________________
[પરમેષ્ઠિ-નમસ્કાર સંસારમાં અનંતાનંત આત્માઓ રહેલા છે. ચાર ગતિ, પાંચ જાતિ અને ચોરાસી લાખ જીવાયેનિઓમાં પિતપતાના કર્માનુસારે જીવે સુખ દુઃખ ભેગવી રહ્યા છે, તેમાંથી અનંત આત્માઓ એવા છે કે જેઓ સંસારયાત્રાને પાર કરી, સિદ્ધ, બુદ્ધ અને મુક્ત બની, અજરામરપદને પ્રાપ્ત કરી ચૂક્યા છે. એ રીતે કર્મથી બદ્ધ અને કર્મથી મુક્ત બંને પ્રકારના આત્માઓ લોકમાં રહેલા છે, પરંતુ તેમાંના જે જી મુક્ત થઈ ચૂકયા છે અને મુક્ત થવા માટે જે સતત પ્રયત્નશીલ છે, તેઓ જ નમસ્કારનાં પાત્રો છે. જેનશાસ્ત્રમાં તેને પંચ પરમેષ્ઠિ કહ્યા છે. તેને અર્થ એ છે કે સંસારના અનંતાનંત આત્માઓમાં આધ્યાત્મિક દ્રષ્ટિથી પાંચ પ્રકારના આત્માઓ સવથી શ્રેષ્ઠ છે, સર્વથી મહાન છે, સર્વથી ઉચ્ચ-દશાને પામેલા અને પામનારા છે, પરમપદે પહોંચેલા અને પહોંચનારા છે, એટલે પવિત્ર સ્વરૂપને પ્રાપ્ત કરી ચૂકેલા અને પ્રાપ્ત કરનારા છે. અન્ય વાસના મગ્ન આત્માઓની અપેક્ષાએ આધ્યાત્મિક વિકાસની ઉરચ ભૂમિકા ઉપર રહેલા છે. અરિહંત આદિ પાંચ પદો વડે સંસારના એ સર્વોચ્ચ આત્માઓને સંગ્રહી લેવામાં આવ્યા છે.
બીજી બાજુ સંસારનાં મોટામાં મોટાં પદે ઈંદ્ર અને ચક્રવર્તીનાં છે, એ પદને પામેલા પણ આ પાંચ પ્રકારના આત્માઓની આગળ અલ્પ છે, તુચ્છ છે, હીન છે. ભૌતિક સત્તાના મોટામાં મોટા પ્રતિનિધિ અસંખ્ય દેવ-દેવતાઓ ઉપર શાસન ચલાવવાવાળા સ્વર્ગના ઈંદ્ર પણ ત્યાગ માર્ગના પ્રતિનિધિ સ્વરૂપ આ પાંચ મહાન ત્યાગી
