________________
નવકારમાં નવ રસા
તેમણે વિસ્તારથી બતાવેલા છે. નવરસના સ્થાયીભાવાનાં નામેા પણ ત્યાં કહ્યાં છે, તે અનુક્રમે (૧) રતિ, (ર) હાસ, (૩) શાક, (૪) દ્વેષ, (૫) ઉત્સાહ, (૬) ભય, (૭) જુગુપ્સા, (૮) વિસ્મય અને (૯) શમ છે.
૧૫
આ નવ સ્થાયીભાવા દરેક મનુષ્યમાં જન્મજાત રહેલા હાય છે, તેથી તેને સ્થાયી અર્થાત્ સ્થિર ભાવા કહેલા છે. એ સ્થાયીભાવા જે નિમિત્તોને પામીને અભિવ્યક્ત થાય તે આલ અનવિભાવ અને જે નિમિત્તોને પામીને વૃદ્ધિ પામે તે ઉદ્દીપનવિભાવ કહેવાય છે. એ અભિવ્યક્તિ અને વૃદ્ધિ વખતે થતી ભિન્ન ભિન્ન શારીરિક ચેષ્ટાઓને સાત્ત્વિકભાવ અથવા અનુભાવ કહેવાય છે અને તે વખતે અનુભવાતી જુદી જુદી માનસિક વૃત્તિઓને વ્યભિચારીભાવ અથવા સંચારીભાવ કહેવાય છે. આથી એ નક્કી થયું કે ચાક્કસ નિમિત્તોને પામીને થતા આંતર-બાહ્ય અનુભવાતુ પુનઃ પુનઃ પરિશીલન એ જ રસ રૂપે પરિણમે છે. આ રસાનુભવ અનુભવ કાળે અલૌકિક આનંદને આપે છે, તેથી તેને બ્રહ્માસ્વાદસાદર' પણ કહે છે. અહીં બ્રહ્મ' એટલે આત્મસ્વરૂપ, તેના આસ્વાદ એટલે અનુભવ, તેને સાદર એટલે સમાન, અર્થાત્ સાક્ષાત્ આત્મસ્વરૂપના આસ્વાદતુલ્ય જેને અનુભવ છે, તે બ્રહ્માસ્વાદસાદર' કહેવાય છે.
કેવળ માનસિક ભાવાના આવેગને જ અહી રસ કહ્યો નથી, કિન્તુ તેના રસનને-આસ્વાદનને રસ કહ્યો છે. જુદા જુદા ભાવાની સાથે તે ભાવાના અનુભવ લેનાર
