________________
અનાવિજ્ઞાનની દૃષ્ટિએ]
૧૫૧
પ્રત્યેક મૂલવૃત્તિનું ખળ તેનું ખરાખર પ્રકાશન થવાથી વધે છે, જો કાઈ મૂલવૃત્તિના પ્રકાશન ઉપર કાંઈ નિયંત્રણ નથી રાખવામાં આવતું તે તે મનુષ્ય માટે લાભદાયક ન બનતાં હાનિપ્રદ અને છે, માટે દમનની ક્રિયા થવી જોઈએ. ઉદાહરણ તરીકે એમ કહી શકાય કે સંગ્રહની વૃત્તિ જો સયમિત રૂપમાં રહે તા તેથી મનુષ્યના જીવનની રક્ષા થાય છે, પરંતુ જો વધી જાય તા તે કૃપણુતા અને ચારીનું રૂપ ધારણ કરી લે છે. આવી જ રીતે અથવા લડવાની પ્રવૃત્તિ પ્રાણ રક્ષા માટે ઉપયાગી છે, પણ જો તે વધી જાય છે તા મનુષ્યની રક્ષાનું કારણ ન બનતાં તેના વિનાશનુ કારણ બને છે. આવી જ રીતે અન્ય મૂલવૃત્તિઓના વિષયમાં પણ કહી શકાય. તેથી જ જીવનને ઉપયાગી મનાવવા માટે એ આવશ્યક છે કે મનુષ્ય પ્રતિસમય પેાતાની વૃત્તિઓનું દમન કરે અને તેને નિયંત્રણમાં રાખે. વ્યક્તિત્વના વિકાસ માટે મૂલ વૃત્તિએનું દમન તેટલું જ આવશ્યક છે કે જેટલું તેઓનુ પ્રકાશન.
મૂલવૃત્તિઓનું દમન વિચાર અથવા વિવેક વડે થાય છે. કાઈ ખાહ્ય સત્તા વડે કરાતું દમન માનવ જીવનના વિકાસ માટે હાનિકારક થાય છે. માટે શૈશવથી જ (બાલ્યવયથી જ) નમસ્કારમંત્રના આદર્શ વડે માનવની મૂલ વૃત્તિઓનું દમન સરલ અને સ્વાભાવિક રીતે થાય છે. આ મંત્રના આદશ હૃદયમાં શ્રદ્ધાને અને દૃઢ વિશ્વાસને ઉત્પન્ન કરે છે, જેથી મૂલ વૃત્તિઓના દમનમાં માટી સહાય મળે છે. નમસ્કાર મહામંત્રના ઉચ્ચારણ, સ્મરણુ, ચિન્તન, મનન
