________________
૧૧૭
<
નવકારમાં નવ રસા] છે. સાત્ત્વિકભાવના પ્ર વખતે બધા રસા શાંતરસમાં પરિણામ પામે છે, શ્રી નમસ્કાર મહામત્ર એ શાંતરસને ખજાનેા છે, શાંતરસના ભંડાર છે; અથવા શાંતરસથી ભરેલા મહાસાગર છે. તેમાં રહેલા પાંચે પરમેષ્ટિએ એકાંત શાંતરસથી ભરેલા અમૃતના કુંડ સમાન છે–મૂર્તિમાનૢ શાંત રસનાં ઝરણાં છે. શાંતરસના વિભાવાને, અનુભાવાને અને વ્યભિચારીભાવાને સમજવાથી આ વસ્તુ વધારે સ્પષ્ટ થશે. શ્રીકાવ્યાનુશાંસન નામના ગ્રંથરત્નમાં કહ્યું છે કે• वैराग्यादिविभावो यमाद्यनुभावो धृत्यादि व्यभिचारी शमः शान्तः' (૩૦ ૩-મૂ-ક) અર્થાત્ વૈરાગ્યાદિ વિભાવાથી, યમનિયમાદિ અનુભાવાથી અને ધૃતિ, સ્મૃતિ, આદિ-વ્યભિચારી ભાવાથી અભિવ્યક્ત થતા તૃષ્ણાક્ષયરૂપ શમ, એ શાંતરસ છે. શાંતરસના આલ ખનવિભાવ તરીકે વૈરાગ્યાદિ છે અને ઉદ્દીપનવભાવ તરીકે સત્સ ંગાદિ છે. વૈરાગ્ય આદિ’ શબ્દથી વૈરાગ્ય ઉપરાંત સ’સારભીરૂતા તથા સંસારનુ’–મેાક્ષનું વાસ્તવિક સ્વરૂપ સમજાવનાર તત્ત્વજ્ઞાન, સંસારના પારને પામેલા વીતરાગ પુરૂષાનું પરિશીલન, તેમના પરિશીલનથી પ્રાપ્ત થતા સદ્ગુણુ વિકાસ અને સદાચારના લાભરૂપી અનુગ્રહ, વગેરે ગ્રહણ કરવાનાં છે. ‘સત્સંગ આદ્ઘિ શબ્દથી સત્સંગ ઉપરાંત સત્ શાસ્ત્રનું શ્રવણ, મનન અને અધ્યયન, તથા તી ક્ષેત્ર, દેવસ્થાન, નિર્જેનઅરણ્ય, ગિરિગુહા, પુણ્યાશ્રમ, વગેરે લેવાનાં છે. એ રીતના બાહ્ય-અભ્યંતર નિમિત્તોના અને શાંત-રસની ઉત્પત્તિ અને અભિવૃદ્ધિ થાય છે.
