________________
*
~
૧૨૦
[પરમેષ્ઠિ-નમસ્કાર શેકનું દર્શન કરતાં ઉચ્ચકોટિને કરૂણરસ જાગે છે, જે શાંતનું જ એક સ્વરૂપ છે. ક્રોધાદિ પરિપુઓ વડે કરાતા અપકારથી થતું ચિત્તવૃત્તિઓનું પ્રજવલન રૌદ્રરૂપ હેવા છતાં અહીં શાંતરસરૂપ બની જાય છે. વિષયકષાયને પરાસ્ત કરવાને તથા દીનદુઃખી અને સહાય કરવાને ઉત્સાહ શ્રેષ્ઠ વીરરસરૂપ બની શાન્તરસરૂપે રૂપાંતર પામે છે. આંતર શત્રુઓ વિવશ ન કરે તે માટે ભય શ્રેષ્ઠ કેટિના ભયાનકરસમાં પરિણમી શાંતરસમાં મળી જાય છે. ઈન્દ્રિના વિષય પ્રત્યે તથા હાડમાંસના શરીરની અશુચિતા પ્રત્યે પ્રગટતી જુગુપ્સા એ ઉચ્ચ કોટિના બીભત્સ રસમાં બદલાઈને પરિણામે શાંતરસને જ એક પ્રકાર બની જાય છે. વિશ્વની અનંતતા અને અગાધતા, તથા ધર્મ અને તેના કલની લોકેત્તરતા સાથે અચિત્યતાના વિચારમાંથી ઉત્પન્ન થતે વિસ્મય ઉચ્ચકેટિના અદ્ભુતરસમાં પલટાઈને શાંતરસને જ એક વિભાગ બની જાય છે. એ રીતે બધા રસે તેની ઉચ્ચ અવસ્થામાં શાંતરસરૂપે પરિણમે છે. - શાંતરસને વરેલા શ્રી પંચપરમેષ્ઠિ ભગવતે આ રીતે ઉચ્ચકેટિની રતિ, ઉરચકોટિનું હાસ, ઉચકેટિને શેક, ઉચ્ચકોટિને ક્રોધ, ઉચ્ચકેટિને ઉત્સાહ, ઉચ્ચકેટિને ભય, ઉરચકેટિની જુગુપ્સા અને ઉચકેટિના વિસ્મયને ધારણ કરનાર છે. આ ઉચ્ચકોટિના રતિ, હાસ, આદિ ઉચકેટિના શમસ્વરૂપ બની શાંતરસને અનુભવ કરાવે છે. સર્વ પ્રકારના ઉચર તેના અંતિમ સ્વરૂપમાં શાંતરસરૂપ થઈ જાય છે તેથી શ્રી પંચપરમેષ્ઠિ ભગવંતે કેવળ શાંતરસ સ્વરૂપ
