________________
[પરમેષ્ઠિ-નમસ્કાર
યમ-નિયમ આદિનું પાલન, સમિતિ–ગુપ્તિ આદિ વ્રત નિયમેાનું સેવન, મૂલગુણ અને ઉત્તરગુણેાનું ધારણ, વગેરે અનુભાવના સ્થાને છે, એથી મન-વચન કાયાની ચેષ્ટાએ વિશુદ્ધ અને છે.
૧૮
મતિ, સ્મૃતિ, ધૃતિ, નિવેદ્ય, આદિ વ્યભિચારીભાવા છે, તેથી તૃષ્ણા ક્ષયરૂપી શમરસ ચણાને પ્રાપ્ત થાય છે અને વારંવાર ચણાને પ્રાપ્ત–થએલા ‘શમ’ શાંતરસપણે પરિણમે છે.
જ્યાં આ શાંત રસ હાય છે, ત્યાં સાત્ત્વિકભાવને પામેલા બીજા આઠે રસે તેની ઉચ્ચ દશામાં હયાતિ ધરાવે છે. એ જ કારણે શાન્તરસ એ બધા રસેાના રાજા ગણાય છે. બીજા બધા રસેાનું જ્યારે ઉચ્ચીકરણ થાય છે ત્યારે તે દરેક શાંતરસ સ્વરૂપ અની જાય છે, એ રસેાનું ઉચ્ચીકરણ, ઊર્ધ્વીકરણ કે સાત્ત્વિકીકરણ કેવી રીતે થાય છે અને તે વખતે બધા રસા કેવી રીતે શાંતરસમાં ભળી જાય છે, તે સમજવા માટે દરેક રસેાના વિભાવ, અનુભાવ અને સંચારીભાવા સહિત સ્થાયીભાવાને પણ સમજવા જોઇએ. અહિં નામ માત્ર તેને જણાવીને, તે બધાના શાંતરસમાં કેવી રીતે અંતર્ભાવ થાય છે, તે જોઈશું.
શૃંગારાદિ રસેનાં નામેા આપણે જોઈ આવ્યા. તે દરેકના સ્થાયીભાવ શું છે તે હવે જોઇએ. શૃંગારને સ્થાયીભાવ ‘ રતિ, ’ હાસ્યના સ્થાયીભાવ ‘હાસ ’, કરૂણને સ્થાયીભાવ‘શાક' રૌદ્રના સ્થાયીભાવ ‘ક્રાધ ’, વીરને સ્થાયીભાવ ‘ઉત્સાહ’, ભયાનકના સ્થાયીભાવ ‘ભય’, ખીભ
