્રાહે મણિન મુદાં ચય: // અંગ્રેજી ભાષા મારફતે જે શિક્ષણ અપાય છે તે.' કરી એ અપરાધીને દંડ દેવા રામના ઉજ્જવળ '
મતલબ કે ‘ગુરુજી તો પ્રાજ્ઞ કહેતાં હોંશિયાર આના પ્રત્યુત્તરમાં ભગિની નિવેદિતાએ જે કહ્યું અને નિર્મળ ખડગે તેના ધડથી માથું ઢું કરી અને મંદ બુદ્ધિવાળાને એક સરખી રીતે વિદ્યા તે અતિ મહત્ત્વનું છે, તેમણે કહ્યું: “બહારથી કોઈ દીધું. કારણ કે અપરાધીને દંડ દેવો એ રાજધર્મ આપે છે, પણ ગુરુ ગ્રહણ કરવાની શક્તિ આપતા શિક્ષણ ગળાવવાથી લાભ શો? જાતિગત નૈપુણય છે ! શુદ્ર તપશ્ચર્યા ન કરી શકે ને મહાભારતનો નથી કે કોઈ શિષ્યની શક્તિ લઈ લેતા પણ નથી; અને વ્યક્તિગત વિશેષ શક્તિરૂપે માણસમાં જે કર્ણ કૌન્તય હોવા છતાં રાધેય તરીકે સૂતનો છતાંય બંનેયમાં મોટો પરિણામ-ફેર દેખાય છે. વસ્ત રહેલી છે તેને જાગ્રત કરવી એને જ હું વ્યવસાય કરે છે... કો'ક દિવ્ય અસંતોષ કાળે એ દુર્ણત રૂપે કહે છે “પવિત્ર મણિ પ્રતિબિંબ પાડે ખરું શિક્ષણ માનું છું. નિયમબદ્ધ વિદેશી શિક્ષણ બોલી ઊઠે છેઃછે જ્યારે માટીનું ઢેકું પ્રતિબિંત પાડી શકતું નથી. વડે તેને દાબી દેવી એ મને ઠીક લાગતું નથી.” “સૂતો વા સૂતપુત્રો વા યો વા કો વા ભવામ્યહમ્ !' મતલબ કે પ્રાજ્ઞ શિષ્ય મણિ જેવો છે ને મંદ ભગિની નિવેદિતાએ અહીં ત્રણ પ્રશ્નો ઊભા દેવાયત્ત કુલે જન્મ મદાયd તુ પૌરુષમ્ | બુદ્ધિવાળો માટીના ઢેફાં જેવો છે. ' કર્યા છે. એક તો મેકોલેએ સામ્રાજ્ય ચલાવવા મતલબ કે હું સારથિ હોઉં કે સારથિ પુત્ર હોઉં,
અધ્યાત્મની મૃણમય કે ચિન્મય-શક્તિનો આ “કાનિયા શિક્ષણ સિક્તપૂર્વક “ગળાવ્યું. આજે જે હોઉ તે સહી...કિન્તુ કોઈ કુળમાં જન્મ થવો પ્રશ્ન નથી....આ તો ગ્રહણ શક્તિ...ધાર્નીશક્તિ અને પણ અસલ પાઠ્યપુસ્તકોને ગૌણ ગણી, એની એ નસીબને આધીન છે પણ પુરુષાર્થ કરવો તો અભિવ્યક્તિનો પ્રશ્ન છે. પ્રમાણમાં અલ્પશક્તિ પણ ઉપેક્ષા કરી, યેનકેન પ્રકારેણ ઉપાધિ પ્રાપ્ત કરવા, મારે આધીન છે.” “જાતિગત નૈપુણય'ના તીવ્ર સ્મૃતિવાળા મેદાન મારી જતા હોય છે ! માર્ગદર્શિકાઓ (ગાઇડ)ની મદદથી માર્ગદર્શન પુરસ્કર્તાઓ વચ્ચે આવી પણ સમર્થ અપવાદો
સ્વામી વિવેકાનંદનાં શિષ્યા ભગિની નિવેદિતા મેળવી પરીક્ષાનો સમુદ્ર પાર કરીએ છીએ. હતા. વિશ્વામિત્ર-વસિષ્ઠનો, પરંપરાવાદી, તાજાં જ ભારત આવેલાં ત્યારે કલકત્તામાં કવિવર ગોખણપટ્ટી ને અમુક જ પ્રશ્નોને ખ્યાલમાં રાખી રાજર્ષિ-બ્રહ્મર્ષિનો વાદ-વિવાદ જાણીતો છે. રવીન્દ્રનાથનો પ્રથમ પરિચય થયો. ટાગોરે શરૂમાં વિષયની સમગ્રતાની સભાનતાપૂર્વક ઉપેક્ષા કરતા “જાતિગત નૈપુણ્ય'ની વાત એક કાળે યથાર્થ એમને સાધારણ રીતે અંગ્રેજ મિશનરી સ્ત્રીઓ હોઈએ છીએ. સને ૧૯૪૩માં મારી સાથે પરિણામવાદી હતી પણ આજે એ શક્ય છે? હોય છે તેવાં માનેલાં. ભગિની નિવેદિતાને ભારત એલએલ.બી.માં ભણતો એક વિદ્યાર્થી, અસલ થીંગડિયા રીતી-નીતિનો કશો જ અર્થ નથી. અને ભારતીય સંસ્કૃતિ માટે અનહદ માન હતું. પાઠ્યપુસ્તકોની ઉપેક્ષા કરી કેવળ ગાઇડની Printed & Published by Nirubahen S. Shah on behalf of Shri Mumbai Jain Yuvak Sarigh and Printedat Fakhri Printing Works, 312/A. Byculla Service Industrial Estate, Dadajl Konddev Cross Rd, Byculla, Mumbai 400 027. And Published at 385, SVP Rd, Mumbal400004. Temparary Add.: 33. Mohamad Minar. 14th Khetwadi. Mumbal-400004. Tel.: 23820296. Editor: Dhanwant T. Shah.
